Bændablaðið - 23.04.2020, Page 58

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. apríl 202058
LESENDABÁS
Þegar ekið er eftir þjóðveginum
um Skagafjörð í átt í Norðurárdal
og áfram áleiðis til Akureyrar
blasir við mikill og fagur bænda-
skógur í landi Silfrastaða. Þessi
skógur lýsir einstökum dugnaði
þeirra Silfrastaðamanna sem hafa
komið þessum mikla og góða skógi
upp.
Undanfarin ár hafa skógar-
bændur þar nyrðra verið að grisja
og mikill viður fallið til við
fyrstu grisjun. Hann nýtist eink-
um sem eldiviður og eitthvað sem
girðingastaurar og kurl. Þess má
geta að Járnblendisverksmiðjan á
Grundartanga kaupir íslenskan grisj-
unarvið og hefur jafnvel borgað sig
að aka honum þangað alla leiðina
frá Austurlandi.
Ísland er skógfátækasta land
Evrópu. Skógarhögg er ein elsta
atvinnugrein í Evrópu en ein af allra
yngstu starfsgreinunum okkar. Hér
er víða mjög gott land til skógræktar
sem nýst gæti öllum landsmönnum
mjög vel. Skógarskjólið er alkunn-
ugt og öll ræktun er mun auðveldari
þar sem þess nýtur. Má geta að fyrir
nær 50 árum birtist grein í Ársriti
Skógræktarfélags Íslands eftir
Klemens Kristjánsson, tilraunastjóra
á Sámsstöðum í Rangárvallasýslu,
um tilraunir hans með kornrækt.
Komst hann að þeirri niðurstöðu að
aukin og auðveldari kornrækt væri í
skógarskjólinu: Áhrif skógarskjóls á
kornþunga, Ársrit Skógræktarfélags
Íslands 1976, bls. 23-26. Niðurstaða
Klemensar er að kornþungi korns
er að meðaltali 24% meiri í skógar-
skjólinu af sexraða byggi, hafrar
36% og 41% en sé ræktað á ber-
angri. Ritgerð Klemensar má sækja
á þessa slóð:
http://www.skog.is/wp-content/
uploads/2019/03/SRR_1976_lr.pdf
Auðvitað vex annar jarðargróð-
ur betur í skógarskjólinu hvort sem
er gras, kartöflur, kál, gulrætur
eða rófur. Allt vex betur í skógar-
skjólinu!
Bændaskógar hafa sýnt sig og
sannað eins og mjög víða má sjá
víða um land. Þetta er einna augljós-
ast austur á Héraði þar sem ásýnd
landsins hefur breyst mjög mikið.
Bændaskógarnir eiga eftir að verða
skógarbændum mikill búhnykkur
þegar fram líða stundir. Á vetrum
fer snjósöfnun fram í skóginum en
safnast ekki meðfram vegum eins
og gerist á bersvæði. Þar sem vegur
liggur um skóglendi eru vindhviður
yfirleitt að verða með öllu óþekkt-
ar. Það er því mikilvægt að koma
sem víðast upp skjólskógi meðfram
þjóðvegum landsins þar sem þekktir
óveðurstaðir eru. Á Suðausturlandi
er sérlega þekktur óveðursstað-
ur innarlega í Hamarsfirði innan
við Djúpavog, á Suðurlandi undir
Öræfajökli og Eyjafjöllum. Á
Vesturlandi er Kjalarnes alkunnugt
fyrir slæmar vindhviður og einnig í
Melasveit undir Hafnarfjalli. Einnig
er mjög vindasamt undir fjöllum
á Snæfellsnesi. Á öllum þessum
slóðum hafa orðið mörg óhöpp og
mjög mikið tjón. Norðanlands eru
tiltölulega fáir vindasamir stað-
ir þekktir enda þjóðleiðir flestar
fjarri ströndum. Spurning er hvort
Vegagerðin gæti tekið upp samstarf
við tryggingafélög við að koma upp
skjólskógum með fjármögnun en
bændur lagt af hendi land gegn því
að hafa einnig gagn af t.d. að nýta
skóginn m.a. sem beitarskóg.
