Fréttablaðið - 27.12.2019, Blaðsíða 48

Ef innlend fjármálafyrirtæki eiga að geta haldið áfram að vera nauðsynlegir bakhjarlar
íslensks atvinnulífs er ljóst að gera
þarf þó nokkrar breytingar á starfs-
umhverfi þeirra. Staða íslenskra
fjármálafyrirtækja er enn sterk og
er efnahagsreikningur bankanna
traustur þrátt fyrir að séríslenskt
regluverk og skattlagning hafi skekkt
samkeppnisstöðu þeirra gagnvart
lífeyrissjóðunum og erlendum fjár-
málastofnunum verulega á undan-
förnum árum. Það ætti að vera eðlileg
krafa að stjórnvöld tryggi að allir sem
starfa á sama markaði sitji við sama
borð og þannig sé skapað heilbrigt
samkeppnisumhverfi til lengri tíma,
fólki og fyrirtækjum til hagsbóta.
Hvítbókin og Íslandsálagið
Staðreyndin er engu að síður sú að
þrátt fyrir að neikvæðar afleiðingar
hins séríslenska regluverks og skatt-
lagningar hafi margoft verið dregnar
fram af ólíkum aðilum hefur lítið
verið að gert og það sem gert er
gerist á hraða snigilsins. Í hvítbók
um framtíðarsýn fyrir fjármála-
kerfið sem unnin var fyrir stjórn-
völd og kynnt undir lok síðasta árs
eru til dæmis  dregnar fram þrjár
meginástæður þess að vaxtamunur
er jafn hár og raun ber vitni hér á
landi. Í fyrsta lagi er það smæðin
sem veldur því að ekki er hægt að
ná sömu stærðarhagkvæmni og stór
fjármálafyrirtæki erlendis ná. Í öðru
lagi eru háar eiginfjárkröfur gerðar
til íslensku bankanna sem eru mun
hærri en gerðar eru erlendis. Í þriðja
lagi eru hér á landi lagðir sérstakir
skattar á fjármálafyrirtæki sem eru
óháðir afkomu og eru margfalt hærri
en skattar sem lagðir eru á sambæri-
leg fyrirtæki erlendis og eru ekki
lagðir á íslenska samkeppnisaðila
líkt og lífeyrissjóði. Er þetta kallað
Íslandsálag í hvítbókinni sem hafi
ekkert með skilvirkni í rekstri fyrir-
tækjanna að gera.
Áskoranir fjármálafyrirtækja
Í umsögn Bankasýslunnar með hvít-
bókinni eru neikvæðar afleiðingar
hinna séríslensku skatta vel dregnar
fram og rökin gegn þeim faglega
metin. Þá er vísað til umsagnar
Bankasýslunnar í greininni Staða
íslensku viðskiptabankanna og
helstu áskoranir fram undan sem
birtist í vefriti Fjármálaeftirlits-
ins, Fjármál, í ágúst síðastliðnum.
Í greininni er þessi sértæka skatt-
lagning talin upp sem ein af níu
helstu áskorunum bankanna og
vegna áhrifa á rekstrarkostnað
þeirra samanborið við innlenda
og erlenda samkeppnisaðila. Þá
eru nefndar áskoranir á borð við
samkeppni frá tæknifyrirtækjum,
breytingar á efnahagsumhverfi og
frekari breytingar á regluverki frá
Evrópu auk lækkandi arðsemi. Þó
Alþingi hafi nú í nóvember sam-
þykkt þrepaskipta lækkun á einum
þessara sértæku skatta, hinn svo-
kallaða bankaskatt, mun lækkunin
ekki skila sér að fullu fyrr en að fimm
árum liðnum og verður áfram með
þeim hæstu í erlendum samanburði.
Áfram ríkar faglegar kröfur
Fjármálafyrirtæki hér á landi eru
hluti af hinni evrópsku umgjörð
um f jármálamarkaði og er allt
evrópska regluverkið tekið upp
í íslenskan rétt. Þá hefur eftir-
lit með fjármálastarfsemi aldrei
verið meira. Séríslenskar reglur og
séríslenskar álögur skekkja sam-
keppnisstöðu og auka kostnað sem
kemur niður á samfélaginu öllu,
heimilum og atvinnulífi. Íslensk
f jármálafyrirtæki eru hluti af
mikilvægum innviðum. Innviðum
sem gegna mikilvægu miðlunar-
hlutverki fjármagns og eru hluti
af því nauðsynlega súrefni sem
atvinnulífið alla síðustu öld hefur
nýtt til vaxtar. Því þarf á nýju ári
að gera áfram ríkar faglegar kröfur
til f jármálafyrirtækjanna með
öflugu eftirliti en á sama tíma grípa
til markvissra aðgerða til að draga
úr heimasmíðuðum kostnaði sem
dregur af lið úr íslenskum fyrir-
tækjum í harðnandi alþjóðlegri
samkeppni.
