Bændablaðið - 23.04.2020, Qupperneq 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. apríl 202016
Markaðir fyrir ferskfisk frá
Íslandi eru hrundir vegna farsótt-
arinnar. Stærstu saltfiskmarkað-
irnir í Miðjarðarhafslöndunum
eru lamaðir. Markaðir fyrir
frystar afurðir hafa hins vegar
haldist opnir og flutningar milli
landa eru óheftir. Fullkomin
óvissa ríkir um þróunina næstu
vikur og mánuði.
Stærstu sjávarútvegsfyrirtækin á
Íslandi hafa fengið undanþágu til
starfa áfram þrátt fyrir fjöldatak­
markanir á vinnustöðum og hafa
aðlagað sig að breyttu umhverfi.
Mörg minni sjávarútvegsfyrirtæki
eru einnig áfram í rekstri og veið­
ar hafa að stærstum hluta haldið
áfram þrátt fyrir farsóttina.
Útgöngubann
„Þegar samkomutakmarkanir
og síðar útgöngubann tók gildi
í helstu viðskiptalöndum okkar
fyrir nokkrum vikum og veitinga­
stöðum, hótelum, mötuneytum
og opnum fiskborðum í versl­
unum var lokað stöðvaðist sala á
ferskum fiski nánast að öllu leyti,“
segir Friðrik Þór Gunnarsson, hag­
fræðingur hjá Samtökum fyrirtækja
í sjávarútvegi (SFS), í samtali við
Bændablaðið. „Eftirspurn eftir
frystum afurðum af hálfu erlendra
smásölukeðja hefur hins vegar
haldist áfram og því hafa íslensku
fiskvinnslufyrirtækin, sem það
geta, ráðstafað hráefninu sem
áður fór í ferskfiskframleiðslu
í frystingu og í sumum tilvikum
aukið saltfiskvinnslu sína. Enn sem
komið er hefur aukið framboð á
frystum afurðum ekki leitt til verð­
lækkana, hvað sem síðar verður.
Það hefur þó sett strik í reikninginn
að eftir að Bretar settu á útgöngu­
bann var öllum Fish&chips búðum
þar í landi lokað en þær hafa keypt
mikið af sjófrystum flökum frá
Íslandi. Reynt hefur verið að koma
þeirri vöru inn í smásöluverslanir
en annars er framleitt í birgðir.“
Ítalía og Spánn illa úti
Eins og kunnugt er hafa Ítalía og
Spánn farið sérstaklega illa út
úr farsóttinni, en þar eru einmitt
mikilvægustu saltfiskmarkaðir
Íslendinga. Þar á ofan er tímabilið
í aðdraganda páskanna helsti sölu­
tíminn á árinu og því hefur orðið
mikill samdráttur í saltfisksölu í
þessum löndum, að sögn Friðriks.
Hins vegar hefur Portúgal ekki orðið
eins illa úti í þessum hörmungum og
nágrannalandið Spánn og hefur salt­
fisksala þangað haldið áfram þrátt
fyrir farsóttina.
Bandaríkin voru opin eitthvað
lengur en Evrópulöndin, þar sem
farsóttin kom þangað seinna, en nú
er veiran að breiðast ört út þar vestra
og því má búast við svipaðri þróun
þar og orðið hefur í Evrópu.
Óvæntar útflutningstölur
Eins og áður sagði hafa ferskfisk­
markaðir Íslendinga að mestu
hrunið vegna farsóttarinnar en
ferskar afurðir gefa að jafn­
aði hvað hæst verð fiskafurða.
Útflutningsverðmæti ferskfisks
nam um 80 milljörðum króna á
síðasta ári, eða um 30% af heildar­
verðmæti sjávarafurða.
Forvitnilegt er að vita hvaða
áhrif farsóttin hefur haft á verð­
mæti útfluttra sjávarafurða í mars­
mánuði, fyrsta mánuðinum sem
áhrifa veirunnar gætti. Hagstofa
Íslands birti bráðabirgðatölur um
það rétt fyrir páska og koma þær
óneitanlega nokkuð á óvart, því
verðmætið nam 25,5 milljörðum
króna og jókst um rúmlega 17%
í krónum talið miðað við mars í
fyrra, en að teknu tilliti til geng­
isáhrifa var aukningin tæplega
9%, þar sem gengi krónunnar gaf
verulega eftir í marsmánuði vegna
COVID­19.
