Fréttablaðið - 06.06.2020, Blaðsíða 6

Dómstólar og
stjórnmál eru hvort
tveggja mikilvægir liðir í
lýðræðisþjóðfélagi og
útiloka því ekki hvort
annað.
Róbert Spanó, forseti MDE
VIÐSKIPTI Verðmæti vöruútf lutn-
ings var 10,3 milljörðum lægra í
maí á þessu ári en í sama mánuði í
fyrra. Það er 16,3 prósenta lækkun
á gengi hvors árs. Þetta kemur fram
í bráðabirgðatölum á vef Hagstof-
unnar. Minni viðskipti voru í öllum
flokkum, sérstaklega í útflutningi á
iðnaðarvöru.
Verðmæti vöruinnflutnings var
í maí á þessu ári 14,8 milljörðum
lægra en í maí í fyrra, það er lækk-
un um 22,4 prósent. Lækkun var í
öllum flokkum nema í innflutningi
á hrá- og rekstrarvörum.
Verðmæti vöruútflutnings í maí
nam 53 milljörðum króna og verð-
mæti vöruinnf lutnings nam 51,2
milljörðum í sama mánuði. Voru
því vöruviðskipti í maí, reiknuð
á fob-verðmæti, hagstæð um 1,7
milljarða króna. Á sama tíma í fyrra
voru þau óhagstæð um 2,8 milljarða
á gengi hvors árs. – bdj
Minni inn- og
útflutningur
nú en í fyrra
LÖGREGLUMÁL Jón F. Bjartmarz, yfir-
lögregluþjónn hjá embætti ríkislög-
reglustjóra, segir að það fari eftir
eðli máls og alvarleika hvort kallað
sé eftir liðsauka sérsveitar. Sveitin
starfi eftir reglugerð um sérsveitina
frá 1998 og reglum ríkislögreglu-
stjóra sem uppfærðar voru árið 2019.
„Allar tilkynningar sem berast
lögreglu í gegnum neyðarlínu eru
teknar alvarlegar, sérstaklega þegar
um er að ræða hótanir, líkamsárásir
og beitingu vopna,“ segir Jón. „Er
það hlutverk lögreglu að bregðast
við tilkynningum og rannsaka hvað
hafi gerst og hvort um lögbrot sé að
ræða.“
Eins og Fréttablaðið greindi frá
í vikunni var sérsveit kölluð til í
Kjósinni þegar tveir menn deildu um
girðingar. Var annar þeirra, Hösk-
uldur Pétur Jónsson sem er 72 ára
og fatlaður, handtekinn með mikilli
hörku og vistaður í sex klukkutíma
á lögreglustöðinni við Hlemm og
síðan sleppt. Oddviti Kjósarhrepps
furðaði sig á vinnubrögðunum,
til dæmis að lögreglan hefði beint
skammbyssu að Höskuldi. Valgarður
Valgarðsson, yfirlögreglustjóri á lög-
reglustöðinni á Vínlandsleið, segir
tilkynninguna hafa komið frá þeim
sem deildi við Höskuld um girðing-
arnar.
Spurður hver ábyrgð þess sem til-
kynnir sé, segir Jón að flest vopna-
mál sem sérsveit ríkislögreglustjóra
kemur að séu á forræði þess lögreglu-
stjóra þar sem málið kemur upp.
„Hlutverk sérsveitar er að tryggja
að ekki stafi hætta af þeim sem eru
vopnaðir eða taldir eru vera vopn-
aðir. Þegar því er lokið er málið í
höndum staðarlögreglu sem rann-
sakar málið og ákveður hvort við-
komandi er settur í fangageymslu
á meðan rannsókn fer fram,“ segir
Jón.
Á fimmtudag greindi Vísir frá því
að Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir
dómsmálaráðherra hefði óskað eftir
skýringum á handtökunni. – khg
Allar tilkynningar teknar alvarlega
Þegar því er lokið er
málið í höndum
staðarlögreglu sem rann-
sakar málið og ákveður
hvort viðkomandi er settur í
fangageymslu á
meðan rann-
sókn fer fram.
Jón F. Bjartmarz,
yfirlögregluþjónn
SAMFÉLAG Dagskrá sjómannadags-
ins sem alla jafna fer fram fyrstu
helgina í júní með pompi og prakt
verður með hófstilltara sniði vegna
samkomutakmarkana sem enn eru
í gildi. Þannig verða engin skipulögð
hátíðarhöld en þeir atburðir sem eru
á dagskrá eru annars vegar messa í
Dómkirkjunni í Reykjavík og lág-
stemmdur atburður í Hafnarfirði.
