Fréttablaðið - 22.02.2020, Blaðsíða 30

Linda Hrönn Þórisdóttir, verk-efnastjóri innlendra verkefna hjá Barnaheillum, segir að
einelti sé mjög flókið hugtak og
að oft sé erfitt að þekkja einkenni
eineltis og bregðast við. Hún segir
mikilvægt að hlusta á börn sem
tala um vanlíðan tengda skólanum
til að koma auga á möguleg vanda-
mál og leita ekki að sökudólgum
og fórnarlömbum, heldur leggja
áherslu á forvarnir og að skapa
góða menningu innan barnahópa
svo að þeim líði öllum vel.
„Allir sem rannsaka einelti eru
sammála um að einelti sé einhvers
konar útilokun sem er endurtekin
og veldur niðurlægingu og van-
líðan hjá þeim sem verða fyrir því,“
segir Linda. „Neikvæð hegðun í
samskiptum er eðlileg stundum,
en ef hún er endurtekin og beinist
ítrekað að sama einstaklingi getur
það verið einelti.
Það er mikilvægt að gjaldfella
ekki hugtakið og líta ekki á einstök
tilvik neikvæðra samskipta sem
einelti. En neikvæð samskipti geta
þróast í einelti ef það er ekki gripið
inn í og þess vegna er mikilvægt
að gera það snemma,“ segir Linda.
„Oft er einelti mjög falið og það
litla sem sést er eins og toppur á
ísjaka. Því eiga fullorðnir oft erfitt
með að bera kennsl á það og oft
ekki nema þegar það er líkamlegt.“
Óæskileg menning
Barnaheill reyna meðal annars að
svara því hvers vegna sumir leggja
aðra í einelti.
„Við byggjum námsefnið
Vináttu meðal annars á rann-
sóknum danska fræðingsins Helle
Rabøl Hansen, en hún talar um
að einelti verði til í aðstæðum
þar sem neikvæð samskipti fá að
þróast. Þá verður menningin í
hópnum þannig að börnin þekkja
ekkert annað og finnst þetta
eðlilegt,“ segir Linda. „Stundum
er þetta líka leið barnanna til að
þrauka. Á meðan fullorðnir geta
skipt um vinnustað ef þeir upplifa
einelti hafa börn mjög litla stjórn á
sínu umhverfi. Þau þurfa því oft að
finna leiðir til að þrífast í umhverf-
inu sem þau eru sett í.
Oft skapast óöryggi og börnin
verða hrædd um að tilheyra ekki
eða verða ekki metin að verð-
leikum og þá myndast rígur. Það
eru ekki endilega börn sem hafa
veikleika sem eru lögð í einelti,
stundum skapast það af því að
önnur börn sjá styrkleika og
finna til öfundar,“ segir Linda.
„Gerendur eru heldur ekki endi-
lega með jákvæðari afstöðu til
of beldis en aðrir. Rannsóknir
sýna að þegar einelti fær að þrífast
getur hver sem er orðið fórnar-
lamb og gerandi og stundum verða
hlutverkaskipti ef fórnarlambið
sér tækifæri til að komast úr sínu
hlutverki og setja annan í það. Þau
kunna ekki að fara út úr umhverf-
inu eða hafna þessari menningu,
heldur gera bara það sem þau geta
til að líða sem best.“
Reyndi sjálfsvíg fyrst níu ára
„Það er frumþörf mannskepnunn-
ar að tilheyra og þegar við vorum
frumstæðari var það spurning
um líf og dauða,“ segir Linda.
„Við sjáum stundum hræðilegar
afleiðingar af einelti, svo það má
velta fyrir sér hvort það sé enn
þannig. Því miður þekkjum við
dæmi um að einstaklingar sem
upplifa einelti hafi tekið eigið
líf, þó að vissulega sé aldrei hægt
að fullyrða neitt um orsakir og
afleiðingar sem þarf að skoða í
víðu samhengi.
Það var 25 ára gömul kona sem
var lögð í einelti alla sína grunn-
skólagöngu sem opnaði sig um það
á námskeiði hjá okkur um daginn
að hún reyndi fyrst að fremja
sjálfsvíg þegar hún var níu ára,
en þá reyndi hún að hengja sig í
efri koju í herberginu sínu,“ segir
Linda. „Þetta er því oft spurning
Oddur Freyr
Þorsteinsson
oddurfreyr@frettabladid.is
Fólk er kynningarblað sem býður auglýsendum
að kynna vörur og þjónustu í formi viðtala og
umfjallana. Í blaðinu er einnig hefðbundið rit-
stjórnarefni. Blaðið fylgir Fréttablaðinu daglega.
Umsjónarmenn efnis: Elín Albertsdóttir, elin@frettabladid.is, s. 550 5761 | Hjördís Erna
Þorgeirsdóttir | hjordiserna@frettabladid.is s. 550 5767 | Oddur Freyr Þorsteinsson, oddurfreyr@
frettabladid.is s. 550 57686 | Sandra Guðrún Guðmundsdóttir, sandragudrun@frettabladid.is, s.
550 5762 | Þórdís Lilja Gunnarsdóttir, thordisg@frettabladid.is, s. 550 5768
Útgefandi:
Torg ehf
Ábyrgðarmaður:
Jóhanna Helga
Viðarsdóttir
Sölumenn: Arnar Magnússon, arnarm@frettabladid.is, s. 550 5652, Atli Bergmann, atli@frettabladid.is, s. 550 5657,
Jón Ívar Vilhelmsson, jonivar@frettabladid.is, s. 550 5654, Jóhann Waage, johannwaage@frettabladid.is, s. 550 5656,
Ruth Bergsdóttir, ruth@frettabladid.is, s. 694 4103,
Barnaheill vinna eftir námsefninu Vinátta – Fri for mobberi sem kemur frá Danmörku og hefur skilað góðum árangri þar. Það hefur fengið mjög góðar við-
tökur frá börnum, kennurum og foreldrum hér á landi, að því er Linda Hrönn Þórisdóttir, verkefnastjóri hjá Barnaheillum, segir. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
Framhald af forsíðu ➛
um líf og dauða, ekki síst ef maður
lítur á stóra samhengið og skoðar
ákvarðanir sem fólk sem hefur
brotna sjálfsmynd tekur síðar
meir.
Það er verið að brjóta sjálfs-
mynd viðkomandi markvisst
niður og hún verður oft svo slök að
börnin halda að þau beri jafnvel
ábyrgð á eineltinu eða eigi það
skilið,“ segir Linda. „Þegar börn
fara með þessa brotnu sjálfsmynd
út í lífið verða þau viðkvæm fyrir
ýmsum hættum, eins og að leiðast
út í óæskilegan félagsskap til að
fá að tilheyra hóp. Félagsfærni
þessara barna er líka oft ekki góð
því þau fengu ekki að vera hluti
af hópnum og þroskast eins og
hinir. En ef fórnarlömb fá góðan
stuðning geta þau jafnað sig og
haft það jafn gott og aðrir.
Það þarf líka að hjálpa ger-
endum. Það er oft eitthvað undir-
liggjandi sem veldur því að þeir
séu gerendur sem þarf að bæta úr,“
segir Linda. „Þess vegna skiptir
máli að leita ekki að sökudólgum
og fórnarlömbum, heldur styrkja
allan barnahópinn sem heild, svo
allir komi út úr ferlinu með reisn.
Það verður að ráðast að uppruna
vandans með því að vinna með
samskipti og menningu innan
hópa. Annars koma sömu vanda-
mál upp ítrekað.“
Óbein merki um einelti
Það getur verið mjög erfitt að
koma auga á einelti, en það eru
óbein merki sem hægt að vera
vakandi fyrir.
„Oft eru fyrstu merkin þau að
börn kvarta undan því að vera illt
í maganum eða höfðinu og vilja
ekki fara í skólann, eðlilega,“ segir
Linda. „Þau eiga oft erfitt með
að átta sig á eigin líðan og koma
henni í orð og stundum gera þau
sér ekki einu sinni grein fyrir því
að það sé verið að leggja þau í
einelti. En það þarf að taka þessum
merkjum alvarlega.
