Morgunblaðið - 27.11.2019, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. NÓVEMBER 2019
benni.is
Reykjavík
Krókhálsi 9
590 2000
Reykjanesbæ
Njarðarbraut 9
420 3330
Opið virka daga frá 9 til 18
Verið velkomin í reynsluakstur
400.000 kr.
Opið virka daga frá 9 til 18
Laugardaga frá 12 til 16
Verið velkomin í reynsluakstur
OPEL KARL – VETRARTILBOÐ Á SÝNINGARBÍLUM
Verðdæmi:
Opel Karl - sjálfskiptur
Verð áður: 2.290.000 kr. | Verð nú: 1.890.000 kr.
Afsláttur:
Nærætur eða „nær-
ætur“ eru einstakling-
ar sem borða það sem
er ræktað sem næst
þeim og hefur ekki far-
ið langar leiðir.
Í dag fór ég í Krón-
una og fór að gramsa í
kassa sem býður upp á
grænmeti og ávexti „á
síðasta séns“. Gott
framtak í sjálfu sér til
að sporna við matarsóun en það sem
er þar í boði er oft ekki lengur
mannamatur og allt of skemmt til að
hægt sé að nota það. Ég fékk mér
einn poka af eplum, sennilega meira
en þrjú kíló. Öll eplin reyndust góð
þegar ég skoðaði þetta heima. Það
sem ég get ekki notað sjálf fer í
fuglana úti í garðinum. Svo freistaðist
ég til að taka annan poka þar sem ég
gat greint paprikur og rósakál.
Margt annað var í pokanum sem ekki
var hægt að skilgreina né sjá ástand
þessarar vöru. Krónan mætti hafa
þetta betur sýnilegt með alveg glær-
um pokum.
En hvaðan koma þessar vörur sem
ég fékk? Eplin komu frá Evrópu og
lítið er að segja um það. Rósakál átti
lengra ferðalag að baki, alla leiðina
frá Bandaríkjunum. Askja með kórí-
ander var líka þaðan en
þessi kryddplanta missir
mjög fljótt allt bragð ef
hennar er ekki neytt
meðan hún er fersk. Dill
var einnig í pokanum og
kom frá Mexíkó!
Nú leyfi ég mér að
spyrja: Af hverju fram-
leiðum við ekki græn-
meti hér heima í miklu
meira magni? Af hverju
fá garðyrkjubændur
ekki betri kjör, til dæmis
með hagkvæmara verði
á rafmagni? Er það í lagi að tegundir
sem geta vel vaxið hér, eins og rósa-
kál, dill, kóríander og paprika, séu
fluttar yfir hálfan hnöttinn? Hver eru
kolefnisfótsporin með þessum löngu
flutningum? Flestar af þessum
vörum eru viðkvæmar og koma með
flugi.
Svo þurfum við ekki endilega að
kaupa ávexti og grænmeti þegar árs-
tíðabundinn skortur á þeim er hér
heima. Nóg er til af öðrum mat.
Heimurinn ferst ekki ef lambahrygg-
irnir klárast og óþarfi að flytja inn
lambakjöt frá Nýja-Sjálandi. Jarð-
arber, hindber og bláber má jafnvel
rækta sjálfur eða kaupa beint frá býli
á sumrin. Þetta má svo frysta og nota
á veturna. Margar kryddjurtir vaxa
ágætlega í gluggakistunum og
dásamlegt er að fá þetta ferskt. Kál
og rótargrænmeti er til hjá íslensk-
um bændum langt fram á haust. Þá
má kaupa gott magn af brakandi
fersku grænmeti, snöggsjóða og
setja í frysti.
Ég er nær-æta og forðast að kaupa
grænmeti og ávexti sem koma langt
að. Ég þarf ekki jarðarber eða bláber
á veturna, hlakka til að gæða mér á
þeim þegar þetta vex hér heima.
Eina undantekningin frá því er þegar
ég kaupi slíkar vörur „á síðasta séns“
því ég veit að þessu verður annars
hent samdægurs.
Við neytendur eigum að vera miklu
meðvitaðri um hvað við kaupum og
borðum og hvenær best er að nota
vöruna. Og ríkisvaldið ætti virkilega
að huga sinn gang í sambandi við að
styrkja garðyrkjubændur þannig að
þeir geti framleitt sem mest hér
heima næst okkur. Innlend fram-
leiðsla spyrnir á móti löngum flutn-
ingum og minnkar þannig kolefn-
isfótsporin okkar.
Nærætur
Eftir Úrsúlu
Jünemann
Úrsúla Jünemann
» Af hverju fram-
leiðum við ekki
grænmeti hér heima í
miklu meira magni?