Að sögn Friðriks ber að hafa í
huga í þessu sambandi að útflutn­
ingstölur fyrir tiltekinn mánuð
endurspegla ekki að öllu leyti
það sem flutt var út í viðkom­
andi mánuði. Þar kemur tvennt
til. Annars vegar það að hluti af
afurðunum kann að hafa verið
fluttur út fyrir alllöngu þótt hann
rati ekki inn í gögn Hagstofunnar
frá tollayfirvöldum fyrr en síðar.
Hins vegar það að fyrri hluta
marsmánaðar var eftirspurn góð
og verð hátt. Það var ekki fyrr
en fyrstu útgöngubönnin erlendis
voru sett á um miðjan marsmánuð
að áhrifa farsóttarinnar fór að
gæta í útflutningi frá Íslandi.
Fullkomin óvissa
,,Það er ómögulegt á þessari
stundu að áætla það tjón sem
hljótast mun af farsóttinni fyrir
útflutning sjávarafurða. Það fer
allt eftir því hve lengi þetta ástand
varir. Ef núverandi ástand verður
gengið um garð eftir einn eða tvo
mánuði spyr maður sig hvort hægt
verði að endurheimta síðar á árinu
eitthvað af þeirri eftirspurn sem
minnkaði. Um það getur enginn
dæmt núna,“ sagði Friðrik Þór
Gunnarsson.
Sjávarútvegurinn á tímum farsóttarinnar:
Miklir óvissutímar fram undan
Guðjón Einarsson
gudjone3@gmail.com
Tré og runnar af ættkvíslun-
um Crataegus og Acer eiga
sér langa og merkilega sögu
og tengjast þjóðtrú. Báðum
tegundum fylgdi ákveðin
helgi og siðir sem tryggðu
gæfu og illt þótti að fella trén.
Aftur á móti þótti gott að
bera á sér flís eða þyrni af trénu
til að auka gæfu sína. Gott þótti
að setja grein af þyrni upp í
rjáfur í fjósinu til að auka nyt
kúnna og þær áttu einnig að
venda mannabústaði fyrir vond­
um veðrum og ásókn drauga.
Á tímum Rómverja var til siðs
að leggja lauf af þyrni í rúm
nýfæddra barna til að verja þau
fyrir illum öndum. Í Grikklandi
til forna var þjóðráð að setja
þyrniblóm í barm brúðar áður
en hún gekk að eiga mann.
Væru laufblöð þyrnis aftur á
móti lögð í brúðarsængina ollu
þau kynkulda.
Í Englandi var þyrnitrjám
iðulega plantað við kross­
götur til að fæla burt hið illa
og göngumenn gripu eitt og
eitt blað af trjánum og tuggðu
á langferðum. Tréð fékk af
þeim sökum viðurnefnið brauð
með smjöri. Sagt er að nornir
geti breytt sér í þyrnirunna á
hátíðisdegi sínum, 1. maí, og
að galdramanninum Merlin sé
haldið föngnum í þyrnigerði úr
þyrnitrjám.
Samkvæmt þjóðtrú gyðinga
og kristinna manna var það
þyrnir sem Móse sá logandi í
eyðimörkinni og þyrnikóróna
Krists var sömu gerðar. Í kjölfar
kristinnar fóru menn að tengja
þyrni við alls kyns ólán og
ógæfu. Ef blómstrandi greinar
voru bornar inn í hús átti það
að valda dauða einhvers í fjöl­
skyldunni og sagt að blómin
bæru með sér nálykt plágunnar.
Samkvæmt gamalli enskri
þjóðtrú þótti gott að planta hlyn
við bóndabæinn til að bægja
frá álfum sem áttu það til að
spilla mjólkinni úr kúnum. Í
Sviss sögðu menn aftur á móti
að dvergar ættu það til að sitja
skellihlæjandi á greinum hlyns­
ins og skemmta sér á meðan
mennirnir erfiðuðu við hey­
skap.
Í Cornwall­héraði í Englandi
gegndi hlynurinn veigamiklu
hlutverki í tengslum við maí­
hátíðina og var stundum
kallað flaututréð. Fyrsta maí
fóru unglingar í hópum út í
sveit og heimsóttu bóndabæi
þar sem það fékk hressingu.
Unglingarnir söfnuðu síðan
saman greinum af hlyn og
bjuggu til flautur og ýlur.
Hópurinn hélt á loft stórum
greinum af hlyn og lék á hljóð­
færin um leið og hann hélt aftur
heim í þorpið í skrúðgöngu.
Í Skotlandi þótti hlynurinn
bera af öðrum trjám þegar
hengja þurfti menn. Greinar
trésins eru sterkar, svigna ekki
undan þunga og brotna ekki svo
auðveldlega. Og frá Írlandi eru
til heimildir um að viðurinn
hafi verið notaður til að smíða
úr smáhluti eins og leikföng,
smjörhnífa, skeiðar og jafnvel
húsgögn.
