Morgunblaðið - 08.11.2019, Blaðsíða 20

20 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. NÓVEMBER 2019
þessum línum fjalla um stjórn-
málaferil Birgis, sem var
einarður sjálfstæðismaður frá
ungum aldri, heldur þá ævilöngu
vináttu sem við bundumst, ásamt
eiginkonum okkar, en við kvænt-
umst báðir ungir. Í þennan
þrönga vinahóp bættist einnig
þriðji bekkjarbróðirinn, ásamt
eiginkonu, og höfum við sex hald-
ið hópinn alla tíð síðan.
Birgir var afar dagfarsprúður
maður og þægilegur í viðmóti.
Hann hafði mörg áhugamál utan
stjórnmála. Var t.d. mikill knatt-
spyrnuáhugamaður og hafði sér-
stakan áhuga á ensku knatt-
spyrnunni sem hann fylgdist með
allt til dauðadags, en hann var
mikill aðdáandi liðs Arsenal.
Einnig var Birgir mikill áhuga-
maður um tónlist og bjó yfir prýð-
isgóðum tónlistarhæfileikum. Var
liðtækur djasspíanisti og átti
stórt og gott plötu- og diskasafn.
Minnist ég ótal samverustunda
þar sem við sátum og hlustuðum
á hvers kyns tónlist þótt djassinn
sæti þar í fyrirrúmi. Þá var hann
ekki síður áhugamaður um bók-
menntir og átti stórt bókasafn. Í
því sambandi eru mér í minni
margar stundir er við ræddum
bókmenntir, ekki síst nýút-
komnar bækur. Einnig minnist
ég allra leikhúsferðanna sem við
fórum saman vinahópurinn, en
lengi áttum við áskriftarmiða í
leikhúsunum.
Sameiginleg ferðalög urðu
mörg á langri ævi, bæði utan
lands og innan. Má þar nefna
veiðiferðir svo og fjölda sumar-
leyfisferða víða um lönd. Vissu-
lega er ofar í minni það sem nær
er í tíma, svo sem heimsóknir til
þeirra hjóna Birgis og Sonju til
Flórída, þar sem þau áttu sér at-
hvarf á efri árum.
Margar fleiri minningar um
vinatengsl okkar á langri ævi
geymi ég í hugskoti mínu meðan
mér endist líf og heilsa.
Birgir var mikill gæfumaður í
sínu einkalífi og átti góða og
glæsilega eiginkonu, Sonju, sem
kvödd var hinstu kveðju í október
sl. Saman stóðu þau hjón vörð um
stóra og stækkandi fjölskyldu, en
Sonja var framúrskarandi móðir
og húsmóðir.
Að leiðarlokum kveðjum við
Esther góðan vin með söknuði
um leið og við vottum öllum af-
komendum, svo og tengdabörn-
um þeirra hjóna, okkar dýpstu
samúð.
Þorsteinn Júlíusson.
Góður vinur, Birgir Ísleifur
Gunnarsson, er til moldar borinn
í dag. Ég leit við hjá honum fyrir
hálfum mánuði rúmum þar sem
hann lá á líknardeildinni í Kópa-
vogi. Þar áttum við gott spjall og
vorum ekkert að flýta okkur.
Hann sagðist vera þreyttur en
verkjalaus og hann vissi að
hverju stefndi og gat orðið hve-
nær sem var. Mér virtist hann
sáttur við að kveðja þennan heim,
nýbúinn að missa sína góðu og
fallegu konu, Sonju Backman, og
ekki eftir neinu að bíða. Hann
hafði ekki einu sinni getað fylgt
henni til grafar, heldur fylgdist
með jarðarförinni í sjónvarpi. Það
hefur verið þung raun, það fann
ég.