Höfundur er kennari á eftirlaunum og
áhugamaður um minni sóun.
ursula@visir.is
Einn dagur ársins er
tileinkaður þessari
spaugilegu framsetn-
ingu og virðist alltaf
sem um sé að ræða
jarðarför þessa tungu-
máls er kallað er ís-
lenska.
Með vísan til þeirrar
háðungar sem íslenskt
mál verður fyrir af
framámönnum þjóð-
arinnar er ljóst að íslenskt tungumál
líður undir lok innan ekki langs tíma.
Er löngu tímabært fyrir ráðamenn
þjóðarinnar sem flagga þessu fræga
tungumáli einu sinni á ári að hefja
þegar í stað aðgerðir líkt og átti sér
stað á árunum 1930 til 1950 til bjarg-
ar tungumálinu er kallað var íslenska.
Sú aðgerð virðist hafa tekist vel því
mikið af erlendu angurefni var losað
úr málinu. Eitt frægasta dæmið úr
þeirri baráttu er ábending skóla-
meistara nokkurs er hann þuldi yfir
nemendum sínum: „Við notum ekki
orðið að bruge (dönskusletta) heldur
brúkum orðið að nota.“ Slettararnir
skildu sneiðina og þessi danska sletta
datt upp fyrir hjá fólki.
Það er eðlilegt að mál-
ið þróist með tilkomu
nýrra þátta í tilverunni
sem þarfnast skýringa,
s.s. tækninýjunga, en
óafsakanleg er af-
skræming tungumálsins
eins og fréttamaður í
íþróttum á Stöð 2 við-
hefur. Allt sem hann
kemur nálægt og út-
skýrir er annaðhvort
geggjað eða geðveikt og
þegar hann birtist á
skjánum virðist hann
vera geðveikur samkvæmt framkomu
og útliti.
Ekki má gleyma þeim fjölda er-
lendra slanguryrða sem margir nota
til að lýsa kunnáttu sinni í erlendum
tungumálum og upplýsa þar með
skort á skynsemi þegar þeir koma
fram í ljósvakamiðlum.
Stjórnvöld gætu haft áhrif á já-
kvæða þróun tungumálsins með því
að láta ritskoða allt fjölmiðlaefni líkt
og gert er hjá erlendum sjónvarps-
stöðvum þar sem greinilega kemur
fram að orð og setningar eru þurrkuð
út eða rugluð þegar óæskilegt orðafar
er notað. Stjórnvöld ættu að setja
stífar reglur fyrir leyfi til reksturs
fjölmiðla um að íslenskt mál sé notað
en ekki fúll kokteill íslensku og er-
lendra slanguryrða. Með því móti
væri hægt að fyrirbyggja heimsku-
lega tjáningarbreytingu á íslenskum
orðum, eins og fréttamaðurinn gerir
og margir Íslendingar, þegar nei-
kvæð orð eru notuð jákvætt eins og
geggjað og geðveikt ásamt fleiri nei-
kvæðum orðum sem hafa fengið
breytingu hjá sumum Íslendingum.
Það yrði of langur listi að setja
fram öll þau orð úr erlendum tungu-
málum sem fólk notar í sýndar-
mennsku sinni til að sýna kunnáttu
sína í erlendum tungumálum.
Ef stjórnvöld bregðast ekki við og
reyna að stöðva öfugþróun tungu-
málsins verður árlegur „dagur ís-
lenskrar tungu“ minningardagur um
merkilegt tungumál í framtíðinni.
Dagur íslenskrar tungu
Eftir Kristján S.
Guðmundsson
Kristján Guðmundsson
»Ef stjórnvöld bregð-
ast ekki við og reyna
að stöðva öfugþróun
tungumálsins verður ár-
legur „dagur íslenskrar
tungu“ minningardagur
um tungumálið.
Höfundur er fyrrverandi skipstjóri.
Í bæjarblaðinu Mos-
fellingi á dögunum birt-
ist fyrirsögnin „Af-
gangur af rekstri
bæjarins áætlaður um
350 milljónir“. Þetta er
rétt sé litið til þeirrar
fjárhagsáætlunar sem
Mosfellsbær tekur til
síðari umræðu í dag í
sveitarstjórn skáldsins.
Hvað er látið ósagt
í skattamálum?
Þegar litið er til uppgjörs sveitarfé-
laga, rétt eins og annarra félaga, ber
að líta til beggja handa þar sem önnur
tekur á tekjuhliðinni en hin á gjalda-
hliðinni.
Hjá Mosfellsbæ hefur þessu verið
hagað á þann hátt að haldið hefur ver-
ið að atvinnulífinu í bænum hámarki
fasteignagjaldaprósentu á atvinnu-
húsnæði, þ.e. á árunum 2012 til og
með 2018. Eftir ábendingar um þetta
óréttlæti hafa „aðalsnyrtifræðingar“
meirihlutans tekið upp á því að lækka
álagningarprósentuna um brot af því
sem til þarf svo jafna megi hækkun
gjaldstofnsins á milli ára.
