Morgunblaðið - 20.12.2019, Side 11

FRÉTTIR 11Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 2019
Söfnum í neyðarmatar-
sjóð fyrir jólin til matarka
hjá Fjölskylduhjálp Íslands
fyrir þá fjölmörgu sem lægstu
framfærsluna hafa.
Þeim sem geta lagt okkur lið
er bent á bankareikning
0546-26-6609,
kt. 660903-2590.
Fjölskylduhjálp slands, Iðufelli 14 Breiðholti
og Baldursgötu 14 í Reykjanesbæ.
Neyðarsöfnun í
fyrir jólin
Guð blessi ykkur öll
Það hefur sýnt sig að íslenska þjóðin stendur
saman, sýnir stuðning og samhug
eftir bestu getu.
Hægt er að leggja framlög inn á reikning
nr. 0101-26-35021, kt. 470269-1119
S. 551 4349, 897 0044, maedur@simnet.is
Mæðrastyrksnefnd Reykjavíkur
JÓLASÖFNUN
Rósa Margrét Tryggvadóttir
rosa@mbl.is
Marktæk og neikvæð tengsl eru
milli félagslegra tengsla og ein-
manaleika hjá öldruðum ef marka
má niðurstöður rannsóknar Mar-
grétar Petru Ragnarsdóttur. Nið-
urstöður rannsóknarinnar koma
fram í meistararitgerð Margrétar í
félagsráðgjöf um tengsl einmana-
leika meðal aldraðra á Íslandi. Nið-
urstöður benda jafnframt til þess að
félagsleg staða og þunglyndi hafi
forspárgildi um einmanaleika og að
neysla áfengis og annarra vímuefna
verði meiri eftir því sem þunglyndi
og kvíði mælist meiri.
Vill varpa ljósi á líðan aldraðra
Í ritgerðinni skoðaði Margrét
tengsl einmanaleika meðal fólks á
aldrinum 60-90 ára á landinu út frá
kyni, aldri, hjúskaparstöðu, félags-
legri stöðu, þunglyndi og kvíða auk
neyslu áfengis og annarra vímuefna.
Var rannsóknin unnin með fyr-
irliggjandi gögnum úr stærri rann-
sókn þar sem sjálfsmatslistar voru
lagðir fyrir einstaklinga á þessu ald-
ursbili.
„Mér finnst mikilvægt að skoða
þessa þætti svo hægt sé að varpa
ljósi á líðan aldraðra á Íslandi og sjá
hvort einmanaleiki sé útbreiddur
meðal hópsins. Hlúa þarf að velferð
aldraðra þar sem þjóðin eldist hratt
en talið er að frá árinu 2047 verði
hópurinn fjölmennari en ein-
staklingar undir tvítugu,“ segir
Margrét í útdrætti sínum úr ritgerð-
inni.
Í samtali við Morgunblaðið segist
Margrét hafa starfað mikið með
eldri borgurum í gegnum tíðina og
það hafi haft hvetjandi áhrif á rann-
sóknina. Segist hún hafa valið við-
fangsefnið meðal annars í ljósi þess
að hópur þunglyndra eldri borgara
virðist vera að stækka.
„Ég held að þetta sé lítið rann-
sakað. Mig langaði að koma með
eitthvað nýtt í umræðuna. Þetta er
meira í umræðunni í dag, það er að
aukast,“ segir Margrét og vísar í ný-
samþykkta þingsályktun Ágústs
Ólafs Ágústssonar um rannsóknir á
þunglyndi meðal eldri borgara.
Í útdrætti Margrétar kemur fram
að geðræn vandkvæði eins og þung-
lyndi og kvíði fari oft saman við mis-
notkun áfengis og vímuefna.
Margrét bendir á að talið sé að
þunglyndi, einmanaleiki og lítill fé-
lagslegur stuðningur séu líklegustu
ástæður fyrir neyslu áfengis hjá
öldruðum.
„Baby-boomers“ í áhættuhópi
Niðurstöður rannsóknarinnar
gefa til kynna að fylgni sé milli
þunglyndis/kvíða og neyslu áfengis
og annarra vímuefna sem bendir til
þess að neysla vímuefna verði meiri
eftir því sem þunglyndi og kvíði
mælist meiri.