Við Birgir Ísleifur þekktumst
síðan við vorum í menntaskóla
ungir sveinar í Heimdalli. Hann
var nokkru eldri en ég og ég fann
þá þegar að af honum var mikils
að vænta. Hann var prúðmann-
legur í framkomu, rökfastur og
fylginn sér í málflutningi og bjó
yfir léttum húmor. Ég hef raunar
tekið eftir því að svo er oft um
góða músíkanta, hvort sem það er
djass eða klassík nema hvort
tveggja sé, að þeim eru öguð
vinnubrögð eðlileg og svo var um
Birgi Ísleif. Það kom engum á
óvart að þegar á unga aldri skip-
aði hann sér í forystusveit Sjálf-
stæðisflokksins og naut þar mik-
ils trúnaðar og óskoraðs trausts
sem borgarstjóri, alþingismaður
og ráðherra og síðar seðlabanka-
stjóri. Þegar Geir Hallgrímsson
lét af formennsku í Sjálfstæðis-
flokknum kaus ég Birgi Ísleif sem
arftaka hans.
Það var létt yfir þessu síðasta
spjalli okkar Birgis Ísleifs. Við
náðum vel saman eins og jafnan
og fórum yfir söguna í grófum
dráttum, ræddum menn og mál-
efni eins og gamlir stjórnmála-
menn gera. Og Birgir Ísleifur
hafði orð á því að okkur hefði
aldrei greint á, sem er rétt. Þess
vegna var hreinskilni og heiðríkja
yfir þessari stund sem ég leit ekki
á sem kveðjustund af því að ég
ætlaði að koma aftur von bráðar.
Við áttum svo margt ótalað. En
Birgir Ísleifur kvaddi áður en svo
gat orðið. Með honum fór góður
drengur og öndvegismaður. Guð
blessi minningu hans og Sonju.
Halldór Blöndal.
Ég hygg að Birgir Ísleifur hafi
slegið nokkurn varnagla gagn-
vart mér þegar fundum okkar bar
fyrst saman í bankaráði Seðla-
banka Íslands árið 1994, en þá
var ég skipaður formaður þess.
Sjálfur hafði ég verið nokkuð
áberandi í þjóðlífinu og var mat
samtíðarmanna á mér sannarlega
ekki einhlítt.
Ég var heldur ekki laus við
vott af tortryggni í hans garð.
Hann var fyrrverandi borgar-
stjóri og menntamálaráðherra,
en ég var fullur efasemda um hve
heppileg sú ráðstöfun væri að
gera fyrrverandi stjórnmálafor-
ingja að bankastjóra Seðlabank-
ans. Taldi að forystumenn í
stjórnmálum væru ekki endilega
þeirrar gerðar sem þyrfti til þeg-
ar ákvarðanir væru teknar um
gengi eða stöðugleika í peninga-
málum. Þetta álit mitt reyndist
ófullkomið þar sem Birgir Ísleif-
ur átti í hlut. Á þeim tíma var
samstarf bankaráðsformanns og
formanns bankastjórnar allnáið.
Fundum okkar bar því nokkuð oft
saman. Frá því er skemmst að
segja að samstarf okkar varð far-
sælt. Ég fékk það á tilfinninguna
að sá varnagli sem hann kann að
hafa slegið gagnvart mér hafi lin-
ast með tímanum. Mér varð það
skjótt ljóst að þarna fór maður
sem vandaði sig að megni og kast-
aði ekki til höndunum þegar
ákvarðanir voru teknar.
Ég geri ráð fyrir því að störf og
ábyrgð bankastjóra og bankaráðs
Seðlabankans hafi breyst undan-
farna áratugi. Fjármálaumhverf-
ið hefur umturnast og þar með
verksvið og starfsumgjörð bank-
ans. Eflaust er nú í fleiri horn að
líta en meðan gengi krónunnar
var bundið sérstökum ákvörðun-
um, verðbréfahöndlun í barna-
skónum og fjármálahreyfingar
landa á milli ekki fullkomlega
frjálsar. Á starfstíma Birgis var
endanlega losað um nánast öll
höft og gengi krónunnar gefið
frjálst. Í framhaldi af því hófst
hrunadansinn. Þetta fjármála-
frelsi var ríkjandi fjármálaspeki í
mörgum vestrænum löndum. Það
hafði hömluleysi í för með sér. Við
vorum öll vanbúin að þekkingu og
reynslu til að glíma við þessar
gjörbreyttu aðstæður. Þar dugði
ekki vandvirkni Birgis þótt mik-
ilvæg væri. Í þessu nýja framandi
fjármálaumhverfi ríktu hnatt-
rænir meginstraumar sem bornir
voru uppi af pólitískri hagfræði
sem lagði línurnar þegar pen-
ingastefnan var ákveðin. Fram-
haldið er þekkt.