Lífeyrissjóðir standa frammi
fyrir miklum vanda þegar um
ávöxtun fjár er að ræða
Margir ævintýramenn sem huga
að miklum skyndigróða hafa
farið þess á leit við lífeyrissjóði
að þeir taki þátt í fjárfestingum.
Lífeyrissjóðir eru bundnir við að
fjárfestingar þeirra séu að minnsta
kosti eitthvert tiltekið lágmark sem
verið hefur 3,5–4,5% undanfarin
ár. Þetta hefur reynst þeim oft tor-
veldur biti og hafa þeir oft fyrir
vikið tapað miklu eftir að hafa
ávaxtað sitt pund um einhvern
tíma.
Lífeyrissjóðir landsmanna töp-
uðu gríðarlega miklum fjármunum
í bankahruninu og talið það hafi
numið um 500 milljörðum eða
nálægt hálfum núverandi útgjöld-
um ríkissjóðsins okkar. Kemur það
fram m.a. í 4 binda skýrslu um stöðu
lífeyrissjóðanna eftir hrunið. Fyrir
nokkrum árum birtist eftir höfund
þessa í Skógræktarritinu: Hvers
vegna fjárfesta lífeyrissjóðir ekki
í skógrækt? Því miður urðu nánast
engar umræður um þetta efni. Ljóst
er að arðsemin af skógrækt er mjög
lítil og nánast engin meðan trjá-
plönturnar eru að koma sér fyrir og
þroskast. En oft þarf að bíða í einn
og jafnvel tvo áratugi uns úr ræt-
ist. Eftir að skógurinn er kominn á
legg þá er ávöxtunin tiltölulega góð
og þegar til lengri tíma er litið þá
verður að telja meðaltalsávöxtunina
nokkuð góða, jafnvel mjög góða.
Við erum nánast í miðju barr-
skógabeltinu og bæði í Norður-
Ameríku sem og Skandinavíu er
skógarhögg mjög arðsöm starfsemi.
Í Svíþjóð hófst ræktun stafafuru,
pinus contorta, fyrir rúmlega öld
með mjög góðum nárangri. Er nú
svo komið að Svíar líta á stafafur-
uruna sem sænska trjátegund þó
hún sé innflutt enda er hún talin
í dag verðmætasta trjátegundin í
sænskum skógariðnaði! Mikið
væri æskilegt að landsmenn gætu
litið á trjátegund með gagnaug-
unum rétt eins og Svíar en ekki
með tilfinningaríkum rökum um
hvað sé innlent og hvað erlent.
Allar lífverur, hvort sem eru jurtir,
dýr eða við sjálft mannfólkið sem
þrífst hér, ber að líta á sem íslenskt
enda aðlögunarhæfni yfirleitt mjög
mikil meðal langflestra lífvera.
Við eigum að líta á alla möguleika
okkar að létta okkur lífið og bæta
hag okkar með þeim trjágróðri sem
við getum haft gagn af.
Samstarf bænda, lífeyris-
sjóða og fagaðila
Spurning er hvort unnt sé að koma
á samstarfi lífeyrissjóða við bændur
og Skógræktina? Þessir aðilar gætu
lagt sitt fram hver á sínu sviði í
púkkið með samningum sín á milli
og unnið mjög gott þjóðþrifaríkt
samstarf sem kæmi öllum aðilum
að góðu gagni. Lífeyrissjóðirnir
kæmu auðvitað með fjármagnið,
Skógræktin með fagþekkinguna og
bændur legðu til land og vinnufram-
lag að einhverju leyti. Í þeirra
höndum væri girðingavinna sem
og nauðsynlegt viðhald meðan þess
er talin þörf. Mjög æskilegt væri að
skólafólk gæti komið þarna einnig
við sögu einkum við útplöntun
að vori og hausti enda er fátt eins
vænlegt að glæða áhuga ungviðis-
ins fyrir ræktun og með þátttöku í
skógræktarstarfi.
