Dagblaðið Vísir - DV - 10.01.2020, Side 36

36 FÓKUS 10. janúar 2020
Rausað til skemmtunar
með bitrum bótasvindlara
n Indíana Jóns og gulu fordómarnir n Kvikmyndin Gullregn kætir en klúðrar lendingunni
H
efðir eru til þess að brjóta þær, eða í það minnsta
endurskoða eftir gefinn tíma. Í Gullregni má finna
fyrirmyndar dæmi um það hvernig hugsunar-
háttur fólks getur daðrað við hættuleg mörk þegar
erfitt er að kenna gömlum hundi að sitja – og langvarandi
afleiðingar þess þegar umræddur hundur hefur varpað
sínum áhrifum yfir á einhvern annan.
Gullregn segir frá Indíönu Jónsdóttur, öryrkja og
bótasvindlara í Breiðholtinu, sem hefur ekki enn tekist
að aðlagast samtímanum. Blokkin hennar er að fyllast af
erlendum íbúum og þykir henni afleitt að þurfa að þola
píanó tímana hjá „þeirri gulu“ á efri hæðinni. Þá kynnumst
við einnig Unnari, syni Indíönu, sem hún hefur bæði of-
verndað og rakkað niður alla hans ævi. Unnar er það eina
sem er Indíönu kært í þessum heimi, auk gullregnsins sem
hún gróðursetti fyrir mörgum árum. Því þarf ekki mikið til
að setja veröld þessa Breiðhyltings á hliðina, en grunninn
að því má rekja til þess þegar Unnar kynnir móður sína
fyrir nýrri kærustu. Fréttunum tekur hún fagnandi í fyrstu
en svo sýnir málfarið og hreimurinn að konan sé frá Pól-
landi. Hvað gerir bitur Breiðhyltingur þá?
Ég hef tekið eftir mynstri í ýmsum verkum Ragnars
Bragasonar sem snýr að stormasömum tengslum for-
eldra við börnin sín – sem yfirleitt jaðra við eitraða stjórn-
semi. Við skulum því sem flest faðma hann við gott tæki-
færi.
Ragnar er þó sennilega á meðal lunknari kvikmynda-
gerðarmönnum Íslands, sérstaklega þegar kemur að sög-
um sem snúa að fjölskyldudrama, nánar til tekið stirðu
og margbrotnu sambandi afkvæmis við foreldra, heml-
un gamalla hefða og ekki síður hemlun foreldra sem
leyfa uppkomnum börnum ekki að breiða vængi sína út
til fulls. Þetta sást í tærri mynd í Vaktarseríunum, Bjarn-
freðarson, Börnum, Foreldrum, Málmhaus, Föngum og
blasir alveg við í Gullregni, þar sem eitruð móðir hefur
reynt eftir fremsta megni að lita son sinn hjálparleysi,
niðurrifi og eitruðu hegðunarmynstri.
Mannúð og niðurrif
Indíana er hin ógeðfelldasta persóna, en sorglega hvers-
dagsleg og fyrir suma viðtengjanleg. Hún eyðir taum-
lausri orku í að rífa niður son sinn, hugsa um eigin hag
og vorkenna sjálfri sér hvað mest. Á blaði verður þó að
segjast að þessi lykilpersóna er ekki upp á marga fiska
og er þróun hennar ósköp fyrirsjáanleg, en Sigrún Edda
Björnsdóttir gæðir hana heilmiklu lífi með takmarka-
lausri sannfæringu. Hallgrímur Ólafsson er sömuleiðis
tilþrifaríkur sem hjartahlýr en andlega týndur sonur
hennar, sem minnir á tíðum óvenju mikið á Jörund
Ragnarsson með töktum sínum. Þær Karolina Gruszka
og Halldóra Geirharðsdóttir bera annars af í að innleiða
hlýju, bjartsýni og mannúð í efnið sem liggur fyrir.