Nauðsynlegir bakhjarlar atvinnulífsins 
Katrín
Júlíusdóttir
framkvæmda­
stjóri Samtaka
fjármála­
fyrirtækja
Grípa þarf til
markvissra aðgerða
til að draga úr heimasmíð-
uðum kostnaði sem dregur
aflið úr íslenskum fyrir-
tækjum í harðnandi alþjóð-
legri samkeppni.
Árið 2019 var f jár festum almennt gott í Kauphöllinni. Heildarvísitala hlutabréfa
hækkaði á milli 25% og 30% og tvö
af hverjum þremur skráðum hluta-
bréfum hækkuðu í verði, Marels allra
mest eða um tvo þriðju. Þessi mikla
verðhækkun og útboð félagsins um
mitt ár þýðir að markaðsvirði Marels
nærri tvöfaldaðist á árinu og er nú um
480 milljarðar. Ótrúlegt en satt þá
hækkaði markaðsvirði Marels á árinu
sem nemur samanlögðu markaðs-
virði annars og þriðja stærsta félags-
ins í Kauphöllinni.
Glæsileg vaxtarsaga Marels heldur
því áfram og nú leitum við hjá Nas-
daq að „næsta Marel“. Undanfarna
tvo vetur höfum við staðið fyrir
námskeiðinu „First North – næsta
skref“ sem hefur það að markmiði að
undirbúa efnileg félög fyrir skrán-
ingu á markað. Alls hefur 31 félag sótt
námskeiðið. Efniviðinn vantar ekki
en tíminn einn mun leiða í ljós hvort
þeim takist að nýta markaðinn til
vaxtar og feta í fótspor Marels.
Hlutabréfamarkaðurinn styrktist á
árinu eins og fjölgun félaga í Úrvals-
vísitölunni úr 8 í 10 er til vitnis um.
Kvika banki og Iceland Seafood Int-
ernational fluttust af First North yfir
á Aðalmarkaðinn og fasteignaþró-
unarfélagið Kaldalón var skráð á First
North. Ef ekki hefði verið fyrir fall
WOW og áhrif þess á ferðamanna-
geirann er líklegt að nýskráningar
hefðu orðið f leiri. Viðskipti voru
prýðileg og jukust um yfir fimmtung
frá fyrra ári. Í kauphöllum Nasdaq á
Norðurlöndum voru viðskipti í hlut-
falli af stærð markaðarins einungis
meiri í Stokkhólmi.
Í september tók FTSE vísitölufyrir-
tækið íslensk fyrirtæki inn í vísitölur
sínar sem vafalítið jók áhuga erlendra
fjárfesta. MSCI vísitölufyrirtækið
ákvað hins vegar að bíða um sinn og
gerði okkur í leiðinni þann greiða að
benda okkur á ýmis atriði sem betur
mega fara, meðal annars er lúta að til-
kynningaskyldu í tengslum við gjald-
eyrisviðskipti sem er óþægilegur
minnisvarði um gjaldeyrishöftin.
Vonbrigði eru hversu enn vantar ein-
staklinga inn á markaðinn en eignar-
hlutdeild þeirra nær ekki 5%. Von um
breytingar á þessu felst í frumvarpi
um skattaívilnun til einstaklinga
sem fjárfesta í skráðum bréfum sem
vonandi fær brautargengi á Alþingi
á næsta ári.
Skuldabréfamarkaður var einnig
gjöfull fjárfestum. Ávöxtunarkrafa
á markaði lækkaði í áður óþekkt
gildi og markflokkavísitala Kaup-
hallarinnar hækkaði fyrir vikið um
9% á árinu. Innflæðishöftum var loks
aflétt í apríl sem bætti virkni skulda-
bréfamarkaðar. Vöxtur markaðar
fyrir sjálfbær skuldabréf á árinu er
einnig sérstaklega ánægjulegur. Í lok
árs voru fjögur skuldabréf skráð á
markaðinn, þrjú „græn“ (fjármagna
umhverfisvæn verkefni) og eitt
félagslegt (fjármagnar verkefni sem
hafa jákvæð félagsleg áhrif). Félags-
lega skuldabréfið var einungis annað
sinnar tegundar í kauphöllum Nas-
daq á Norðurlöndunum. Horfur eru á
frekari vexti markaðar með sjálfbær
skuldabréf á næsta ári.
Þegar á allt er litið fetuðum við
okkur í rétta átt á árinu. Mikilvægt
er þó að taka stærri skref og búa hér
til afbragðs verðbréfamarkað. Það er
fyllilega raunsætt markmið á næstu
árum. Á laga- og reglusviðinu þarf til
dæmis lítið annað til en breytingar
sem þættu sjálfsagðar í þeim löndum
sem við viljum bera okkur saman við,
hvort sem þau hallast til hægri eða
vinstri í pólitíkinni.