Á milli okkar Birgis Ísleifs þró-
aðist gott persónulegt samband.
Fundir okkar voru alltaf þægileg-
ir og ánægjulegir. Þegar hist var í
vinnuferðum eða af öðru tilefni
var einn af föstum dagskrárliðum
að Birgir Ísleifur settist við pí-
anóið og tók smá djasssveiflu öll-
um til mikillar ánægju. Hann létti
alltaf lund okkar. Tíminn sem ég
starfaði með Birgi Ísleifi og þeim
seðlabankamönnum er mér minn-
isstæður og þegar honum lauk
var söknuður í huga mér. Fráfall
Birgis minnir mig enn sterklegar
á að þessu ánægjulega tímabili
ævi minnar er óumflýjanlega lok-
ið. Það daprar mig. Að leiðarlok-
um eru mér þakkir efst í huga
fyrir farsælt samstarf og ánægju-
leg kynni okkar Birgis Ísleifs.
Samúð okkar hjóna er hjá af-
komendum hans.
Þröstur Ólafsson.
Fyrir meira en fimmtíu árum
hittumst við nokkrir ungir sjálf-
stæðismenn til að ræða stöðu
Sjálfstæðisflokksins. Allir vorum
við virkir þátttakendur í Heim-
dalli og Sambandi ungra sjálf-
stæðismanna. Mikið rót var í
stjórnmálunum á þessum tíma og
róttækar stefnur í tísku. Á auka-
þingi SUS haustið 1968, þegar
Birgir Ísleifur Gunnarsson var
formaður SUS, kom fram
óánægja með forystu flokksins,
rætt var um „flokksræði“ og þess
m.a. krafist að prófkjör yrðu við-
höfð í ríkari mæli. Það var í þessu
andrúmslofti sem við stofnuðum
Miðvikudagsklúbbinn og höfum
hist allar götur síðan hálfsmán-
aðarlega á veturna. Fyrstu árin
hittumst við á miðvikudögum en í
langan tíma hafa fundirnir verið á
föstudögum án þess að nafn
klúbbsins breyttist. Í tímans rás
hafa umræðuefnin breyst og dag-
skráin opnast fyrir nýjum áhuga-
málum en vináttuböndin eru allt-
af jafn traust.
Elstur í þessum hópi var Birg-
ir Ísleifur Gunnarsson, sem var
borgarfulltrúi og formaður SUS
þegar Miðvikudagsklúbburinn
varð til. Honum hefur verið
treyst fyrir mörgum ábyrgðar-
störfum á lífsleiðinni. Hann var
borgarfulltrúi, borgarstjóri, al-
þingismaður, menntamálaráð-
herra og loks seðlabankastjóri
auk þess sem hann gegndi fjölda
annarra trúnaðarstarfa. Öllum
störfum sínum sinnti Birgir af al-
úð og dugnaði. Hann var laus við
tildur, barst lítt á og skaraði ekki
eld að sinni köku. Hann var fag-
urkeri, sinnti listum og bók-
menntum og las mikið. Frá unga
aldri lék hann á píanó og við
minnumst með ánægju stunda
þegar hann lék af innlifun verk
djassmeistaranna.
Birgir Ísleifur veiktist fyrir
nokkrum árum og var lengi ljóst
hvert stefndi. Af æðruleysi beið
hann þess að kallið kæmi. Fram á
síðasta dag fylgdist hann vel með
og ræddi málin með þeirri íhygli
sem einkenndi hann alla tíð. Þeg-
ar Sonja, eiginkona hans, veiktist
og lést hinn 5. október sl. eftir
stutta banalegu var hann strax
reiðubúinn til endurfunda við
hana. Þau kynntust á unglingsár-
unum og voru ávallt afar sam-
rýnd og samhent.