Það hefur reyndar verið gegnumgangandi í öllum verk-
um Ragnars að ríkjandi traust á milli hans og leikara hans
skilar sér í afrakstrinum. Leikhópurinn eins og hann legg-
ur sig er lukkulegur og erfitt að segja að nokkur slái feil-
nótu, jafnvel þegar kemur að tilfellum þar sem samtöl
verða óvenju stíf (dirfist maður að segja „leikhúsleg“?) og
oft skrifuð eins og önnur hver setning hafi þurft að vera
samþykkt af Árnastofnun. Þótt íslenskan sé vönduð og í
fyrirrúmi í öllum orðaskiptum, verða sumar senur veikari
fyrir það að sumar einræður virka of slípaðar, ónáttúrulega
formlegar og æfðar.
Auk þess notast sagan fullmikið við þá aðferð að stafa
allt beint út frekar en að leyfa myndmáli eða smáatriðum
að segja það sem þarf. Þetta snýr sérstaklega að tengslum
Indíönu við móður hennar (sem leikin er af Margréti
Helgu Jóhannsdóttur), þar sem allar tilfinningar hennar
og tilheyrandi gremja hnoðast upp í einræðu sem er eitt
þvingað upplýsingaflóð.
Lendingin máttlaus
Persónur myndarinnar eru flestar gallaðar og beiskar.
Það er sérstök kúnst að segja sögu af hundleiðinlegu fólki
þannig að hægt sé að gera hverjum prófíl áhugaverð skil,
en meirihluti persónanna í Gullregni er hvorki nógu djúp-
ur né bitastæður til að réttlæta skjátímann sem í þær fer.
Unnar er sérstaklega gott dæmi; það er í grunninn auð-
velt að fyllast samúð og vorkunn með honum en þegar
handritið fer loksins að skoða hans gallaðri hliðar, sem
eru sennilega langvarandi afleiðingar sambands hans
við móður hans, er of lítið eftir af sögunni til að skoða þá
marglaga hlið á honum sem hefði getað sett meira fútt í
frásögnina.
Unnar er harmi sleginn karakter á allan máta, en það
er ekki fyrr en á lokametrunum sem áhorfandinn finnur
fyrir því að hann er trúlega skemmdari en merkin hafa
áður gefið til kynna. Því er synd að sjá hversu lítið er gert úr
því athyglisverða sem í boði er með þennan mann. Endir-
inn er sömuleiðis aumur, kraftlaus og algjörlega úti á túni.
Stóra vending sögunnar undir lokin kemur meira út eins
og redding í fljótfærni til að líma eitthvað aftast við frá-
sögnina og vekja viðbrögð.
Daníela, pólsk kærasta Unnars, er líka stórfínn karakter
út af fyrir sig en virðist eingöngu vera þarna til að vera rödd
skynseminnar og stafa út þemun (með bjöguðum hreimi
sem því miður kallar á aðstoð íslensks texta), sem betur
hefðu legið á milli línanna.
Á annan veg er útlit myndarinnar í lagi (og hlandgul
áferð myndatökunnar styrkir frekar en hitt) og fær
Mugison prik fyrir líflega tónlist. Þegar öllu er á botninn
hvolft er Gullregn hið prýðilegasta dæmi um flotta leik-
ara í essinu sínu þótt afþreyingargildið svífi mest á prýðis-
húmor og fáeinum krassandi uppákomum. Myndin flæðir
og talar til okkar flestra með skilaboðum sínum en inni-
haldið ristir grunnt við nánari skoðun, ekki síst í ljósi til-
finningasúpunnar sem hér á við. Fáir munu þó þverneita
að þetta dýrindis raus í Sigrúnu Eddu og félögum feli ekki
í sér hið saklausasta skemmtanagildi. Ragnar hefur aftur á
móti tekið sterkari vaktir á sínum ferli. n
Tómas Valgeirsson
tomas@dv.is
Í stuttu máli:
Vel leikin og kostuleg dramedía