Gott en ekki afbragð 
Magnús
Harðarson
forstjóri Nasdaq
á Íslandi
Með sama áfram-
haldi má allt eins
búast við því að fyrirtæki
sjái sér hag í því að draga úr
starfsemi hér á landi og
flytja starfsemi til annarra
landa.
Það fór vel á því að Isal, álverið í Straumsvík, fagnaði 50 ára afmæli álframleiðslu á
Íslandi með því að afhenda Árna-
stofnun íslenskt álorðasafn á staf-
rænu formi. Þegar fyrirtækið hóf
starfsemi sumarið 1969 voru ekki
til orð á íslensku yfir búnað, efni og
aðferðir í álverum. Lögð var vinna
og metnaður í að íslenska orðin og
með tímanum varð álorðasafnið til.
Nú má fletta orðunum upp í Íðorða-
banka Árnastofnunar á Netinu.
Eitt af þeim orðum sem festu
rætur var súrál, en það er lýsandi
fyrir efnasamband áls og súrefnis.
Víst er mikilvægt að nefna hlutina
réttum nöfnum til þess að öðlast
skilning. Til að mynda er rétt að
tala um álver en ekki álbræðslu af
því að álframleiðsla fer fram með
rafgreiningu. Í því felst að súrefnið
er skilið frá álinu. Það er ekki fyrr
en við endurvinnslu áls sem það er
brætt. Þá hefur álið líka þann eigin-
leika umfram f lest önnur efni að
það er svo gott sem nýtt.
Ál er frábært orð
Við af hendingu álorðasafnsins
sem getið var í upphafi f lutti Guðni
Th. Jóhannesson, forseti Íslands,
ávarp í Straumsvík. „Ál er frábært
orð,“ sagði hann. „Í sögu álversins í
Straumsvík les ég að um miðjan sjö-
unda áratug síðustu aldar hafi Bald-
ur Jónsson íslenskufræðingur bent
á þetta kjörorð fyrir erlenda orðið
alúmíníum sem léti illa í munni og
samræmdist auk þess ekki íslensku
málkerfi og málvitund. Íslensk mál-
nefnd gerði orðið að sínu og íslensk
þjóð í kjölfarið.“
Eins og nærri má geta fór Guðni
varlega í alla pólitík, en lét þess getið
að það gæti verið fróðlegt og ögrandi
viðfangsefni að ímynda sér Ísland án
allrar stóriðju og allra stórvirkjana,
eða aðeins án þeirra virkjana og
iðjuvera sem risu í fyrstu atrennu.
„Erfitt gæti reynst að láta þá niður-
stöðu vera jákvæða þjóðarhag þegar
allt er tekið með í reikninginn.“
Hagkvæmari raforkuframleiðsla
Rýnt var í þessa sögu af Ingólfi
Bender hagfræðingi á raforkufundi
Samtaka iðnaðarins í haust. Í máli
hans kom fram að á því 50 ára tíma-
bili sem liðið er frá því orkusækinn
iðnaður fór að skjóta rótum hér á
landi, hafi landsframleiðsla farið
úr því að vera til jafns við meðaltal
Evrópu í að vera nú tæplega 50%
meiri. Hann sagði stóran hluta skýr-
ingarinnar vera að Íslendingar hafi
farið að nýta orkuauðlindir í ríkari
mæli en áður. „Framleiðsla stór-
notenda gerði Íslendingum kleift
að byggja upp raforkuframleiðslu í
stórum skrefum og með hagkvæm-
ari hætti en ella hefði verið.“
Fram að þeim tíma hafi gjald-
eyrissköpun nær alfarið byggst á
sjávarútvegi, en að sögn Ingólfs
jafnaði sveif lur í hagkerfinu að fá
f leiri stoðir undir útf lutninginn.
„Gjaldeyrissköpun stórnotenda
raforku er nú orðin meiri en heild-
argjaldeyristekjur af útf lutningi
sjávarafurða eða um 260 milljarðar
króna á árinu 2018. Vöxtur þessarar
greinar hefur aukið stöðugleika
hagkerfisins til heilla fyrir fyrirtæki
og heimili í landinu.“
Álvísa séra Jóns
Í sögunni af orðinu ál rifjaði Guðni
upp að téður Baldur hefði ekki
eignað sér hugmyndina. Þvert á
móti hefði hann glaður bent á að
orðið hefði sést og heyrst mun fyrr
og nefndi sem dæmi málmvísu
séra Jóns Jónssonar í Stafafelli sem
birtist í Almanaki Þjóðvinafélagsins
árið 1914:
Silfur og gull með gljáa fullan skarta,
má og blika eir og ál
einnig nikul, tin og stál.