Margrét bendir jafnframt á að
’68-kynslóðin svokallaða eða „baby--
boomers“, einstaklingar fæddir á ár-
unum 1940-1964, séu í sérstökum
áhættuhópi varðandi ofneyslu áfeng-
is og vímuefna. Kynslóðin sé líklegri
til að hafa prófað ólögleg vímuefni á
yngri árum og því sé með öldrun
hennar búist við aukinni þörf fyrir
fjölbreyttari meðferðarúrræði.
Þunglyndi mikill áhrifaþáttur
Ekki mældist marktækt samband
milli neyslu og einmanaleika í rann-
sókninni en þegar áhrif þunglyndis
og kvíða voru könnuð komu í ljós já-
kvæð tengsl neyslu við einmana-
leika. Þetta bendir til þess að sam-
band neyslu og einmanaleika sé
félagslegs eðlis. Túlka má niðurstöð-
urnar þannig að neysla áfengis og
annarra vímuefna geti haft jákvæð
áhrif á einmanaleika þeirra sem
sýna einkenni þunglyndis og kvíða
séu þeir í góðri félagslegri stöðu.
Neysla áfengis og vímuefna sé þó
líklegri til að hafa neikvæð áhrif á
einmanaleika þeirra sem sýna meiri
einkenni þunglyndis og kvíða og eru
ekki í góðri félagslegri stöðu. Þannig
kemur skýrt fram að þunglyndi er
mikill áhrifaþáttur í samspili ein-
manaleika og neyslu áfengis og ann-
arra vímuefna hjá öldruðum.
 Rannsókn bendir til að þunglyndi aldr-
aðra hafi forspárgildi um einmanaleika
Morgunblaðið/Golli
Þunglyndi Tengsl virðast vera á milli félagslegra tengsla og einmanaleika hjá fólki á aldrinum 60-90 ára.
Vanlíðan aldraðra lítið rannsökuð
„Þunglyndi eldri borgara er helmingi meira en hjá öðr-
um aldurshópum og um leið sjáum við að fjöldi eldri
borgara er að vaxa,“ segir Ágúst Ólafur Ágústsson,
þingmaður Samfylkingarinnar, í samtali við Morgun-
blaðið en hann er fyrsti flutningsmaður nýsamþykktrar
þingsályktunar um rannsóknir og aðgerðir gegn þung-
lyndi eldri borgara sem verður á dagskrá Alþingis eftir
áramót.
Segir hann þingmálið marka ákveðin tímamót sem
hann vonar að muni stuðla að aðgerðum gegn vaxandi
þunglyndi eldri borgara.
Ágúst segir að þunglyndi aldraðra geti verið afar frá-
brugðið þunglyndi annarra einstaklinga.
„Þetta getur verið fólk sem er að glíma við einmana-
leika, verkefnaleysi, breyttar aðstæður, makamissi eftir
langt hjónaband, heilsubrest og svo framvegis. Það er
alveg ömurlegt að eldri borgurunum okkar líði mörgum
hverjum mjög illa,“ segir hann. Ágúst bendir á að vís-
bendingar séu um að sjálfsvíg séu einnig á uppleið hjá
öldruðum sem sé mikið áhyggjuefni. Hann bætir við að
Íslendingar eigi heimsmet í notkun þunglyndis- og
kvíðastillandi lyfja.
„Það er augljós vísbending um að mörgum í sam-
félaginu líður illa. Maður er manns
gaman, við erum félagsverur og ég
held að það sé mikilvægt að við hug-
um að nærumhverfi okkar. Að við
sinnum eldri borgurunum í lífi okkar
og brúum jafnvel bilið milli kynslóða.
Ég held að yngri kynslóðir njóti ekki
síst góðs af því,“ segir Ágúst.
„Ég held að þessi vandi hafi verið
hunsaður, ógreindur og falinn. Hjá
sumum er það feimnismál að viður-
kenna að þeir glími við þunglyndi eða einmanaleika,“
segir hann.
„Þetta snertir líka félagslega stöðu eldri borgara.
Sumir hafa ekki efni á því að leita sér aðstoðar hjá sál-
fræðingi og öðrum sérfræðistéttum. Svo geta sumir
verið tregari að leita sér aðstoðar vegna andlegrar van-
líðunar, þetta getur verið kynslóðamál. Maður verður
að finna leiðir til að bregðast við þessu,“ segir Ágúst.
