Hugur og hönd - 01.06.1972, Blaðsíða 8

JurtaUtun
Matth.i[clar
í Garði
Flestir hafa einhvern tíma heyrt minnst á Matthildi
Halldórsdóttur í Garði, konuna, sem um árabil litaði
megnið af því bandi, sem notað var hér á landi í útsaum
og útvefnað. Hún varð 85 ára í febr. 1971. Um sama
leyti var hún stödd fyrir sunnan og þá var það, að nokkr-
ar konur í II.I. fengu að heyra sitthvað um þessa ein-
stæðu iðju hcnnar, jurtalitunina.
Aðferðir hennar eru allfrábrugðnar þeim, sem sagt er
frá í erlendum jurtalitunarbókum, en ef til vill líkari
þeim, sem notaðar voru fyrrum. Hún kynntist jurtalitun
í bernsku. Móoir hennar litaði úr birkiberki, mosa og
sortulyngi. Annarrar kennslu í jurtalitun mun hún ekki
hafa notið.
Matthildur er alin upp á einum fegursta stað þessa
lands, að Kálfaströnd í Mývatnssveit. Ekki er ólíklegt,
að umhverfið hafi haft þau áhrif, að hún hafði frá barn-
æsku mikið yndi af litum og lét sig dreyma um að læra
að mála. Þess var þá enginn kostur, sízt fyrir unga
stúlku í afskekktri sveit. En löngunin eftir að fást við
liti var sterk og hlaut að fá útrás. Hún fór að spreyta
sig á að lita band með jurtum, í fyrstu þó aðallega til að
fá liti í það, sem verið var að sauma, síðar í stærri stíl.
Það varð þó ekki fyrr en um 1919 eða eftir að hún var
farin að búa að Garði í Aðaldal. Þar er gróður afar fjöl-
skrúðugur.
Enginn hægðarleikur hefur verið að fást við jurta-
litun í Garði á þessum árum. Mikið vatn er notað við
jurtalitun. Bandið þarf að þvo og skola afar vel, bæði
fyrir og eftir litun, auk þess sem mikið vatn fer í sjálfa
litunina. Einnig er nauðsynlegt að hafa nægilegt pláss
fyrir eldstæði, fyrir koppa og kirnur, undir bleyttar jurt-
ir, þvegið band, nýlitað band, keytu, vatn o. s. frv. Hér
mætti og minna á, að ullarþvotti, jurtasuðu og keytu
fylgir sterk lykt, sem ekki fellur öllum jafn vel. Allt
vatn varð að sækja í afar djúpan og erfiðan brunn, og
ekki var í annað hús að venda en baðstofuna. Fólkinu
þótti lyktin miður góð og oft var hún beðin um að
hætta, „en löngunin var svo sterk, að ég hélt alltaf
áfram“. Þegar synir hennar stækkuðu lögðu þeir langa
vatnsleiðslu í bæinn, og 1939 hlaut Matthildur styrk frá
Alþingi, sem hún notaði til að reisa sérstakt litunarhús.
Þá fór að verða auðveldara að lita mikið. Stundum voru
lituð 200 kg. Snemma var keypt spunavél, 30 þráða. Á
hana spann húsbóndinn, Benedikt Baldvinsson, en hann
var alla tíð hlynntur þessu áhugamáli konu sinnar og
hefur það vafalaust verið ómetanlegur styrkur. Auk
8
HUGUR OG HOND