Fréttablaðið - 28.03.2020, Blaðsíða 20

Þegar fund okkar ber að eru Kári og hans teymi á lokametrunum að skila vísindagrein í erlent fræðirit sem hann getur að svo
stöddu ekki gefið upp nafnið á.
„Venjulega tekur það okkur þrjá til
sex mánuði að skrifa vísindagrein.
Nú erum við að gera það á þremur
dögum,“ útskýrir Kári. Gögnunum
sem greinin er byggð á var jafnframt
safnað dagana tíu þar á undan.
Hvort tveggja er óvanalega stuttur
tími enda þarf vart að taka fram að
aðstæður séu fordæmalausar.
Það var föstudaginn 13. mars
að Kári fékk þá hugmynd að
Íslensk erfðagreining skyldi leggja
sitt af mörkum í baráttunni við
COVID-19 með því að skima fyrir
veirunni í samfélaginu almennt.
„Mér fannst ólíklegt að hægt væri
að skilja vírusinn án þess að vera
með þannig gögn,“ segir Kári og
útskýrir að ef vírusinn fyndist í 95
prósentum þeirra sem skimaðir eru
hefði það enga þýðingu að finna
hann í þeim sem veikjast. „Þannig
að það varð að gera þetta og við
vorum með tækin, þekkinguna og
fjármagnið til þess.“
Kraftaverk að þetta hafi tekist
Íslensk erfðagreining hefur lengi vel
framkvæmt heilsufarsrannsóknir í
Turninum í Kópavogi þar sem 50
manns starfa. Nú á meðan heims-
faraldur geisar þótti ekki réttlætan-
legt að halda þeim áfram enda um
blóðsýnatöku að ræða. „Við urðum
því að loka þeirri starfsemi og
vorum þá með 50 starfsmenn lausa
sem gátu séð um að taka sýni.“ Kári
segir einmitt þurfa 50 starfsmenn
til að ná 1.000 sýnum á dag og fyrir-
tækið hafi því strax hafist handa
við að undirbúa skimanir og setja
þær undir eins af stað.
„Eins og ég sé það, er það
algjört kraftaverk að okkur skuli
hafa tekist að koma upp þessari
framkvæmd í Turninum þar sem
við getum tekið á móti fólki án þess
að setja það í hættu. Að ná að koma
upp rannsóknarstofu sem er að
greina þessa RNA-veiru á þennan
hátt, setja upp aðstöðu til þess að
raðgreina veiruna og vera búin að
búa til af þessu ákveðna mynd og
ákveðna þekkingu sem hægt er að
senda út í heim; mér finnst þetta
mjög f lott. Hér hefur fólk unnið
dag og nótt. Það hefur enginn spurt
hvenær það megi fara heim eða
hvort það fái sérstaklega borgað
fyrir þessa vinnu eða sérstakt
kredit. Það hafa allir lagst á eitt.“
Veiran sem rústar heiminum
Hvert er markmiðið með skimunum
til lengri og skemmri tíma litið?
„Markmiðið er að skilja það sem
er að gerast vegna þess að sá skiln-
ingur er forsenda þess að geta tekist
á við þetta. Það er ekkert annað
markmið með þessum skimunum.
Ég vildi bara leggja okkar af mörk-
um til þess að búa til skilning á þess-
ari veiru sem er að rústa heiminum
eins og stendur.“
Hefur það komið þér á óvart
hversu skæður faraldurinn er?
„Nei. Vegna þess að ég hef engar
forsendur til að gera mér í hugar-
lund hvernig faraldur verður.
Hvernig fer þetta? Maður er oft að
velta því fyrir sér hvort þessi veira
verði eins banvæn og menn eru að
spá. Hún breiðist greinilega mjög
hratt út og er að deyða fólk sem
er veikt fyrir en maður veit ekki
hversu banvæn hún reynist í lokin.