Þannig hefur meirihlutanum tekist
að ná að hala inn um 13% raunhækk-
un fyrir árið sem er að líða og reikna
má með, þrátt fyrir fögur orð um
lækkun álagningarprósentu fast-
eignagjalda á atvinnuhúsnæði, að
raunhækkun þessara sömu gjalda
verði engu að síður um 10% sé tekið
tillit til 2,5% ætlaðrar verðbólgu árið
2020. Ef samdrátturinn verður meiri,
nú þá mun raunhækkun fasteigna-
gjaldanna hækka enn frekar.
Ágætt dæmi
Til að setja þetta í samhengi má
segja að sá sem er með atvinnueign
sem er metin að fasteignamati um 50
milljónir fyrir gjaldaárið 2019 megi
reikna með að þrátt fyrir að fast-
eignagjaldsprósentan fari úr 1,600%
(2019) í 1,585% (2020) muni fast-
eignaskatturinn fara úr því sem var
2019, um kr. 800 þúsund, í um kr. 875
þúsund (ath. fyrirvari um að hér er
unnið með meðaltöl). Þá er ekki tekið
tillit til þess að við þetta bætist vatns-
gjald, fráveitugjald og lóðaleiga.
Þetta er því engin lækkun þó slíkt sé
látið í veðri vaka. Þetta er og verður
hækkun að raunvirði! Hvers vegna
reyna bæjaryfirvöld í Mosfellsbæ
ekki að koma til móts við atvinnurek-
endur, sem skapa hér vinnu, í stað
þess að taka þetta með þessum hætti
til sín?
Hvað er látið ósagt
í skólamálum?
Þegar litið er á þjónustu eins og
þjónustu við foreldra og börn í Mos-
fellsbæ er nærtækast að
meta framlög bæjarins til
grunnskóla. Í því efni er
þá rétt að bera sig saman
við sambærilega grunn-
skóla, t.a.m. á höfuðborg-
arsvæðinu. Þarna lítum
við til gjaldahliðarinnar,
þjónustu sem bænum ber
lagaleg skylda til að
sinna og hlúa að. Þar má
sjá að framlag (sé litið á
tölur frá 2018) Mosfells-
bæjar, m.t.t. svokallaðrar
innri leigu, er lang-
samlega það lægsta á hvern nemanda
á höfuðborgarsvæðinu en fyrir árið
2018 er það allt að 12% lægra á hvern
nemanda en gerist og gengur í öðrum
skólum af sambærilegri stærð og
skólarnir Varmárskóli og Lágafells-
skóli. Ekki verður séð að fyrirliggj-
andi tillögur meirihlutans í dag muni
koma nægjanlega á móti þessu til að
auka þjónustustig við börn og barna-
fólk í bænum svo einhverju nemi.
Þarna er ekki við stjórnendur skól-
anna að sakast og alls ekki við kenn-
ara, nemendur eða foreldra. Þetta er
stefna meirihlutans í Mosfellsbæ og
kemur til vegna óstjórnar um árabil í
rekstri bæjarins.
„Snyrtifræðingar“ Mosfellsbæjar
Í sama mund og „snyrtifræðingar“
bæjarins, þ.e. fulltrúar meirihlutans í
Mosfellsbæ, leitast við að blekkja
kjósendur sína trekk í trekk er hér
leitast við að benda á staðreyndir.
Reyndar hefur venjan verið að þegar
slíkt kemur fyrir í bæ skáldsins taka
sig saman riddarar götunnar og
rægja þá sem benda á að bæjarstjór-
inn er hvorki vel málaður né vel
klæddur þegar kemur að fjármálum
og skattheimtu.
Meirihlutinn í Mosfellsbæ er því að
blekkja almenning með því að vísa til
þess að bærinn sé að skila frábæru
búi með um 350 milljónir í „hagnað“
þar sem fjármagnsgjöldin nema um
628 milljónum og heildartekjur eru
um 13,4 milljarðar skv. áætlun. Þetta
er allt tekið að „láni“ frá atvinnurek-
endum og börnum og barnafólki bæj-
arins sem eiga betra skilið.
Það er ömurlegt til þess að hugsa
að metnaðarleysi meirihlutans í Mos-
fellsbæ sé með þeim eindæmum sem
raun ber vitni.
Blekkingar á báðar
hendur í Mosfellsbæ
Eftir Svein Óskar
Sigurðsson
Sveinn Óskar
Sigurðsson
» Þetta er allt tekið að
„láni“ frá atvinnu-
rekendum og börnum
og barnafólki bæjarins
sem eiga betra skilið.
Höfundur er fulltrúi Miðflokksins
í bæjarstjórn Mosfellsbæjar og
1. varaforseti bæjarstjórnar.