Sagt er að vaxtarhraði trjágróð-
urs á Íslandi sé hægari en í löndum
á sambærilegum breiddargráðum.
Þetta er að einhverju leyti rétt en
ekki að öllu leyti. Þekkt er að trjá-
stofnar sem vaxa hægar með þéttari
árhringjum séu endingarbetri og þar
með dýrmætari en viður sem vex
hratt. Einnig verður að reikna með
að skóglendi er alltaf eftirsóknarvert
og dýrmætara en berangur. Má geta
þess að tugir ef ekki hundruð þús-
unda frístundahúsa í Danmörku og
Skandinavíu eru í eigu Þjóðverja en
þeir eru mjög áhugasamir að koma
sér upp aðstöðu í sveitasælunni
á Norðurlöndunum ekki síður en
Suðurlöndum. Sem leiðsögumaður
get eg staðfest að oft er eg spurð-
ur um þessi mál gagnvart Íslandi.
Áhugi er mjög mikill og spurning
hvenær við getum nýtt okkur þessa
eftirspurn.
Samstarf bænda, lífeyrissjóðanna
og Skógræktarinnar að ógleymdu
skólafólkinu gæti orðið okkur öllum
til mikilla hagsbóta og ánægju.
Góðar stundir.
Guðjón Jensson
leiðsögumaður og eldri borgari
búsettur í Mosfellsbæ
Skógrækt í þágu þjóðarinnar
– Skógrækt ber að efla
Skógrækt í Silfrastaðafjalli. Myndin var tekin fyrir sex árum. Mynd / HKr.
Huppa, Surtla og himinhvolfið
Þeir eru að segja okkur það þessi
misserin, sérfræðingar ýmsir,
að húsdýrin okkar, kýrnar og
kindurnar, séu að rústa andrúms-
loftinu. Þessi jórturdýr sem fylgt
hafa okkur frá landnámi ku vera
metanfabrikkur og þau prumpi
svo mikið og ropi að jöklar bráðni,
stormar geisi og haf súrni. Þess
vegna sé það lífsnauðsyn að draga
stórlega úr neyslu á ,,rauðu“ kjöti.
Fækka þannig þessum skaðræðis-
skepnum. Segja þeir. Minni spá-
menn hafa það svo eftir og fjöl-
miðlar dreifa boðskapnum gagn-
rýnislaust.
Hvernig má þetta vera? spyr leik-
maðurinn. Yfirsást skaparanum eitt-
hvað þegar hann hannaði meltingar-
færi jórturdýra? Eða er hugsanlegt
að sérfræðingunum yfirsjáist eitt-
hvað? Jórturdýr af ýmsu tagi lifa
hér á jörð og hafa gert í þúsundir
ára. Í ró og spekt. En skyndilega
eru þau orðin vandamál. Risastórt
vandamál. Eða hvað?
Það er rétt að þegar jórturdýr
melta fæðu sína verður til gas-
tegundin metan (CH4). Metan
flokkast með svokölluðum ,,gróð-
urhúsalofttegundum“. Í bókinni
,,Náttúruþankar“ (1) sem kom út
fyrir síðustu jól segir á blaðsíðu
126: ,,Talið er að metanlosun
(hús)dýra og manna á Íslandi sé
samtals um 60.000 kílótonn á ári
(7.000 kílótonn hjá nautgripum,
5.000 kílótonn hjá svínum, 4.000
kílótonn hjá sauðfé, 3.000 kílótonn
hjá hrossum auk 40.000 kílótonna
hjá mönnum)“. Séu þessar tölur rétt-
ar nemur metanlosun nautgripa og
sauðfjár á Íslandi aðeins ríflega 18%
af heildarmetanlosun manna og dýra
á landi hér. Miðað við umræðuna
kemur sú niðurstaða verulega á
óvart. En fleira er vert að nefna
í þessu sambandi. Lofttegundin
metan er skammlíf í andrúmsloftinu
og breytist í aðrar lofttegundir (m.a.
