Bændablaðið - 05.03.2020, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 5. mars 202020
FRÉTTASKÝRING
Í lýðheilsustefnu sem rekin var
um áratugaskeið um allan heim
var því ranglega haldið fram að
dýrafita væri beinlínis hættuleg
heilsu manna. Þar á meðal smjör.
Þegar menn viðurkenndu loks
þegar komið var fram á þessa
öld að vísindafullyrðingarnar
voru byggðar á afar vafasömum
rannsóknum fór afstaða til
dýrafitu og afurða úr henni að
breytast. Nýverið stigu leiðandi
vísindamenn á þessu sviði
fram og segja að ekki sé lengur
réttlætanlegt að takmarka neyslu
á mettaðri fitu.
Á vefsíðum sem fjalla um
heilbrigði og mat víða um heim
keppast menn nú um að lofa smjör,
osta og að sjálfsögðu íslenska skyrið.
Smjör þykir bráðhollt og dýrafita er
talin nauðsynleg í hæfilegu magni
til þess hreinlega að kjöt sé boðlegt
til neyslu.
Fróðlegt er að skyggnast inn í
þennan heim, en vart þarf að taka
fram að í neyslu á dýrafitu sem
annarri fæðu hlýtur meðalhófið alltaf
að vera best. Á vefsíðu American
Heart Assosiation er dýrafita t.d.
ekki lengur fordæmd, heldur er
ráðlagt að hlutfall
dýrafitu í daglegri
orkuþörf mannsins sé
ekki hærra en 5–6%.
Mettuð fita ekki
lengur talin hættuleg
heilsu manna
Greint var frá því
á vefsíðu Nutrition
Coalition þann 25.
febrúar síðastliðinn að
leiðandi vísinda menn
á sviði næringarfræði
og læknavísinda hafi
komist að þeirri niðurstöðu að ekki
væri lengur réttlætanlegt að setja
takmarkanir á neyslu á mettaðri
fitu (Saturated Fats – SFA). Var
send út yfirlýsing þess efnis eftir
vinnufund vísindamannanna 10.
og 11. febrúar. Á þeim fundum
voru m.a. nefndarmenn sem sátu
í lýðheilsunefndinni Dietary
Guidelines Advisory Committee
(DGAC) á árunum 1995 til 2015
sem og stjórnarmenn í DGAC. Þessi
nefnd hefur komið saman reglulega
til að yfirfara lýðheilsumarkmið
stjórnvalda í Bandaríkjunum, eða
það sem nefnt er U.S. Dietary
Guidelines for Americans (DGA).
Nefndin hefur síðan gefið ráð­
leggingar sem lagðar hafa verið til
grundvallar lýðheilsumarkmiðum í
Bandaríkjunum og um allan heim.
Á þeim markmiðum hafa síðan
landbúnaðarráðuneyti Banda­
ríkjanna /USDA) og heil brigðis ráðu­
neyti Bandaríkjanna (HHS) byggt
sína vinnu.
Engar vísbendingar um
að hætta stafi af neyslu mettaðrar
fitu – þvert á móti
Í sjö liða yfirlýsingu vísinda mann­
anna sem send var út eftir fundinn
10. og 11. febrúar segir í fyrsta lið:
„Síðan 1980 hafa bandarískar
matarleiðbeiningar fyrir Banda­
ríkjamenn (DGA) beitt sér fyrir
því að Bandaríkjamenn takmarki
neyslu sína á mettuðum fitusýrum
(SFA) við að þær séu að hámarki
10% þeirra hitaeininga sem neytt
er. Þetta var kynnt árið 2005 til
að draga úr hættu á hjarta­ og
æðasjúkdómum (þ.e.
CVD: banvæn og ekki
banvæn hjarta áföll og
heilablóðfall). Hins vegar
bendir allt til þess, þar með
taldar nýlegar greiningar,
að þessi tilmæli séu ofmetin
og þarfnast endurmats.“
Í annarri grein yfirlýsingarinnar
segir svo:
„Nýlegar „meta“ grein ing ar
á bæði vel stýrðum samanburðar­
rannsóknum og í slembiúrtaki
vegna minni neyslu á mettuðum
fi tu sýrum og
áhorfs rann sókn um,
hafa ekki fund ið
neinar mark tækar
vísbendingar um
áhrif mataræðis
sem inniheldur
mettaða fitusýrur
á langvinna lifrar­
bólgu eða heildar
dánartíðni. Það
sem meira er, þá
benda nýlegar
vísbendingar til
þess að neysla
á mettuðum
fitusýrum geti dregið úr hættu á
heilablóðfalli.“
Trúin á kenningarnar er sterk
Allt fram til þessa dags hafa
fjölmargir læknar og vísindamenn
haldið fram skaðsemi dýrafitu
og segja það varla standast að
„allir helstu vísindamenn heims“ í
næringar fræðum sem og læknar hafi
haft rangt fyrir sér um áratuga skeið.