„Ég bind miklar vonir við að þetta mál muni einfald-
lega bæta líðan fólks og hugsanlega bjarga lífi ein-
hverra. Þunglyndi getur verið lífshættulegur sjúkdómur
en það er alltaf hægt að ráða einhverja bót á honum.“
RANNSÓKN Á ÞUNGLYNDI ALDRAÐRA Á DAGSKRÁ ALÞINGIS
Ágúst Ólafur
Ágústsson
Þunglyndi aldraðra helmingi meira en annarra
Ragnhildur Þrastardóttir
ragnhildur@mbl.is
Yfir 90% þeirra sem voru á biðlista
eftir brennsluaðgerð á hjarta í byrj-
un október höfðu beðið lengur en
þrjá mánuði eftir aðgerð og miðgildi
biðtíma á tímabilinu var 42 vikur.
Viðmiðunarmörk embættis land-
læknis um ásættanlegan biðtíma eft-
ir aðgerð eru 90 dagar og er miðað
við að 80% komist í aðgerð innan
þess tíma.
Því er ljóst að bið eftir þessari
tegund aðgerða, sem og fleiri að-
gerða, er langt umfram viðmiðunar-
mörk um ásættanlegan biðtíma.
Þetta kemur fram í greinargerð
embættis landlæknis um stöðu á
biðlistum eftir völdum skurðaðgerð-
um.
Bið eftir fleiri aðgerðum er ekki
ásættanleg, samkvæmt greinargerð-
inni, en af þeim 16 aðgerðum sem
teknar eru fyrir í henni er biðin ein-
ungis ásættanleg í þremur tilfellum.
Athygli vekur að biðlistar á einka-
reknum stofum blikna verulega í
samanburði við biðlista eftir aðgerð-
um á Landspítalanum.
Þær þrjár aðgerðir sem hafa verið
hluti af biðlistaátaki, skurðaðgerðir
á augasteini, valdar aðgerðir á
grindarholslíffærum kvenna og
brottnám legs voru allar með bið
sem var lengri en ásættanlegt er.
60% kvenna bíða of lengi
Biðlistar eftir skurðaðgerðum á
augasteinum hafa þó styst verulega
frá upphafi átaksins sem hófst árið
2016, þó höfðu 36% beðið lengur en í
þrjá mánuði í byrjun október, 326 á
Landspítala, þrír á Sjúkrahúsinu á
Akureyri en enginn á LaserSjón.
Sex af hverjum 10 konum sem
biðu eftir völdum aðgerðum á grind-
arholslíffærum sínum höfðu beðið
lengur en í þrjá mánuði.
Fjórar af hverjum 10 konum á
biðlista eftir legnámi höfðu beðið
lengur en þrjá mánuði. Biðtími stórs
hluta kvenna sem fóru í aðgerð á
Landspítala á tímabilinu 1. október
2018 til 30. september 2019 var þó
innan ásættanlegra marka, að því er
fram kemur í skýrslunni.
Biðtími eftir skurðaðgerð á maga
vegna offitu hefur aukist mikið þrátt
fyrir að aðgerðum hafi fjölgað. 51%
þeirra 140 sem biðu eftir slíkri að-
gerð í byrjun október hafði beðið
lengur en í þrjá mánuði. Í grein-
argerðinni er tekið fram að of feitum
Íslendingum sé að fjölga og offita
geti auk annarra fylgikvilla valdið
álagi á liði og aukið þörf fyrir lið-
skipti.
Umfjöllun um liðskiptaaðgerðir
var ekki hluti af greinargerðinni en
umfjöllun um þær verður birt síðar.
Í opnu bréfi til heilbrigðisráð-
herra sem birtist í blaðinu í dag lýsir
Kjartan Halldór Antonsson veru-
leika þeirra sem kljást við íslenska
heilbrigðiskerfið í von um liðskipti.
Biðtíminn of langur
 13 af 16 aðgerðum með óviðunandi biðtíma  Bíða eftir
hjartaaðgerð í 42 vikur  Eftirspurn eftir offituaðgerð eykst
Morgunblaðið/Ásdís
Aðgerð Fjölgað hefur á biðlistum.