Læknablaðið - sep. 2019, Side 25

LÆKNAblaðið 2019/105 385
Y F I R L I T S G R E I N
Inngangur
Nárahaular (groin hernia) eru algengust kviðslita og valda út-
bungun á nárasvæði en geta auk þess valdið verkjum og jafnvel
garnastíflu.1,2 Aðgerðir á nárahaulum eru á meðal algengustu
aðgerða í almennum skurðlækningum3, en víða á Vesturlöndum
eru framkvæmdar um 130-160 aðgerðir á 100.000 íbúa árlega.4,5 Al-
gengast er að aðgerð sé gerð vegna einkenna en einnig til að fyrir-
byggja fylgikvilla, til dæmis garnastíflu. Þetta er örugg aðgerð en
helstu vandamálin eru endurtekin kviðslit og langvinnir verkir.8-12
Þessi grein fjallar aðallega um greiningu og meðferð nára-
kviðslita, en einnig er fjallað um líffærafræði nárans, meingerð
nárakviðslita og klíníska birtingamynd þeirra. Greinin byggir á
nýjustu heimildum, þar á meðal nýlegum íslenskum rannsóknum.
Flokkun, faraldsfræði og líffærafræði
Kviðslit (hernia) er útbungun á lífhimnu (peritoneum), lífhimnufitu
(preperitoneal fat) eða kviðarholslíffæri í gegnum meðfædd eða
áunnin göt á kviðveggnum. Algengustu kviðslitin eru nárahaul-
ar, naflakviðslit (umbilical hernia) og kviðslit í öri (incisional hernia).
Nárahaular skiptast í tvennt; eiginleg nárakviðslit og læriskvið-
slit ( femoral hernia) en þau síðarnefndu eru aðeins 4% nárahaula
og hlutfallslega miklu algengari hjá konum.3 Nárakviðslitum er
síðan skipt í tvennt: miðlæg (direct/medial) og hliðlæg (indirect/la-
teral) kviðslit sem hafa mismunandi meingerð og líffærafræðilega
afstöðu (sjá Box 2). Hjá körlum eru hliðlæg kviðslit tvisvar sinnum
Nárakviðslit – yfirlitsgrein
Marta Rós Berndsen1 læknir
Tómas Guðbjartsson2,3 læknir,
Fritz H. Berndsen4 læknir
1Sahlgrenska háskólasjúkrahúsið í Gautaborg, Svíþjóð, 2skurðsviði Landspítala, 3læknadeild
Háskóla Íslands, 4handlækningadeild Heilbrigðisstofnunar Vesturlands, Akranesi.
Fyrirspurnum svarar Marta Rós Berndsen, marta.berndsen@vgregion.se
Á G R I P
Nárakviðslit eru algengust kviðslita og eru 90% sjúklinganna karlmenn
en þriðjungur karla greinist einhvern tíma á ævinni með slíkt kviðslit.
Algengast er að kviðslit greinist hjá börnum og eftir miðjan aldur,
oftast vegna fyrirferðar og verkja á nárasvæði en í einstaka tilfellum
í kjölfar garnastíflu. Skurðaðgerð er eina læknandi meðferðin við
nárakviðsliti og er hún ein algengasta aðgerð sem framkvæmd er en
hún er oftast framkvæmd sem valaðgerð í annað hvort staðdeyfingu,
mænudeyfingu eða svæfingu. Þá er bakveggur nárans styrktur, oftast
með neti, og er bæði hægt að gera aðgerðina opið að framanverðu
eða að innanverðu með holsjáraðgerð. Helstu vandamál eftir aðgerð
eru endurekin kviðslit og langvarandi verkir en með notkun neta og
betri aðgerðartækni hefur tíðni endurtekinna kviðslita lækkað umtals-
vert. Í þessari yfirlitsgrein er fjallað um tíðni, orsakir og meðferð
nárakviðslita með áherslu á nýjungar í skurðmeðferð.
algengari en miðlæg (60% miðað við 30%),1 en hjá konum er hlutfall
hliðlægra kviðslita svipað og hjá körlum (60%), 15% eru miðlæg og
30% læriskviðslit.13
Talið er að í kringum þriðjungur karlmanna og 3-5% kvenna
fái nárahaula einhvern tíma á ævinni.4 15-20% sjúklinga eru með
kviðslit beggja vegna við greiningu.14 Hliðlæg nárakviðslit eru al-
gengust hjá börnum og körlum upp að þrítugu en eftir sextugt eru
miðlæg kviðslit algengari.15
Meingerð og áhættuþættir
Þrátt fyrir að meingerð miðlægra og hliðlægra nárakviðslita sé
ólík er orsökin í báðum tilvikum rakin til veikleika í bandvef
kviðveggjarins, nánar tiltekið í byggingu kollagens.17 Krufninga-
rannsóknir á áttunda áratugnum sýndu að þótt 20% karla séu með
opinn slíðurklakk (vaginal process) fram á fullorðinsár greinist inn-
an við helmingur þeirra með hliðlægt kviðslit síðar á ævinni.15 Til
þess að slíðurklakkurinn lokist á fyrstu æviárunum verða sléttar
vöðvafrumur í honum að fá boð um frumudauða, en gerist það
ekki, til dæmis vegna skorts á örvun frá sefkerfi (parasympathetic)
getur hann haldist opinn áfram.18 Einnig eru einstaklingar sem
skortir hvata sem krosstengja kollagen og auka þannig styrk þess
í aukinni hættu að fá hliðlæg nárakviðslit.15
Við miðlæg nárakviðslit er meingerð rakin til truflunar á mynd-
un kollagens. Kollagen I er sterkt og er að finna í sinum og sinafell-
um en kollagen III er hins vegar mun veikbyggðara. Hjá sjúkling-
um með nárakviðslit er hlutfall kollagens I og III í bandvef lágt og
með hækkandi aldri eykst hlutfall kollagens III.19 Reykingafólk er
einnig í aukinni áhættu á að fá nárakviðslit en talið er að efni í
reyknum veiki kollagen kviðveggjarins.20 Auk þess verður niður-
DOI: 10.17992/lbl.2019.09.247
Skilgreiningar og nafngiftir
Í þessari grein er orðið nárahaull notað í fleirtölu yfir það sem á ensku
nefnist groin hernia sem síðan er skipt í hin eiginlegu nárakviðslit
(inguinal hernia) og læriskviðslit (femoral hernia). Ef annað er ekki tekið
fram í textanum, á nárakviðslit við hin eiginlegu nárakviðslit. Í töflu I er
yfirlit yfir helstu nárahaula.
Box 1.