Við, félagarnir í Miðvikudags-
klúbbnum, kveðjum samherja og
kæran vin. Við þökkum fyrir öll
samskiptin og minnumst hans
með hlýju og virðingu. Börnum,
tengdabörnum og barnabörnum
vottum við okkar dýpstu samúð.
Björgólfur Guðmundsson,
Eggert Hauksson, Friðrik
Sophusson, Jón Magnússon,
Ólafur B. Thors, Páll Bragi
Kristjónsson, Pétur Svein-
bjarnarson, Ragnar Tóm-
asson, Sigurður Hafstein og
Valur Valsson.
Ég kynntist Birgi Ísleifi Gunn-
arssyni fyrst að gagni þegar ég
kom aftur í Seðlabankann vorið
1991 eftir þriggja ára veru í fjár-
málaráðuneytinu. Hann hafði þá í
nokkra mánuði verið einn af
þremur seðlabankastjórum en
Jóhannes Nordal var formaður
bankastjórnar. Eftir að Birgir
var orðinn formaður banka-
stjórnar og ég varð aðalhagfræð-
ingur haustið 1994 tókst með okk-
ur náið samstarf sem engan
skugga bar á í þann áratug sem
það varði. Það var líka á margan
hátt árangursríkt. Má þar nefna
hvernig tókst að komast í gegn-
um gjaldeyriskreppuna 2000/
2001, skipta úr gengismarkmiði í
verðbólgumarkmið 2001 og halda
verðbólgu nálægt markmiði frá
því síðla árs 2002 og fram á vor
2004.
Birgir var þegar þarna var
komið í kringum sextugt og þeir
mannkostir hans sem ég kynntist
slípaðir af reynslunni. Hann var
yfirvegaður í stefnumótun og
átökum við verkefnin. Honum lét
vel að vinna með öðrum að far-
sælum lausnum mála, setti ekki
sjálfan sig í fyrsta sæti og gaf öðr-
um svigrúm. Hann var hófstilltur
í orðum en gat sett í þau virðu-
legan þunga ef á þurfti að halda.
Þessir kostir nýttust Birgi vel í
starfi seðlabankastjóra. Við-
fangsefnin voru kannski ekki eins
erfið og í aðdraganda og eftirmál-
um fjármálakreppunnar. Það er
hins vegar óhjákvæmilegt að erf-
ið mál komi upp í flóknu starfi og
á löngum ferli. Birgir fékk sinn
skerf af slíkum án þess að það
hafi allt komist í hámæli.
Þrátt fyrir virðulegt fasið var
Birgir lúmskur húmoristi og
skemmtilegur á góðum stundum.
Oft var þá Sonja honum við hlið
og píanóið ekki langt undan. Ég
minnist í þessu sambandi mót-
töku í sendiráði Íslands í Wash-
ington vorið 2005 sem haldin var í
tilefni af vorfundum Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins og Alþjóða-
bankans. Ég sótti fundina fyrir
hönd Alþjóðagreiðslubankans í
Basel og Elsa var með í för. Það
urðu fagnaðarfundir þegar við
hittum Birgi og Sonju. Birgir var
að sækja fundina í síðasta sinn og
Helgi Ágústsson sendiherra flutti
hjartnæma kveðjuræðu. Birgir
svaraði fyrir sig með því að leika
á píanóið og tilfinningin skilaði
sér fullkomlega.
Birgir starfaði í Seðlabankan-
um í fjórtán ár og lauk þar starfs-
ævi sinni. Ég þóttist skynja að
Birgir hafi verið ánægðastur með
þennan hluta starfsævinnar.