CO2) og vatn á 10–12 árum segir
Wikipedia. (Aðrar heimildir segja
að það helmingist á 10–12 árum).
Þess vegna er það þannig að þegar
Huppa nú ropar hressilega og sendir
frá sér gusu af metani út í andrúms-
loftið þá eru á sama tíma að eyðast
síðustu leifarnar af metaninu sem
Skrauta sendi frá sér fyrir 10 árum.
Metanið frá Huppu núllast því út.
Af þessu leiðir að sé fjöldi gripa
óbreyttur breytist metanmagnið í
andrúmsloftinu ekki neitt. Það er
,,konstant“ eins og það hét í gömlu
reikningsbókinni minni.
Nú er það svo að vetrarfóðruðu
sauðfé á Íslandi hefur frá árinu
1980 fækkað um tæp 50%. Var
komið niður í 432.023 vetrarfóðr-
aðar kindur árið 2018 og fækkar
enn. Styttist í að það verði ein kind
á hvern íbúa landsins. Frá árinu
1990 hefur mjólkurkúm á Íslandi
fækkað verulega. Úr 32.246 niður
í 26.386 árið 2018. Samtals hefur
mjólkurkúm, kvígum og geldneyt-
um fjölgað á þessum tíma um rúm-
lega 1000 gripi. Úr 54.780 árið 1990
í 55.797 árið 2018 (þessar tölur eru
frá Hagstofunni) (2).
Af framansögðu blasir það við
að iðragerjun jórturdýra á Íslandi
á ekki nokkurn minnsta þátt í
aukningu metans í andrúmsloftinu
undanfarna áratugi. Það er einfald-
lega staðreynd sem sérfræðingar
sem og aðrir verða að fara að með-
taka. Líka fjölmiðlar.
Þetta er ekki sagt til að firra
íslenskan landbúnað allri ábyrgð í
loftslagsumræðunni. Að sjálfsögðu
ekki. Þar verða bændur eins og aðrir
að taka til í sínum ranni. Sú tiltekt
á hins vegar ekki að felast í því að
fækka gripum. Við lifum norðan við
kornræktarmörk en af grasi höfum
við nóg. Tilraunir hafa sýnt að hæfi-
lega bitinn úthagi bindur mun meira
kolefni en óbitinn. Það eru aðföngin
sem við þurfum að huga að og tak-
marka eftir föngum. F.o.f. tilbúinn
áburður, olíuvörur, vélar og tæki og
innflutt kjarnfóður, sumpart ræktað
á framræstum mýrum í öðrum lönd-
um. Jafnvel hinum megin á hnettin-
um.
Þórarinn Magnússon
Frostastöðum
Heimildir:
(1) Bjarni E. Guðleifsson
og Brynhildur Bjarnadóttir.
(2019). Náttúruþankar.
(2) Hagstofan.
Sími: 563 0300 / Netfang: bbl@bondi.is / bbl.is
41,9% fólks
á landsbyggðinni
les Bændablaðið
21,9% 41,9%
á landsbyggðinni
á höfuðborgarsvæðinu
29,2%
landsmanna lesa
Bændablaðið
Lestur Bændablaðsins: BÆNDABLAÐIÐ ER GEFIÐ ÚT Í 32 ÞÚSUND
EINTÖKUM Á TVEGGJA VIKNA FRESTI
Heimild: Prentmiðlakönnun Gallup, okt.-des. 2019. Aldur 12-80 ára.
Hvar auglýsir þú?