Árið 1918 voru í kringum 98.000
íbúar á Íslandi og spænska veikin
dró 487 manns til dauða. Þannig að
til þess að geta keppt við spænsku
veikina yrðu að deyja hér í kringum
1.600 manns. Það er svolítið ógn-
vekjandi.“
Er einhver sérstaða sem myndast
við rannsóknir hér á Íslandi sem
gæti nýst í baráttunni?
„Við vitum meira um dreifingu
þessarar veiru hjá íslenskri þjóð
heldur en nokkur önnur þjóð í
nokkru öðru landi, því við höfum
skimað svo miklu meira. Við vitum
að að minnsta kosti eitt prósent
þeirra sem komu í skimun hjá
okkur voru jákvæðir fyrir veirunni
sem þýðir ekki endilega að eitt
prósent þjóðarinnar sé með hana.
Ég reikna með því að þeir sem eru
hræddir séu líklegri til að koma
en hinir. Og sumir þeirra sem eru
hræddir hafa ástæðu til að vera það.
Ég reikna því með því að tíðnin
sé eitthvað minni í samfélaginu
almennt. Hversu mikið minni veit
ég ekki en ég hugsa að hún sé svo-
lítið minni.
Það var búið að greina, þegar ég
skoðaði þetta síðast, í kringum 800
manns, en eitt prósent af íslenskri
þjóð er 3.600 manns. Þannig að ef
sú tala væri rétt væru tæplega 3.000
manns að sveima um samfélagið
sýktir og að smita út frá sér.“
Skepnan hlífir börnunum okkar
Kári bendir á að það sé ýmislegt
sem bendi til þess að eitt prósent
talan sé of há. „Númer eitt, börn
og unglingar smitast síður en full-
orðnir. Ef þau smitast þá veikjast
þau jafnframt minna.“
Kári segir í kringum 700 börn
hafa verið skimuð hjá Íslenskri
erfðagreiningu og Landspítalanum
og feikilega fá reynst jávæð. „Í okkar
þýði fundum við ekkert barn undir
10 ára aldri og í þýði Landspítalans
fundust þrjú. Þannig að það voru
þrjú af 700 undir 10 ára sem sýktust
og sumir þessara krakka eiga báða
foreldra sýkta. Þannig að náttúran
hefur einhvern veginn hannað
þessa skepnu þannig að hún hlífi
börnunum okkar, sem mér finnst
mjög elegant og f lott. Við erum
greinilega að takast á við veiru sem
er einhvers konar heiðursveira,“
segir Kári í léttum tón.
Hvaða þýðingu hefur það að fjöl-
margar stökkbreytingar veirunnar
hafa greinst?
„Ég veit ekki hvað getur kallast
margar stökkbreytingar, en þessi
veira stökkbreytist mjög mikið.
Við höfum fundið hundrað og
þrjátíu stökkbreytingar sem ekki
hafa fundist utan Íslands, en það
þýðir ekki endilega að þær sé ekki
að finna utan Íslands. Við höfum
raðgreint svo miklu meira en allir
aðrir. Við höfum raðgreint yfir 370
veirur á meðan allur heimurinn
samanlagt hefur raðgreint 1.000.
Kári segir meira vitað um dreifingu veirunnar hjá íslenskri þjóð heldur en nokkurri annarri þjóð í nokkru öðru landi, því hér hafi verið skimað svo miklu meira. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
Samfélagið verður
á hliðinni í tvö ár
Kári Stefánsson tekur á móti blaðamanni í húsnæði Íslenskrar
erfðagreiningar um kvöldmatarleytið. Vinnudeginum er hvergi
nærri lokið, enda dagarnir langir þegar leitað er svara við
heimsfaraldri sem lamað hefur þjóðir heims, stöðvað ýmiss konar
atvinnustarfsemi og lagt yfir tuttugu þúsund manns í valinn.
Björk
Eiðsdóttir
bjork@frettabladid.is
2 8 . M A R S 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R20 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð