Bændablaðið - 23.04.2020, Side 44

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. apríl 202044
Fersk trönuber eru súr og beisk á
bragðið en einstaklega góð þegar
búið er að hantera þau og gera úr
þeim trönuberjasósu. Berin eru
upprunnin við norðausturströnd
Norður-Ameríku og þar er ræktun
þeirra mest. Heitið trönuber vísar
til þess að blómið þykir líkjast
háls, haus og gogg á trönu.
Að mati FAOSTAD, Tölfræði­
deildar Matvæla­ og landbúnað­
arstofnunar Sameinuðu þjóðanna,
er framleiðsla á trönuberjum um
700 þúsund tonn á heimsvísu.
Framleiðslan á ársgrundvelli er mest
í Bandaríkjum Norður­Ameríku, um
400 þúsund tonn. Kanada er í öðru
sæti með í kringum 170 þúsund
tonn og Síle í því þriðja með fram­
leiðslu á um 100 þúsund tonnum á
ári. Wisconsin­ríki Norður­Ameríku
og Quebec­svæði í Kanada eru
langstærstu ræktunarsvæðin. Auk
þess sem berin eru ræktuð, en í
mun minna mæli, til framleiðslu í
Argentínu, Nýja­Sjálandi, Suður­
Afríku, Frakklandi, Hollandi, á
Spáni og í Póllandi.
Ný trönuber eru flokkuð með
bláberjum og öðrum berjum í inn­
flutningstölum Hagstofunnar og því
ekki hægt að gera sér grein fyrir inn­
flutningi á þeirra samkvæmt þeim
tölum. Einnig er flutt inn talsvert
af trönuberjasafa, ­sósu og ­sultu.
Ættkvíslin Vaccinium
Rúmleg 400 tegundir tilheyra
ættkvíslinni Vaccinium og eru af
lyngætt og finnast ólíkar tegundir
víða um heim og meira að segja eru
til tegundir sem vaxa á Madagaskar
og teljast innlendar. Tegundir innan
ættkvíslarinnar eru jarðlægar, eða
runnar sem geta náð um tveggja
metra hæð. Einstaka tegundir sem
vaxa í hitabeltinu eru ásætur sem
vinna vatn og næringu úr andrúms­
loftinu en flestar lifa sambýli með
svepprótum.
Skyldleiki tegunda innan ætt­
kvíslarinnar er flókinn og ekki alltaf
ljós þar sem ólíkar tegundir geta
hæglega æxlast saman, og heldur
ekki alltaf ljóst hvort um tegund,
staðbrigði eða blendinga er að ræða.
Auk þess sem til eru margir mann­
gerðir blendingar og yrki.
Stönglar Vaccinium­tegunda eru
yfirleitt trjákenndir, blöðin leður­
kennd viðkomu, lítil egg­ eða lensu­
laga, dökk­ eða blágræn og flestar
tegundir með áberandi blaðæðum.
Blómin oft litlar bjöllur með löngum
frævum og fræflum. Aldinin sem eru
ber myndast í blómbotninum og er
hólfaskipt og með mörgum fræjum.
Yfirleitt rauð eða blá.
Trönuber
Hörður Kristinsson grasafræð­
ingur segir að trönuberjalyng finn­
ist einungis í Norður­Ameríku en
mýraberjalyng víðar á norðurhveli.
„Ljóst er að trönuberjalyngið og
mýraberjalyngið eru dálítið frá­
brugðin hinum tegundum ættkvíslar­
innar Vaccinium.“ Hann segir enn
fremur, að skiptar skoðanir hafi
verið um, hvort þær beri að telja
sem tegundir innan Vaccinium,
eða líta beri á þær sem sjálfstæðar
tegundir undir ættkvíslarheitinu
Oxycoccus. „Reidar Elven, sem er
ritstjóri Panarctic flora checklist,
lista yfir allar tegundir norðurhjarans
http://panarcticflora.org/search,
hefur kosið að aðgreina þær frá
Vaccinium og skrá þær í ættkvíslina
Oxycoccus.“
Trönuber eru lágvaxnir eða
jarðlægir runnar sem ná 5 til 20
sentímetra hæð en geta klifrað í
um tveggja metra hæð. Stönglarnir
smáhærðir, viðarkenndir, grannir og
sveigjanlegir. Blöðin sígræn, þykk
og leðurkennd, 5 til 10 millimetrar
að lengd, egg­ eða lítillega lensu­
laga, dökkgræn og með áberandi
blaðæðum. Blómin dökkbleikrauð,
opin með aðskilin krónublöð og
löngum fræflum og frævu. Frjóvgun
á sér stað með býflugum. Berin sem
eru stærri en laufblöðin eru áberandi
en misstór eftir vaxtarstað og stærri
á ræktuðum berjum en villtum.
Ljósir grænjaxlar til að byrja með
en verða áberandi rauð með þroska.
Berin skiptast í hólf með nokkrum
fræjum og eru súr.
Á Íslandi finnast Vaccinium
tegundirnar V. myrtillus, V. uliginos­
um og V. vitis­idaea, aðalbláberja­,
bláberja­ og rauðberjalyng. Auk
þess sem mýraberjalyng, Oxycoccus
microcarpus, finnst á Mið­
Norðurlandi og Fljótsdalshéraði.
Nafnaspeki
Ættkvíslarheitið Vaccinium er
mögu lega dregið af gríska orðinu
Hyacintos sem er heitið á spartneskri
hetju og elskhuga guðsins Apollo.
Oxycoccos kemur úr grísku, ὀξύς‎
og κόκκος‎ og þýðir að berin séu súr.
Enska heitið cranberry var upp­
haflega craneberry og kemur úr
þýsku kraanbere. Heitið craneberry
kom fyrst fram á prenti hjá trúboð­
anum John Eliot um 1647 en það er
HELSTU NYTJAJURTIR HEIMSINS
Trönuber eru uppskorin í vatni
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
Trönuberjum safnað saman í vatni.
Berjunum ýtt á færiband sem flytur þau á vörubílspall.
Berin eru misstór eftir vaxtarstað og
stærri á ræktuðum berjum en villt-
um. Ljósir grænjaxlar til að byrja
með en verða rauð með þroska.