Bent er á að þar hafi verið byggt á
„vísindaniðurstöðum“ bandaríska
næringarfræðingsins Ancel Keys
og sjö ríkja rannsókn hans [Seven
Countries Study] frá því snemma
á sjötta áratug síðustu aldar. Hans
niðurstaða var að dýrafita væri
hættuleg heilsu manna.
Keys tókst að sannfæra
bandaríska þingið og málsmetandi
vísindamenn í Bandaríkjunum.
Voru „sannindi“ hans í kjölfarið
sett fram sem lýðheilsumarkmið í
Bandaríkjunum og heimsbyggðar­
innar allrar sem unnið var eftir
áratugum saman. Meira að segja
Alþjóðaheilbrigðis stofnunin, WHO,
og Landlæknisembættið á Íslandi
gáfu út lýðheilsumarkmið sem
byggð voru á þeim „vísindum“.
Keys prýddi meira að segja forsíðu
tímaritsins Time á árinu 1961 fyrir
þetta „afrek“ sitt. Í kjölfarið fór
fólk að úða í sig „hreinu“ kolvetni
í formi sykurs. Afleiðingin varð
heimsfaraldur af offitu og sykursýki
og ótölulegur fjöldi ótímabæra
dauðsfalla.
Sagt var að neysla á dýrafitu hefði
slæm áhrif á hjartað og yki kólesteról
í blóði. Þetta hefur ekki reynst að
öllu leyti rétt og er nú viðurkennt
að „rannsóknir“ Ancel Keys voru
hroðvirknislega unnar auk þess sem
blekkingum var beitt til að sannfæra
fólk. Hann passaði nefnilega vel upp
á það að velja fólk í rannsóknina
sem hann vissi fyrirfram að myndu
gefa „réttar“ niðurstöður. Enda hefur
vísindasamfélagið, sem bakkaði upp
þessa speki, átt afar erfitt með að
kyngja þeim sannleika, líka íslenskir
vísindamenn.
Í stað þess að viðurkenna að „allir
helstu vísindamenn heims“ hafi haft
rangt fyrir sér áratugum saman fóru
menn að predika þá kenningu að
neysla á „mettuðum fitusýrum“
geti verið stórskaðleg fyrir heilsu
manna. Þetta virðist nú líka hafa
verið hrakið ef marka má yfirlýsingu
af ráðstefnu vísindamannanna sem
skipulögð var af doktorunum Arne
Astrup og Ronald M. Krauss ásamt
óhagnaðardrifnu samtökunum The
Nutrition Coalition. Á þessum
fundi voru líka sérfræðingar í
barnalækningum og lyfjafræði
við Kaliforníuháskóla (UCSF)
ásamt Dolores Jordan Endowed,
stjórnarformanni háskólans.
Gagnrýnendur á kenningar
Keys höfðu rétt fyrir sér
Mikil átök áttu sér stað á milli
áhangenda Ancel Keys, sem voru
helstu áhrifamenn í læknavísindum í
heiminum, og þeirra sem aðhylltust
gagnrýni John Yudkin á rannsókn
hans. Nú er viðurkennt að Yudkin,
sem var eins og hrópandinn í
eyðimörkinni, hafði rétt fyrir sér
allan tímann.
Í breska blaðinu Guardian hefur
þessum átökum verið líkt við átökin
um hamfara hlýnunarkenningar
þar sem höfuð orsökin er sögð
losun á CO2. Þeirri kenningu
fylgir fjöldi mikilla áhrifamanna
í vísindaheiminum og keyrir fram
af mikilli hörku. Fjölmargir hafa
hins vegar dregið þær kenningar í
efa. Þótt þeir séu sammála því að
hlýnunin sé staðreynd, þá telja þeir
að orsakir hlýnunar séu af öðrum
orsökum en losun CO2. Þeir eru samt
úthrópaðir „afneitunar sinnar,” líkt
og JohnYudkin forðum. Hann mátti
sem sagt ekki hafa aðra skoðun en
almennt var viðurkennd, jafnvel þótt
hún hafi verið röng.
Gæði smjörs og dýrafitu
ekki bara gömul bábilja
Ef litið er yfir söguna eru glettilega
mikil sannindi í því sem haldið var
fram af almenningi á nítjándu öld og
langt fram á þá tuttugustu, að smjör
og feitt kjöt væri allra meina bót.
Vissulega spiluðu samfélagslegar
aðstæður þó talsvert inn í þær
fullyrðingar.
Smjör er búið til úr fitu úr mjólk
frá kúm, geitum, sauðfé og fleiri
tegundum dýra. Þá er próteinið
skilið frá og eftir stendur mjög
fiturík afurð. Þessi dýrafita er hins
vegar ekki eins slæm og lengi hefur
verið haldið fram. Jafnvel þykir nú
sannað að of lítið kólesteról í blóði
getur verið hættulegt heilsu manna
og gefnar hafa verið út bækur um
slíkt.
Smjör úr mjólk grasfóðraðra
kúa sögð „súperfæða“
Finna má umfjallanir um að smjör
sem búið er til úr mjólk grasfóðraðra
dýra sé hrein „súperfæða“ í saman­
burði við smjör úr mjólk dýra sem
eru lítt eða ekki fóðruð á grasi.