Hann hélt tryggð við bankann
eftir að hann lét af störfum. Hann
mætti vel á samkomur á vegum
bankans sem honum var boðið á
og lék þá yfirleitt á als oddi. Sjálf-
ur þakka ég fyrir það samband
sem við Birgir áttum eftir að ég
lét af störfum sem aðalhagfræð-
ingur. Hann sótti fundi seðla-
bankastjóra sem haldnir voru í
Basel og kom þá stundum heim til
okkar Elsu. Síðast hitti ég hann á
heimili hans fyrr á þessu ári. Það
var síðla eftirmiðdags og við
spjölluðum margt. Hann sagði
mér frá málum á sinni seðla-
bankastjóratíð sem ég vissi lítið
um áður. Mér þótti jafnvel enn
meira til hans koma.
Ég kveð mikinn höfðingja. Við
Elsa vottum fjölskyldu Birgis
samúð vegna fráfalls hans en
einnig Sonju. Þau voru samrýnd
og hún axlaði byrðar starfsins
með honum. Forlögin höguðu því
þannig að þau kvöddu með stuttu
millibili.
Már Guðmundsson.
Eitt hið helsta hrós sem hægt
er að sæma skipstjóra er að hann
sé farsæll. Og það orð hæfir vel
Birgi Ísleifi Gunnarssyni sem
seðlabankastjóra. Birgir var
skipaður bankastjóri árið 1991.
Hann varð formaður banka-
stjórnar árið 1994 – allt þar til
hann lét af störfum árið 2005, eða
í 11 ár. Á þessum starfstíma voru
stigin mörg stór skref til nútíma-
væðingar og framfara í íslenskri
hagstjórn og fjármálakerfi. Hægt
er að stikla á nokkrum kennileit-
um. Árið 1992 var yfirdráttar-
reikningi ríkissjóðs lokað hjá
Seðlabankanum – sem hafði áður
gefið fjármálaráðherrum heimild
til þess að prenta peninga. Sama
ár lækkaði verðbólgan í eins stafs
tölu – í fyrsta skipti í áratugi. Árið
1993 var síðan formlegum gjald-
eyrismarkaði komið á – sem batt
enda á gengisfellingar er áður
þekktust. Og ári síðar voru höft á
fjármagnshreyfingum við útlönd
afnumin – sem upphaflega var
komið á árið 1931. Það gerðist í
tengslum við inngöngu Íslands á
evrópskt efnahagssvæði. Árið
1998 var síðan komið á nútíma-
legum millibankamarkaði – sem
gaf Seðlabankanum svigrúm til
þess að beita stýrivöxtum. Síðast
en ekki síst fékk Seðlabankinn
sjálfstæði til þess að framfylgja
peningastefnu sinni árið 2001 –
samhliða upptöku verðbólgu-
markmiðs. Birgir hafði m.a. með
alþjóðleg samskipti Seðlabank-
ans að gera, hann var virtur með-
al kollega sinna erlendis og á
starfstíma hans batnaði lánshæfi
ríkissjóðs. Innanlands varð hann
eiginlega að ímynd stöðugleikans
í huga almennings með fram-
komu sem einkenndist af festu og
hógværð.
Hugmyndir, hvatar og frum-
kvæði að þessum umbótum komu
vitaskuld ekki aðeins frá Seðla-
bankanum sjálfum – hér komu
t.d. margar ríkisstjórnir að verki
auk þess sem samningurinn um
evrópskt efnahagssvæði skipti
miklu. Það breytir því þó ekki að
það var undir forsjá Birgis Ísleifs
Gunnarssonar sem þeim var
hrundið í framkvæmd. Hann
starfaði alls með átta öðrum
bankastjórum á þessum tíma og
naut þess frábæra starfsfólks
sem Seðlabankinn hafði á að
skipa. Sá Seðlabanki sem hann
yfirgaf þegar hann lét af störfum
var gerólíkur þeim sem hann
gekk inn í árið 1991.
Birgir var einstaklega dagfars-
prúður og lipur í allri umgengni
og samskiptum við starfsfólk og
miðlaði af reynslu sinni og kunn-
áttu af hógværð og með vinsam-
legum ábendingum. Hann var
mildur stjórnandi – þó líka fastur
fyrir og ákveðinn þegar þess var
þörf. Hann naut bæði vinsælda og
virðingar innan bankans. Orð
hans höfðu alltaf þyngd. Birgir og
eiginkona hans, Sonja Backman,
héldu alla tíð góðum tengslum við
Seðlabankann eftir að Birgir lét
af störfum og á meðan þau höfðu
heilsu til.
