Hugur og hönd - 01.06.2000, Blaðsíða 42

Pálsson skrifaði um í Árbók hins ís-
lenzka fornleifafélags 1894, „Kistuhlið
frá Hlíðarenda,” og Kristján Eldjárn
skrifaði kafla um í bók sinni Stakir
steinar 1961, og nefndi „Þrætukistan
frá Skálholti," en fjórar útskornar
fjalir úr kistu þessari - allar úr fram-
hlið hennar - færði Jón Þórðarson á
Eyvindarmúla, áður bóndi á Hlíðar-
enda, Forngripasafninu að gjöf 1883
(Þjms. 2437). Um altarisdúkana tvo
sem Morris kvaðst hafa séð í Skál-
holtskirkju 1873 bryddaða íslensku
silfri, er það að segja að brúnin með
áfestum silfurskjöldum af öðrum
dúknum hefur varðveist í Þjóð-
minjasafni Islands (Þjms. 1145) sem
og dúkur með látúnsskjöldum á við-
festri brún (Þjms. 21.1.1991). En hök-
ullinn góði með enska 14. aldar út-
saumnum sem þar var einnig, er
trúlega rauði flauelshökullinn með
búnaði af opus anglicanum, enskum
miðaldaútsaumi, sem kom til safns-
ins úr kirkjunni 1935 (Þjms. 11923).
Var búnaðurinn á bakhlið og hliðar-
álmum á framhlið af enska textíllist-
fræðingnum Donald King, sem
lengi veitti forstöðu textíldeild Safns
Viktoríu og Alberts í London, tíma-
settur til áranna frá um 1360 til 1390,
svo sem fram kemur í sýningarskrá
frá því safni 1963, en þá var hökull-
inn léður þangað á sérsýningu.
IV
Ekki tókst þó íslensku þjóðinni að
halda eftir einum af þeim merkis-
gripum sem Morris sá á ferð sinni
1871: útsaumaða klæðinu sem Páll
bóndi í Víðidalstungu átti meðal
gamalla gripa sinna. Rúmum ára-
tug síðar, nánar til tekið 1884, var
Morris beðinn að segja álit sitt á
nokkrum íslenskum textílum sem
Sigríður Einarsdóttir, kona Eiríks
Magnússonar bókavarðar, hafði
boðið Safni Viktoríu og Alberts í
London - sem þá nefndist raunar
enn South Kensington Museum -
til kaups. Var sagt, að því er fram
kemur í bréfi Morris til safnsins
sama ár, að verið væri að selja muni
þessa til ágóða fyrir bágstadda ís-
lendinga. Samkvæmt ráðlegging-
um Morris varð úr að safnið keypti
gripi þá sem í boði voru. Merkastur
gripanna, að dómi Morris í sama
bréfi, var útsaumað klæði sem
hann segir að honum hafi verið
„sýnt á þekktum sveitabæ" í Is-
landsferð sinni 1871 og að það hafi
verið „notað þar í kirkjunni."
Klæði þetta er þó ekki kirkju-
klæði heldur kross- og augnsaum-
uð rúmábreiða, þakin útsaumi. A
henni eru meðal annars fjórir
hringlaga reitir og í þeim biblíu-
myndir: Abraham og Isak (fórn Is-
aks), innreið Krists í Jerúsalem,
Móses og Faraó og Móses og lög-
málstöflurnar, og enn fremur bekk-
ir með stílfærðu jurtaskreyti og á-
letrunum. Ljóst er að ábreiða þessi
er klæði það sem Morris og félög-
um hans var sýnt heima á bænum í
Víðidalstungu. Áletranirnar á
klæðinu, þær sem Eiríkur Magnús-
son las úr með nokkrum erfiðis-
munum að sögn Morris, eru vísur
eftir Pál lögmann Vídalín, en Páll
bóndi var fimmti maður frá lög-
manni. Hefur lögmaður ort vísurn-
ar gagngert á áklæðið er hann
nefnir svo, en samkvæmt þeim
„þelaði" kona hans Þorbjörg, dóttir
Magnúsar Jónssonar digra í Vigur,
það „með hendi sinni." Vísurnar,
prentaðar í Vísnakveri Páls lög-
manns, eru á þessa leið:
Herrann gefi pér hæga að fá
hvíld í rekkju pinni;
áklæði petta Þorbjörg á
pelað með hendi sinni.
Útrennsluna, pá ung var mey,
efnaði teitur svanni,
bekkina gerði gullhlaðsey
gefin til ekta manni.
Innan bekkjar allan fans
eptir fornu ráði;
en að tilsögn ektamanns
orðin kvendið skráði.
í Vísnakverinu segir um skáld-
skap þennan: „Þessar vísur saum-
aði hústrú Þorbjörg sem er ein sú
mesta handnyrða kona, í áklæði,
en lögmaðurinn kvað svo stóðust
á stafirnir í vísunum og sporin í
áklæðinu, svo ei var of né vant,"
og jafnframt er þess getið að vís-
urnar séu ortar eftir 1696. Það ár
gengu Páll og Þorbjörg í hjóna-
band. Gat Morris sér nokkuð rétt
til um aldur áklæðisins, því að
samkvæmt efni seinni erindanna
tveggja mun það hafa verið saum-
að um eða upp úr aldamótunum
1700. Af dagbók Morris 1871 er
ljóst að honum var sýnt klæðið
inni í bæ í Víðidalstungu kvöldið
áður en hann skoðaði kirkjuna, en
ekki er þess getið að það hafi ver-
ið haft til upphengingar í henni. í
áðurnefndu bréfi sínu til safnsins
þrettán árum síðar segir Morris
hins vegar að klæðið hafi verið
notað í kirkju; þegar klæðið er síð-
an skráð í aðfangabók safnsins er
það sagt hafa hangið í óþekktri
kirkju á íslandi, og hefur ætluð
notkun þess sem kirkjutjalds
lengst af viljað loða við það í er-
lendum ritum.
I lokin skal minnst á einn grip
enn sem Morris nefnir í dagbók
sinni frá 1871 og getið er hér að
framan: þrískiptu altarisbríkina í
kirkjunni í Víðidalstungu. Málaðrar
bríkur með tveimur vængjum er
getið í vísitasíu Halldórs biskups
Brynjólfssonar 19. júlí 1749, og
hún var þar augljóslega ennþá
1871. Þegar hins vegar Matthías
Þórðarson þjóðminjavörður kem-
ur í Víðidalstungu og skráir
kirkjugripi 31. júlí 1910 er þar eng-
in altaristafla. Árið 1916 var kirkj-
unni færð að gjöf ný altaristafla
eftir Ásgrím Jónsson, en svo er að
sjá sem engin vitneskja liggi fyrir
um hver urðu örlög gömlu bríkur-
innar.
13. 3. 2000,
Elsa E. Guðjónsson
1 Orðið gamlar hefur fallið úr í þýðingu Magnúsar Á. Árnasonar á dagbókum Morris (1975), bls. 111; í enska textanum (1996), bls. 71, stend-
ur two old silver spoons.
2 Sbr. (1996), bls. 76:... a fine piece ofembroidery with Scripture subjects ivorked in circles and an inscription, which Magnússon with some trouble
made out...
3 í enska textanum (1996), bls. 77, er spurningarmerki; því hefur verið sleppt í íslensku þýðingunni (1975), bls. 118.
42 Hugur og hönd 2000