Læknablaðið - sep. 2019, Side 19

LÆKNAblaðið 2019/105 379
R A N N S Ó K N
Inngangur
MS er sjálfsofnæmissjúkdómur sem veldur bólgum og skemmd-
um á taugaslíðri taugafrumna í miðtaugakerfinu. Afleiðingar
skemmdanna eru mismunandi eftir því hvar í heila eða mænu þær
eru, en þær valda oft einhverjum sjúkdómseinkennum. Fyrstu
einkenni sjúkdómsins koma oftast fram fyrir þrítugt og MS er ein
algengasta orsök líkamlegrar fötlunar hjá ungu fólki.1
Svefntruflanir eru töluvert algengari hjá fólki með MS heldur
en almennt gerist2,3 og algengi einkenna sem trufla svefn hjá MS-
greindum hefur mælst allt að 85%.4 Í nýlegri kínverskri saman-
burðarrannsókn kom í ljós að svefngæði reyndust minni hjá fólki
með MS heldur en heilbrigðum og einkenni þeirra svefnsjúkdóma
sem voru rannsakaðir (kæfisvefn, svefnleysi og fótaóeirð) reynd-
ust vera um tvisvar til fjórum sinnum algengari hjá MS-greindum
þátttakendum en hjá samanburðarhópnum.3
Ótalmargt getur truflað svefn, eins og utanaðkomandi hljóð,
verkir eða svefnsjúkdómar eins og kæfisvefn. Algengustu svefn-
truflanirnar hjá fólki með MS virðast vera: svefnleysi, kæfisvefn,
fótaóeirð, salernisferðir, verkir og krampar.3-5 Það virðist þó vera
nokkuð á reiki nákvæmlega hvaða svefntruflun er algengust. Í yf-
irlitsgrein frá 2013 reyndist svefnleysi vera algengasta svefntrufl-
unin hjá MS-greindum, með yfir 40% algengi2, en niðurstöður
tveggja nýlegra þversniðsrannsókna benda til þess að kæfisvefn sé
algengastur.3,5 Niðurstöður rannsókna benda til að svefntruflanir
séu ekki einungis algengar, heldur einnig verulega vangreindar
hjá fólki með MS.4,5
Samkvæmt rannsóknum getur skertur svefn skýrt um fjórð-
ung af þreytu hjá MS-greindum,6 en þreyta er eitt algengasta og
mest hamlandi einkenni MS.7,8,9 Auk þess eru vísbendingar um að
skertur svefn tengist verkjum og þunglyndi hjá MS-greindum.3,10
Algengi svefntruflana hjá fólki með MS
Aðalbjörg Albertsdóttir1 hjúkrunarfræðingur
Árún K. Sigurðardóttir2,3 hjúkrunarfræðingur
Björg Þorleifsdóttir4 lífeðlisfræðingur
1Taugasviði Reykjalundar, 2heilbrigðisvísindasviði Háskólans á Akureyri, 3Sjúkrahúsinu á
Akureyri, 4Lífeðlisfræðistofnun læknadeildar Háskóla Íslands.
Rannsóknin var unnin við framhaldsnámsdeild heilbrigðisvísindasviðs
Háskólans á Akureyri í samvinnu við MS-félagið.
Fyrirspurnum svarar Aðalbjörg Albertsdóttir, adalbjorg.alberts@reykjalundur.is
Í rannsókn Côté og félaga kom fram að markviss meðhöndlun
svefntruflana hjá MS-greindum minnkaði þreytu umtalsvert auk
þess sem svefngæði jukust.10
Svefnsjúkdómar eru yfir 70 talsins11 og því óraunhæft að skima
fyrir algengi allra svefntruflana (svefnsjúkdómar falla undir
svefntruflanir) hjá hópi fólks með spurningalistum. Svefnsjúk-
dómar og aðrar svefntruflanir hafa hins vegar áhrif á svefngæði
Á G R I P
INNGANGUR
Samkvæmt erlendum rannsóknum eru svefntruflanir hjá fólki með MS
algengar, stórlega vangreindar og hafa áhrif á heilsu. Tilgangur rann-
sóknarinnar var að afla upplýsinga um algengi skertra svefngæða og
helstu svefntruflana hjá MS-greindum á Íslandi.
AÐFERÐ
Lýsandi þversniðsrannsókn. Þýðið var MS-greindir á Íslandi og úrtak-
ið MS-greindir sem voru á netpóstlista MS-félagsins og/eða höfðu
aðgang að Facebook-síðu MS-félagsins. Rafrænn spurningalisti
með fjórum matskvörðum og bakgrunnsbreytum, auk spurninga um
greinda svefnsjúkdóma, var útbúinn og starfsfólk MS-félagsins sendi
vefslóðina á úrtakið. Matskvarðar: Svefngæðakvarðinn (Pittsburgh-
-Sleep-Quality-Index; PSQI), Svefnleysiskvarðinn (Insomnia-Seve-
rity-Index; ISI), STOP-Bang-spurningalistinn og greiningarskilmerki
fótaóeirðar. Með matskvörðum og stökum spurningum var skimað fyrir
algengi skertra svefngæða og algengi 7 mismunandi þátta sem geta
truflað svefn. Gögn voru greind með lýsandi og greinandi tölfræði og
SPSS-útgáfa 25 var notuð við tölfræðiútreikninga.
NIÐURSTÖÐUR
Tæp 40% MS-greindra á Íslandi tóku þátt. Þátttakendur voru 234,
meðalaldur var 47 ár (aldursbil 20-92 ára) og 77% voru konur. Algengi
skertra svefngæða (>5 stig á PSQI) var 68%. Fjórir algengustu þættirn-
ir sem trufluðu svefn voru: salernisferðir (39%), verkir (37%), einkenni
svefnleysis (30%) og einkenni kæfisvefns (24%). Í ljós kom að 79%
þátttakenda höfðu minnst eina svefntruflun og að meðaltali höfðu
þátttakendur tæpar tvær svefntruflanir hver. Einkenni svefnleysis höfðu
sterk tengsl við lítil svefngæði.
ÁLYKTANIR
Bregðast þarf við hárri tíðni skertra svefngæða og svefntruflana hjá
MS-greindum. PSQI getur gagnast við mat á svefngæðum og gefið
vísbendingar um hvað þarfnast nánari skoðunar. Til að auka svefngæði
MS-greindra almennt ætti sérstaklega að horfa til greiningar og með-
ferðar á svefnleysi.
DOI: 10.17992/lbl.2019.09.246