Vitnað er í vísindagreinar um
lyfjafræði eins og hjá National
Istitude og Helth í Bandaríkjunum.
Þar er m.a. grein sem gefin var út
af deild klínískra lyfjafræðinga
í háskólanum í Bern í Sviss sem
segir að mjólk úr grasfóðruðum
kúm innihaldi meira af omega­3
fitusýrum en önnur mjólk. Þá er K2
vítamín líka nefnt sem mikilvægt
innihaldsefni við að flytja kalk úr
mjúkvefjum yfir í beinin og hjálpi til
við að koma í veg fyrir æðakölkun.
Þar segir m.a.:
„Mjólk úr grasfóðruðum kúm
getur haft næringarfræðilega yfir­
burði yfir mjólk frá kúm sem fá nær
eingöngu kjarnfóður.“
Stór rannsókn sem birt var í
janúar 2019, sem gerð var á 75.000
manns í Bretlandi og Danmörku yfir
18 ára tímabil, er líka áhugaverð í
þessu samhengi. Hún sýndi að
fólk sem borðaði fitu sem finnst í
mjólkurvörum og þá sérstaklega
smjöri og innihélt færri kolefnisatóm
en finnst í fitu í kjöti dýra, var í
minni hættu á að fá hjartadrep.
Um þetta var m.a. fjallað í Science
Daily. Þar sagði að rannsókninni
hafi verið stýrt af dr. Ivonne
Sluijs við Julius heilsuvísinda­ og
forvarnarstofnunina hjá lyfjastofnun
Utrecht háskóla í Hollandi.
Ræktunarmarkmið byggð
á röngum forsendum
Lýðheilsumarkmiðin sem áður
gengu út á að dýrafita væri hættuleg
breytti meiru en neysluvenjum fólks.
Það hafði víðtæk áhrif á ræktun og
eldi dýra, líka á Íslandi. Farið var að
velja kerfisbundið dýr til undaneldis
sem höfðu þann erfðaeiginleika að
skila lítilli fitumyndun í kjöti. Hreinn
fitulítill vöðvi var það sem ræktendur
sóttust eftir að fá af sínum gripum
til að standast lýðheilsumarkmiðin
sem best. Þetta var orðin ansi
viðtekin skoðun meðal bænda og
almennings og kjötmarkaðir unnu
í takt við þetta. Látlaus áróður
var rekinn fyrir fitulitlu kjöti og
ótölulegur fjöldi neikvæðra frétta
sagður af heilsuspillandi feitu kjöti í
verslunum. Afleiðingin af öllu þessu
er margþætt og ekki síst varðandi
kjötgæði.
Eftir áratuga ræktunarstarf sem
tóku mið af ríkjandi lýðheilsu­
sjónarmiðum standa menn nú uppi
með þá staðreynd að kjötgæði t.d.
lambakjöts hafa versnað. Samkvæmt
íslenskum rannsóknum hefur seigja
aukist í lambakjöti á síðastliðnum 20
árum eða svo. Sterkar líkur benda
til að ástæðan sé að það vanti meiri
fitu í kjötvöðvana.

Rannsóknir oft á skjön
við viðteknar skoðanir
Athyglisvert er að það sem flestir
hafa talið augljóst í neyslu á
mismunandi tegundum fitu virðist
oft alls ekki standast. Það virðist
m.a. eiga við fullyrðinguna um að
neysla á jurtaolíu sé alltaf betri fyrir
heilsuna en neysla á náttúrulegri
dýrafitu. Rannsókn sem birt var
2016 og var stýrt af Christopher
Ramsden hjá US National Institutes
of Health sýnir þetta vel, en breska
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Smjörið er bráðhollt og gott
Í rannsókn á smjöri sem búið er til úr mjólk frá grasfóðruðum kúm kemur fram að það sé hrein „súperfæða“ í
samanburði við smjör úr mjólk gripa sem eru lítt eða ekki fóðruð á grasi.
Gamla góða smjörið stendur greinilega enn fyrir sínu þrátt fyrir ótal atlögur
undir yfirskini vísinda og virðist hreint ekkert síðra en jurtaolía.
Fullyrðingar um að dýrafita sé hættuleg heilsu manna hafa ekki reynst eiga
við rök að styðjast. Þar var byggt á „vísindaniðurstöðum“ bandaríska nær-
ingarfræðingsins Ancel Keys og kenningum hans frá því snemma á sjötta
áratug síðustu aldar. Keys prýddi meira að segja forsíðu tímaritsins Time á
árinu 1961 fyrir þetta „afrek“ sitt. Voru „sannindi“ hans í kjölfarið sett sem
lýðheilsumarkmið um allan heim sem unnið var eftir áratugum saman. Nú
er viðurkennt að „rannsóknir“ Ancel Keys voru hroðvirknislega unnar auk
þess sem blekkingum var beitt til að sannfæra fólk.