Lífskjör batnað hraðar hér en í Evrópu 
Það gæti verið
fróðlegt og ögrandi
viðfangsefni að ímynda sér
Ísland án allrar stóriðju og
allra stórvirkjana.
Sigurður
Hannesson
framkvæmda­
stjóri Samtaka
iðnaðarins
Við kveðjum nú krefjandi ár í íslensku atvinnulífi. Eftir langt hagvaxtarskeið hefur
tekið við samdráttur með tilheyr-
andi áskorunum. Í megingreinum
iðnaðar – byggingariðnaði, fram-
leiðsluiðnaði og hugverkaiðnaði
– fækkaði starfsfólki á árinu sam-
hliða óvissu og erfiðari rekstrar-
skilyrðum en undanfarin ár. Ef
ekkert verður að gert má búast við
frekari fækkun starfa og fyrirtækja.
Lausnin felst í atvinnustefnu sem
ætti að vera rauði þráðurinn í ann-
arri stefnumótun stjórnvalda. Um
það hafa Samtök iðnaðarins fjalla
ítarlega.
Há laun, háir raunvextir og há
skattheimta í alþjóðlegum saman-
burði bitna á fyrirtækjum hér á
landi, ekki síst þeim sem starfa á
alþjóðlegum mörkuðum eða sem
keppa við innfluttar vörur. Kemur
þetta niður á hagkvæmni rekstrar
hér á landi og stöðu íslenskra
fyrirtækja í erlendri samkeppni.
Hingað til hefur gengi krónu rétt
af samkeppnishæfni Íslands en
það gerist ekki nú þar sem grund-
vallarbreyting varð á hagkerfinu á
undanförnum áratug. Skuldir heim-
ila, fyrirtækja og ríkis hafa lækkað
umtalsvert, erlendar eignir eru
umfram erlendar skuldir og aukin
fjölbreytni er í útflutningi. Saman
styrkir þetta stoðir hagkerfisins og
áhrif þess koma nú fram í minni
sveif lum. Fyrir vikið verður ekki
leiðrétting á samkeppnisstöðunni
og það fækkar störfum hér á landi.
Það er óásættanlegt.
Fjárfesting í dag er hagvöxtur
á morgun. Á sama tíma og Seðla-
bankinn lækkar vexti sína til að
örva fjárfestingu þá skilar það sér
ekki almennilega í lækkun vaxta
til fyrirtækja. Fjármálamarkaðir
virka ekki sem skyldi. Meira þarf
til svo fjárfesting fari af stað og
hlýtur Seðlabankinn að horfa til
þess á komandi ári. Fyrirtæki þurfa
að fjárfesta til að auka framleiðni
og skapa ný tækifæri. Umtalsverð
þörf er á innviðafjárfestingu eins
og landsmenn hafa rækilega verið
minntir á undanfarin misseri. Þá er
tímabær íbúðauppbygging hægari
en ella vegna ástands á fjármála-
mörkuðum sem og vegna óþarf-
lega f lókins regluverks. Þessu þarf
að breyta á nýju ári.
Raforkumál hafa verið mikið til
umræðu undanfarið ár. Umgjörð
raforkumála þarf endurskoðun
enda miðast regluverk við veröld
sem var. Samkeppni á markaðnum
á að vera virk, hið opinbera þarf að
móta eigendastefnu fyrir starfsemi
orkufyrirtækja í opinberri eigu,
Landsnet á að vera í eigu ríkisins
en ekki orkufyrirtækja og kaup-
endur eiga að geta selt frá sér raf-
orku sem þeir ekki nota svo dæmi
séu tekin. Þetta – og f leira – hlýtur
að koma fram í raforkustefnu sem
stjórnvöld vinna nú að. Raforkuverð
er eitt af því fáa sem hefur skapað
Íslandi samkeppnisforskot en það
hefur sannarlega minnkað. Með
sama áframhaldi má allt eins búast
við því að fyrirtæki sjái sér hag í því
að draga úr starfsemi hér á landi og
flytja starfsemi til annarra landa.
Það eru því sannarlega blikur
á lofti í íslenskum iðnaði. Einn af
hverjum fimm á vinnumarkaði
starfar í iðnaði, iðnaðurinn skapar
30% af gjaldeyristekjum og um
fjórðung landsframleiðslu. Það
eru því ríkir hagsmunir af því að
íslenskur iðnaður sé öflugur. Með
ákvörðunum okkar í dag höfum
við áhrif á morgundaginn. Nýtum
það til að efla stoðirnar enn frekar,
skapa f leiri tækifæri hér á landi
og auka þannig við lífsgæði okkar
allra.
Snúum
vörn í sókn 
Pétur Blöndal
framkvæmda­
stjóri Samáls
2 7 . D E S E M B E R 2 0 1 9 F Ö S T U D A G U R18 MARKAÐURINN