Ef börn virðast alltaf vilja vera
ein þarf líka að komast að því af
hverju,“ segir Linda. „Það er gott ef
barnið getur verið eitt, en ef það
vill það alltaf gæti verið að það sé
búið að gefast upp á að reyna að
komast inn í hópinn því það hefur
fengið nóg af höfnun.“
Það skiptir miklu máli að
bregðast alltaf rétt við
„Börn sem verða fyrir einelti ættu
að tala við einhvern fullorðinn
sem þau treysta,“ segir Linda. „Það
er líka mikilvægt að fullorðnir séu
tilbúnir til að hlusta og taka mark
á börnum, sama hvaða of beldi þau
eru að segja frá. Ef fyrsta fullorðna
manneskjan bregst ekki við ættu
börn að halda áfram að segja full-
orðnum frá þar til einhver hlustar.
Þau bera ekki ábyrgð á þessu, en
með því að segja frá eru líkur á að
þetta stoppi.
Ef barn leitar til fullorðins vegna
eineltis skiptir máli hvernig er
brugðist við,“ segir Linda. „Það er
ekki gott að bregðast við með reiði
eða æsingi, heldur þarf að halda ró
sinni, þakka þeim fyrir að segja frá
og tala svo strax við skólayfirvöld
og afla sér frekari upplýsinga.“
Hefur áhrif á allan hópinn
„Við höfum fjögur gildi að leiðar-
ljósi í kennslu til barna, en þau eru
umhyggja, virðing, umburðar-
lyndi og hugrekki. Námsefnið
okkar er fyrir 0-9 ára og gengur
út á að kenna börnum að setja
sjálfum sér mörk og hjálpa öðrum
ef þeir verða fyrir órétti,“ segir
Linda. „Þau þurfa að læra frá unga
aldri að það sé ekki í lagi að sjá
aðra verða fyrir einelti. Við erum
með fullt af verkfærum sem hjálpa
börnum að læra að segja stopp eða
leita til fullorðinna.
Börnum sem horfa upp á einelti
líður líka oft illa. Unga konan
sem ég talaði um áðan sagði til
dæmis frá því að hún hitti gamlan
bekkjarfélaga sem hafði ekki tekið
þátt í eineltinu í strætó þegar hún
var 18 ára,“ segir Linda. „Hann
bað hana afsökunar og þegar hún
sagði að hann hefði ekki gert neitt
sagði hann: „Það er einmitt málið.
Ég gerði ekkert.“ Þetta kemur við
allan barnahópinn og því þarf að
vinna með þau sem heild.“
Það þarf meira til
„Það hefur náðst mikill árangur í
baráttunni gegn einelti á heims-
vísu, en því miður gefa rannsóknir
til kynna að það hafi aukist hér á
landi á síðustu árum, þrátt fyrir að
unnið sé eftir Olweus-áætluninni
í mjög mörgum grunnskólum, sem
hefur skilað góðum árangri,“ segir
Linda.
„Að mörgu leyti snýst baráttan
gegn einelti um að bregðast við
þegar skaðinn er skeður, en við
viljum reyna að sinna forvörnum
til að hann verði ekki. Það þýðir að
byggja góðan félagsanda og styrkja
sjálfsmynd barnanna.
Við vinnum eftir námsefninu
Vinátta – Fri for mobberi sem
kemur frá Danmörku og hefur
skilað góðum árangri þar enda er
námsefnið mjög útbreitt í Dan-
mörku og rannsóknir þar í landi
sýna fram á að einelti hefur minnk-
að. Við erum komin styttra á leið
hér á landi með útbreiðslu náms-
efnisins en samt sem áður fengið
mjög góðar viðtökur frá börn-
unum, kennurum og foreldrum,“
segir Linda. „Olweus ruddi leiðina
fyrir áframhaldandi rannsóknir, en
það þarf meira til svo enginn þurfi
að upplifa þessa ömurlegu líðan
sem einelti felur í sér.
Við hvetjum sem flesta sem
vinna með börnum til að kynna
sér þá nálgun og hugmyndafræði
sem Barnaheill beita. Það þarf
stöðugt að viðhalda þekkingunni í
forvarnarstarfi, því alltaf koma ný
börn og nýir foreldrar og kenn-
arar,“ segir Linda.
Það verður að
ráðast að uppruna
vandans með því að
vinna með samskipti og
menningu innan hópa.
Annars koma sömu
vandamál upp ítrekað.
2 KYNNINGARBLAÐ FÓLK 2 2 . F E B R ÚA R 2 0 2 0 L AU G A R DAG U R