Ég vil fyrir hönd Seðlabankans
og starfsfólks hans þakka Birgi
fyrir ákaflega vel unnin störf í
þágu bankans og votta ættingjum
hans innilega samúð.
Ásgeir Jónsson.
Fallinn er frá maður sem vald-
ist til forystu í íslensku samfélagi.
Borgarstjóri, menntamálaráð-
herra og seðlabankastjóri, en líka
tónelskur djassisti og traustur
vinur.
Birgi Ísleifi kynntist ég er ég
réðst til starfa í Seðlabanka Ís-
lands. Það var ljóst hverjum sem
hitti hann að þar færi afar vand-
aður maður. Maður sem væri
annt um virðingu bankans og
legði ómælda áherslu á vandaða
starfshætti. Þegar hann talaði
var hlustað. Á móti kunni hann að
hlusta á aðra og sýna samstarfs-
fólki virðingu, bæði í orðum og
gjörðum.
Seðlabankastjóratíð Birgis Ís-
leifs var stórmerkileg. Í hans tíð
var verðbólgumarkmið tekið upp
formlega, sem skilgreint stöðugt
verðlag með 2,5% verðbólgu á tólf
mánuðum, fjármálastöðugleika-
svið sett á laggirnar og öll útgáfu-
mál Seðlabankans bætt, svo þau
yrðu sambærileg því sem best
þótti erlendis. Útgáfumálin vöktu
reyndar athygli út fyrir land-
steinana, þar sem hagfræðingar
lofuðu bankann fyrir útgáfu þjóð-
hagsspár, peningamála, fjármála-
stöðugleika, hagvísa og annarra
greina sem voru mikilvægar fyrir
hagkerfi Íslands.
Birgir Ísleifur lagði ríka
áherslu á að rækta samskiptin við
alþjóðahagkerfið og naut sín á
vettvangi Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins, sem fulltrúi Norður-
landa- og Eystrasaltsríkja. Þar
naut hann mikillar virðingar og
trausts meðal seðlabankastjóra,
enda var nærveran einstök og
framkoman fáguð. Orðspor hans í
menntamálaráðuneytinu er sam-
bærilegt, þar sem hann þótti
grandvar og vinna sitt starf ein-
staklega vel. Á stuttum skipunar-
tíma, frá árinu 1987 til 1988, lagði
hann m.a. fram frumvörp sem
urðu að lögum um framhalds-
skóla, lögum um Kennaraháskóla
Íslands og lögum um Listasafn
Íslands.
Ég varð þeirrar gæfu aðnjót-
andi snemma á ferlinum að vinna
og fylgjast með Birgi Ísleifi.
Einnig var ég gæfurík að kynnast
konu Birgis Ísleifs, Sonju Back-
man, sem er nýfallin frá. Hún var
einstök; hlý og hyggin. Um-
hyggja þeirra hjóna fyrir fjöl-
skyldu sinni og stolt var eftirtekt-
arverð. Þau lögðu mikla áherslu á
mikilvægi fjölskyldunnar og sam-
band þeirra var fallegt. Sonja og
Birgir lifðu fyrir að auðga sam-
félagið sitt, hvort sem það var á
sviði hagstjórnar, menningar-
eða menntamála.
Ákveðin töfrastund varð til
þegar Birgir Ísleifur settist við
píanóið og spilaði djass. Hann
vissi allt um djass og hafði mikil
áhrif á samferðafólk sitt í þeim
efnum eins og fleirum. Ég þakka
Birgi Ísleifi fyrir traustið og
ferðalagið. Minning um góðan
mann lifir.
Lilja D. Alfreðsdóttir,
mennta- og menningar-
málaráðherra.
Birgir Ísleifur
Gunnarsson
Birgir Ísleifur borgarstjóri á hverfafundi Laugarnes- og Langholtshverfis árið 1978.