Víða í Evrópu var til siðs
að lyfta börnum upp á milli
greina hlynsins til að tryggja
góða heilsu og langlífi. Það að
fara í gegnum greinarnar eða
gat í stofninum var eins konar
mannsdómsvígsla eða táknræn
endurfæðing barns inn í heim
hinna fullorðnu. Einnig þótti
gott að hafa grein af hlyn innan
dyra til að bægja frá leðurblök­
um. /VH
STEKKUR NYTJAR HAFSINS
Trillukarlar uggandi um sinn hag
„Ég verð var við að mun færri eru
byrjaðir á grásleppu nú en í fyrra
á sama tíma. Ég tel að það megi
að einhverju leyti rekja til áhrifa
farsóttarinnar. Þótt á mörgum
þessara útgerðarstaða hafi ekki
orðið vart við smit er erfitt að
stunda veiðarnar öðruvísi en að
hafa samskipti við marga,“ segir
Örn Pálsson, framkvæmdastjóri
Landssambands smábátaeigenda
(LS).
Grásleppusala til Kína í uppnámi
Örn segir að jafnframt hafi það sín
áhrif að markaður fyrir gráslepp­
una sjálfa, það er að segja fiskinn
án hrogna, sé fyrst og fremst í Kína
og vegna farsóttarinnar hafi engin
grásleppa verið unnin fyrir nýárs­
hátíðina þar í landi að þessu sinni.
Því sé hæpið að Kínverjar kaupi
nokkuð af grásleppu af þessari ver­
tíð. Grásleppan sjálf hefur skilað um
fjórðungi af heildarverðmæti grá­
sleppuafurða. Þessi rýrnun á tekjum
dragi úr áhuga manna á því að stunda
veiðarnar.
Fyrirsjáanleg röskun
á strandveiðum
Örn segir fyrirsjáanlegt að
faraldurinn muni einnig hafa áhrif
á strandveiðarnar í sumar. Núna sé
fyrirkomulagið þannig að leyfðar
séu veiðar 12 daga í mánuði frá maí
til ágúst. „Augljóst er að dagarnir
í maí munu ekki nýtast að fullu
og því höfum við farið fram á það
við sjávarútvegsráðherra að þessir
48 veiðidagar verði ekki bundnir
við fjóra mánuði heldur megi nýta
þá hvenær sem er á árinu. Þarna
spilar einnig inn í, að búast má við
verðlækkun á fiski á næstunni vegna
farsóttarinnar og því nöturlegt að
þvinga menn til að nýta veiðiréttindi
sín á tíma þegar ekki er ábati af
veiðunum.“
Veiðiskylda verði afnumin
LS hefur einnig farið fram á
það við sjávarútvegsráðherra að
veiðiskylda verði afnumin í ár svo
útgerðir sem ekki ná 50% af kvóta
sínum missi ekki veiðiréttindi sín til
frambúðar. Sömuleiðis að afnumdar
verði takmarkanir á flutningi
veiðiheimilda milli fiskveiðiára.
Þetta er hugsað til þess að menn
verði ekki þvingaðir til veiða ef
fiskverð hrynur. Loks hefur LS
hvatt til þess að hrygningarstoppið
verði afnumið eftir páska vegna hins
óvenjulega ástands.
Ólíkt því sem búast hefði mátt
við jókst sala á þorski á íslenskum
uppboðsmörkuðum í mars og
verð hélst þokkalegt þrátt fyrir
að mikilvægir markaðir fyrir
ferskfiskafurðir erlendis hefðu að
heita má lokast vegna farsóttarinnar.
Hver þróunin verður næstu vikur og
mánuði er óskrifað blað.
Þorskur Magn kr/kg
Óslægt 3.421 Tonn 303 Kr/kg 1.037 milljónir 2.695 Tonn 287 Kr/kg 773 milljónir 26,9% 5,6%
Slægt 1.533 Tonn 361 Kr/kg 553 milljónir 1.036 Tonn 339 Kr/kg 351 milljónir 48,0% 6,5%
Samtals 4.954 Tonn 321 Kr/kg 1.590 milljónir 3.731 Tonn 301 Kr/kg 1.124 milljónir 32,8% 6,5%
Sala á íslensku fiskmörkuðunum í marsmánuði
2020 2019
Smábátar í höfn á Hólmavík. Mynd / GE
Fiski landað.
Tvö tré