Hálfdán Henrysson, formaður
sjómannadagsráðs, segir að blása
þurfi sjómannadagshátíðina af
í fyrsta skipti í 83 ár en ekki hafi
verið stætt á öðru. Hins vegar verði
messunni í Dómkirkjunni í hádeg-
inu á morgun útvarpað og gestir vel-
komnir þar á meðan húsrúm leyfir.
Þá muni Hafnfirðingar geta heiðrað
sjómenn fyrripartinn á morgun.
„Við tókum ákvörðun um það í
miðjum faraldrinum að ekki væri
annað í stöðunni en að blása hátíð-
arhöldin af í þeirri mynd sem þau
hafa verið,“ segir Hálfdán. Fánar
verða dregnir að húni á hátíðar-
svæði við höfnina í Hafnarfirði
klukkan átta, klukkan tíu mun
Lúðrasveit Hafnarfjarðar leika við
Hrafnistu. Blómsveigur verður
lagður að minnisvarða við Víði-
staðakirkju um horfna sjómenn
klukkan 10.45 og korteri síðar
hefst Sjómannamessa í Víðistaða-
kirkju. Dagskránni lýkur svo með
afhendingu trillu til Byggðasafns
klukkan 14. – hó
Dagskrá
sjómannadags
óhefðbundin Róbert Spanó fjallaði í fyrsta opinbera erindi sínu frá því hann var kjörinn forseti Mann-r é t t i n d a d ó m s t ó l s Evrópu, um mikil-
vægi sjálfstæðra dómara. Erindið
flutti Róbert á vettvangi samstarfs
Kaupmannahafnarháskóla, iCourts
og Verfass ungsblog, eins helsta
vefmiðils á sviði Evrópuréttar og
mannréttinda í Evrópu. Hann
fjallaði um grundvallarregluna um
sjálfstæði dómsvaldsins og lýðræð-
islega þýðingu mannréttindalaga og
vék bæði að dómaframkvæmd MDE
og þeim tegundum mála sem dóm-
stólnum berast og varða sjálfstæði
dómsvaldsins. Hann kom einnig
inn á vaxandi umræðu á undan-
förnum misserum um samspil dóm-
starfa og stjórnmála.
„Við þurfum bara að vera opinská
um þetta. Í þessari umræðu er jafn-
vel fullyrt að dómsvaldið sé farið
að ógna lýðræðislegri, pólitískri
ákvörðunartöku,“ sagði Róbert og
bætti við: „Þetta á sérstaklega við í
mannréttindamálum; málum þar
sem dómarar beita mannréttinda-
reglum byggðum á mannréttinda-
sáttmálanum og sem lögfestar
hafa verið í stjórnarskrá eða önnur
landslög.“
Róbert lagði áherslu á mikilvægi
varfærni í þessari umræðu því
málefnið sé einfaldlega of f lókið
til að leyfa alhæfingar um að dóm-
arar noti vald sitt í andstöðu við þrí-
greiningu ríkisvalds.
Lýðræðið leyfi ekki allt
„Dómstólarnir gegna því mikilvæga
hlutverki að tryggja og vernda rétt-
indin í samræmi við stjórnskip-
unarreglur ríkja sinna á sviðum
bæði lagalegs og pólitísks jafnréttis.
„Dómstólar og stjórnmál eru hvort
tveggja mikilvægir liðir í lýðræðis-
þjóðfélagi og útiloka því ekki hvort
annað,“ sagði Róbert og vísaði til
þess mikilvæga hlutverks dómstóla
að vernda réttindi minnihlutans
gagnvart ofurvaldi meirihlutans í
lýðræðislegum samfélögum. Dóms-
valdið og stjórnmálin séu ómiss-
andi hlutar þess kerfis sem ætlað er
að tryggja að öllum borgurum sömu
virðingu.
Róbert vísaði til þekktra orða
fyrrverandi forseta Hæstaréttar
Bretlands sem sagði að lýðræðið
mæti alla jafnt þótt meirihlutinn
gerði það ekki. Dómafordæmi
Mannréttindadómstólsins haf i
einnig byggt á því að þótt hags-
munir einstaklinga geti þurft að
víkja fyrir hagsmunum hópa, megi
ekki skilja lýðræðið þannig að
meirihlutinn eigi alltaf að hafa allt
sitt fram. Þótt lýðræðislegar leiðir til
ákvarðanatöku kalli alltaf á mála-
miðlanir og viðleitni til að ná sam-
eiginlegri niðurstöðu. Án virkrar
aðkomu minnihlutahópa og jaðar-
settra einstaklinga snúist slíkar
leiðir hins vegar upp í andhverfu
lýðræðis. „Þetta er grundvöllur hins
lýðræðislega þáttar í mannréttinda-
lögum og mikilvægi raunverulega
óháðra og sjálfstæðra dómstóla
innan aðildarríkja sáttmálans ligg-
ur ekki síst í því að tryggja að allir
séu viðurkenndir sem þátttakendur
í samfélaginu og að réttindi þeirra
séu tryggð.“ Með þessari skýringu
á hlutverki dómara innan aðildar-
ríkjanna vísaði Róbert til orða sinna
í upphafi erindisins: „Allir dómarar
eru Strassborgardómarar.“
Grundvallarreglur rekast á
Róbert vék að nokkrum merkum
dómsmálum sem útkljáð hafa verið
hjá dómstólnum á undanförnum
árum í málum sem varða sjálfstæði
dómstóla. Hann vísaði fyrst til mála
einstaklinga sem kært hafa til dóm-
stólsins yfirleitt á grundvelli meints
vanhæfis dómara sem dæmdi mál
þeirra í landsrétti.
Hins vegar hafi þróun dómafram-
kvæmdar MDE verið mjög hæg í
málum tengdum þeirri kröfu að
dómstólar séu skipaðir og settir á
stofn með lögum. „Dómstóllinn er
hins vegar með mál til meðferðar
núna frá mínu heimalandi þar sem
leysa þarf úr því í fyrsta skipti hvort
6. gr. Mannréttindasáttmálans taki
til málsmeðferðar í aðdraganda
þess að dómarar eru skipaðir,“ sagði
Róbert. Þótt hann færi ekki nánar
út í málavexti þar sem málið er enn
til meðferðar hjá yfirdeild MDE, vék
hann aðeins að þeim grundvallar-
reglum sem vegast á í málum sem
þessu.
„Annars vegar erum við að fást
við spurningar um þrígreiningu
ríkisvaldsins og mikilvægi þess að
sjálfstæði dómsvaldsins sé tryggt til
að varðveita kerfið í heild sinni auk
þess sem slíkt sjálfstæði er forsenda
þess að dómstólar njóti trausts
innan ríkja. Hins vegar geti niður-
staða um hvort dómstóll hafi verið
skipaður á grundvelli laga einnig
haft áhrif á önnur grundvallar-
sjónarmið. Nauðsyn fyrirsjáanleika
og endanlegrar niðurstöðu dæmdra
mála skipti máli og dómarar verði
ekki settir af nema við mjög sérstak-
ar og alvarlegar aðstæður. Ljóst er
að þessar grundvallarreglur rekast
á í málum af þessum toga.“
Róbert nefndi einnig að þótt f lest
mál sem rötuðu til MDE varði laga-
setningu og framkvæmd laga með
einum eða öðrum hætti væru einn-
ig til dæmi um að háttsemi emb-
ættismanna og jafnvel stjórnmála-
manna, þar á meðal yfirlýsingar um
yfirstandandi málarekstur fyrir
dómstólum landsins, hafi verið
talin brot á 6. gr. sáttmálans vegna
reglunnar um sjálfstæði dóms-
valdsins.
Dómarar leita til MDE
Róbert varði einnig drjúgum hluta
erindisins í umfjöllun um vaxandi
fjölda mála sem berast frá dóm-
urum sem kæra til dómstólsins á
grundvelli 5. gr. sáttmálans um rétt
til frelsis, 6. gr. um réttláta máls-
meðferð og sjálfstæði dómsvalds-
ins, 8. gr. um friðhelgi einkalífs og
10. gr. um tjáningarfrelsi. Þótt dóm-
arar kæri mál sín sem einstaklingar
hafi mál þeirra sérstöðu að því leyti
að inn í þau fléttist sérstök sjónar-
mið um bæði þrígreiningu ríkis-
valds og sjálfstæði dómsvaldsins.
Erindi Róberts er aðgengilegt á
netinu auk svara hans við spurn-
ingum hlustenda.
adalheidur@frettabladid.is
Dómarar innlendra dómstóla
eru líka Strassborgardómarar
Róbert Spanó, forseti Mannréttindadómstóls Evrópu, segir að gæta verði varfærni í umræðunni um
dómstóla og þrígreiningu ríkisvaldsins. Sérstaklega í mannréttindamálum. Dómarar gegni mikilvægu
hlutverki við vernd réttinda minnihlutahópa í lýðræðisríkjum. Vald meirihlutans geti ekki verið algert.
Róbert Spanó hefur verið dómari við Mannréttindadómstólinn frá árinu 2013. Hann hefur verið varaforseti
dómsins undanfarin tvö ár en tók við embætti forseta dómstólsins 18. maí síðastliðinn. MYND/STEPHANIE KLEIN
Meira á frettabladid.is
Þessar vasklegu konur öttu kappi á
sjómannadeginum árið 2019.
6 . J Ú N Í 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R6 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð