Fréttablaðið - 01.08.2020, Qupperneq 17

EN HJÁ MÉR VAR ÞAÐ EIN-
HVERN VEGINN ALDREI
VESEN AÐ VERA SAMKYN-
HNEIGÐUR Í FANGELSI.
ÞANNIG AÐ ÉG GET SAGT
ÞAÐ AÐ EF ÞESSIR RÁÐ-
HERRAR KOMA EKKI OG
VIÐ GERUM EITTHVAÐ,
ÞÁ ÆTLA ÉG AÐ BJÓÐA
MIG FRAM.
þessum málum.
Hann er náttúrlega frá Rúmeníu
og þar eru öðruvísi viðhorf og hann
er kannski meira sammála mörgum
sem hafa verið að gagnrýna að fang-
elsin eru kannski meira eins og
hótel. En það er náttúrlega fólk sem
gerir sér kannski ekki alveg grein
fyrir því hvernig er að vera í fang-
elsi,“ segir Guðmundur
„Ég ætlaði að fara til Rúmeníu
núna um miðjan ágúst. Að hitta
tengdaforeldrana og fjölskylduna.
Ég var á leiðinni þangað þegar ég var
handtekinn, þannig að ég hef aldrei
komið þangað þannig að ég hlakka
mikið til.“
Ástandið í heiminum er hins
vegar þannig að Guðmundur Ingi
telur öruggast að bíða með utan-
landsferðir í bili. Jafnvel til næsta
árs, þrátt fyrir að hann hafi lengi
þráð að hoppa upp í f lugvél. „Ég veit
ekkert um það en ég væri alveg til
í að fara þangað, en maður verður
bara að vera ábyrgur og ég get alveg
þolað að fara ekki í f lugvél aðeins
lengur,“ segir Guðmundur og hlær.
Grátt á svart
„Frelsissviptingin sem fylgir því að
fara í fangelsi er ákveðið áfall sem í
f lestum tilfellum kemur á eftir ein-
hverju öðru áfalli sem varð til þess
að menn fóru í neyslu og enduðu
síðan í fangelsi.
Það hefur eitthvað gengið á á
undan og til þess að ná bata, eða til
að þessi endurhæfing virki, þarf ein-
mitt að vinna í fyrra áfallinu og líka
því seinna, sem er fangelsisvistin
sjálf. Þetta er eitthvað sem menn
eru kannski að átta sig á í dag en það
er ekkert verið að gera í því,“ segir
formaður Afstöðu og bætir við að í
þessum efnum séu Íslendingar langt
á eftir til dæmis Norðmönnum og
Dönum.
„Það er svo margt í boði sem
hægt er að gera, en vandamálið
er að stjórnmálamennirnir hugsa
bara alltaf fjögur ár fram í tímann.
Það er ekkert tuttugu ára plan til
eins og í Noregi eða Danmörku og
við höfum engan rétt á því að bera
okkur saman við þessi lönd. Við
erum bara ekkert þar. Fólk sér þetta
kannski ekki en ég veit það vegna
þess að ég hef verið þar.“
Eitruð menning
Guðmundur Ingi segir andrúmsloft-
ið innan fangelsisveggja eðli máls-
ins samkvæmt þrungið spennu.
„Það er álag að vera í fangelsi. Allan
tímann sem þú ert inni. Það er
hávaði. Það eru slagsmál. Það eru
læti. Fólk grætur. Jafnvel á nóttunni.
Það er súr húmor þarna sem getur
hreinlega verið skaðlegur andlegri
heilsu. Sérstaklega til lengdar og
oft… Ég veit ekki hvað ég á að fara
djúpt í það,“ segir Guðmundur og
stynur eftir nokkurt hik.
„En kynferðisleg áreitni er dag-
legur hlutur þarna. Þetta er í raun
og veru menning sem þarf að snúa
við í fangelsunum. Vegna þess að
ef þú ert alinn upp á Litla Hrauni í
svona menningu þá vitum við alveg
hvað er að fara að gerast þegar þú
kemur út. Og það á enginn að þurfa
að sitja undir því að vera í fangelsi
og vera stöðugt hræddur.“
Hvernig er að vera samkyn-
hneigður í svona súrri menningu
sem ætla má að sé þrungin eitraðri
karlmennsku?
„Það var allt í lagi og aldrei vesen.
Allavegana ekki fyrir mig. Auðvitað
er fangelsi þannig að þú mátt ekki
sýna tilfinningar. Þú mátt ekki… Þú
veist. Allir að æfa, lyfta og allt svo-
leiðis.
Ég tók alveg sjálfur þátt á sínum
tíma. Skaut á fólk með sama súra
húmorinn og var að lyfta, verða
sterkur og allt svoleiðis. Og sýndi
ekki tilfinningar og allt það. En hjá
mér var það einhvern veginn aldr-
ei vesen að vera samkynhneigður í
fangelsi.
Ég efast líka um að ég hafi verið
fyrsti samkynhneigði maðurinn í
fangelsi, en það var ekkert algengt
að menn viðurkenndu það að vera
samkynhneigðir í fangelsi. Þannig
að þetta var svolítið nýtt fyrir fanga-
vörðunum á þeim tíma sem ég var
þarna fyrst. Ég hef síðan alveg séð
fleiri koma inn og fangaverðir hafa
tekið svo vel á þeim málum en auð-
vitað fer það bara eftir hverjum og
einum og menn geta alveg lent mjög
auðveldlega í einelti í fangelsi hvort
sem þeir eru samkynhneigðir eða
ekki.“
Ungur og vitlaus
Guðmundur segist aldrei hafa hitt
neinn í fangelsunum sem vilji ekki
breytast og snúa lífi sínu við, en
stuðninginn vanti sárlega. „Margir
sem eru þarna inni hafa í raun og
veru aldrei haft neitt annað val.
Þeir alast upp eða eru fæddir inn í
neyslu, barsmíðar, upptökuheimili
og alls konar hluti. Það hefur verið
farið illa með marga og sumir eru
ólæsir.
Þetta er allt fólk sem þarf bara
smá aðstoð og það er ekki verið að
veita neina aðstoð í fangelsunum.
Fangelsismálastofnun er fjársvelt
og það bitnar í raun og veru bara
á föngunum sjálfum, sem síðan
bitnar á samfélaginu.
En þú sjálfur. Hvernig leiddist þú
út á þessa braut?
„Ég held að þetta hafi bæði verið
djamm og að maður hafi verið að
gangast upp í einhverri ímynd. Ég
náttúrlega f lutti á sínum tíma til
Spánar og það má segja að neyslan
hafi byrjað þar. Ég var þar með bar
og hann fór náttúrlega illa út af
rugli. Þannig að þetta byrjar í raun
og veru þar og þeir sem eru í neyslu
þurfa að viðhalda lífsstíl sínum og
neyslu,“ segir Guðmundur og bætir
við að í hans tilfelli hafi ekki bætt úr
skák að hann fari alltaf alla leið. Og
ef til vill aðeins lengra.
„Maður gerði hluti sem maður
myndi aldrei gera í dag og maður
hugsar bara öðruvísi, og ég get alveg
viðurkennt það að mér fannst bara
ekkert að því að gera þetta og í raun
veru sá ég bara eftir því að ég var
tekinn. Við erum líka að sjá unga
stráka sem eru að koma núna og
finnst þetta bara fínt. Það er ferlega
sorglegt að horfa upp á það.“
Annað tækifæri
Guðmundur Ingi segir margt hafa
breyst til hins betra síðan fyrsti
langi dómurinn var felldur yfir
honum og honum var fyrst stungið
inn. „Það var bara allt grátt. Ekkert
nám af viti. Engin sálfræðiaðstoð
og engar meðferðir í gangi. Það var
ekkert. Ég var náttúrlega ungur, 25
ára og það kom enginn til mín og
spurði hvað ég vildi verða þegar ég
yrði stór. Eða bauðst til að hjálpa
mér að verða trésmiður, bakari eða
hvað sem er.
Ég veit heldur ekkert hvernig ég
hefði tekið því þá, vegna þess að
mér fannst ég vera með allt á hreinu
og eiga nóg af pening og ætlaði bara
að fara út og halda áfram. Það var
bara mitt viðhorf. Mér fannst þetta
bara í lagi.
Maður var bara fastur einhvern
veginn í þessu og búinn að vera í
neyslu í nokkur ár og maður vildi
ekkert endilega breyta. En auðvitað
var þetta erfitt tímabil og ég hefði
viljað að maður hefði valið aðra leið
inni í fangelsinu á þeim tíma, en það
var ekkert í boði.“
Guðmundur Ingi breytti um
stefnu á seinni hluta fangelsis-
vistarinnar og einbeitti sér að
námi, með það markmið að ljúka
tveimur háskólagráðum, í spænsku
og lögfræði. „Ég lærði ekkert í fyrsta
skiptið,“ segir Guðmundur sem
fékk góðar móttökur og skilning
hjá Verzlunarskóla Íslands. „Ég
fékk ótrúlega f lotta hjálp í Verzló
og kláraði hann á tveimur árum.
Ég náði samt aldrei markmiðum
mínum sem voru að taka BA í
spænsku og BA í lögfræði, til þess
að ég ætti meiri möguleika í lífinu
þegar ég kæmi út.
Ég sá þarna að ég varð að læra eins
mikið og ég gat, en það voru miklar
hindranir á veginum, en auðvitað
hefði verið betra fyrir samfélagið ef
ég hefði náð því og mig, fjölskyld-
una og alla,“ segir Guðmundur Ingi
sem er með BA-próf í spænsku en
náði ekki að klára lögfræðina.
Glæpamaður á þing
Guðmundur Ingi segir breytt við-
horf og nýja nálgun algert grund-
vallaratriði. „Með því að breyta
þessum málaf lokki og taka upp
raunverulega endurhæfingarstefnu
getum við skilað betri mönnum
út í samfélagið aftur og lækkað
kostnað hjá lögreglu, dómstólum,
fangelsiskerfinu, heilbrigðiskerf-
inu og almannatryggingakerfinu,“
segir Guðmundur og nefnir einnig
lækkaða glæpatíðni og færri endur-
komur í fangelsin. „Og kannski það
sem skiptir mestu máli er að við
fækkum brotaþolum. Það hlýtur að
skipta mestu máli. Það er að segja,
við getum kannski ekki komið í veg
fyrir fyrsta brot en við getum svo
sannarlega komið í veg fyrir annað,
þriðja og fjórða. Og ef fólk áttar sig
ekki á þessu þá erum við í slæmum
málum, en við höfum svo sem verið
það.“
Þú ert svolítið farinn að hljóma
eins og stjórnmálamaður.
„Við höfum fengið alls konar
loforð frá stjórnmálamönnum
og auðvitað er draumur okkar
að Ásmundur Einar, vinur minn,
félagsmálaráðherra, Áslaug dóms-
málaráðherra, Svandís heilbrigðis-
ráðherra og Lilja menntamálaráð-
herra komi til okkar, eins og þau
hafa komið í önnur tískudæmi sem
henta þeim, og við vinnum þetta
saman.
Þetta er bara svo miklu meira
virði og þau verða að átta sig á því
og ég trúi að þau muni gera það. En
ef þau gera það ekki, þá er það bara
framboð. Ég yrði langt í frá mesti
glæpamaðurinn sem hefur sest á
þing,“ segir Guðmundur, hlær og
segist í raun ekki hafa haft neinn
sérstakan, pólitískan metnað.
„Kannski af því að maður hefur
ekki viljað að allur skíturinn frá því
í gamla daga komi upp, en ég bara
sé ekki að það sé nokkuð að fara að
gerast í þessum málum. Þannig að
ég get sagt það að ef þessir ráðherrar
koma ekki og við gerum eitthvað, þá
ætla ég að bjóða mig fram.
Ég yrði alveg óhræddur við það
og myndi taka á þessum málum.
Maður hefur orðið svo gífurlega
reynslu af þessum málum. Ég hef
átt mjög góð samskipti við fullt af
ráðherrum, þingmönnum og emb-
ættismönnum.
Þannig að ég þekki stjórnsýsluna
mjög vel og veit hvernig hlutirnir
virka og þótt ég verði alltaf mjög
bjartsýnn eftir hvern fund, þá veit
ég samt alltaf innst inni að það er
ekkert að fara að gerast. Þrátt fyrir
að þau segi það beint við mann.
Þannig að þetta er staðan,“ segir
Guðmundur Ingi og íhugar sem
frjáls maður bein, pólitískt afskipti
af málaf lokknum sem á hug hans
allan.
„Ég tel mig vera góðan valkost
fyrir stjórnmálaflokk sem vill vinna
með mér og mun að sjálfsögðu
starfa með þeim f lokki sem ég tel
að ég muni hafa mest áhrif á velferð
og fangelsismál. Ég þarf náttúrlega
bara að meta það hvaða f lokkur
yrði helst fyrir valinu og hugsa þetta
út frá velferðar- og fangelsismálum.“
Pólitísk vonbrigði
Örlög frumvarps Pírata um afglæpa-
væðingu neysluskammta voru Guð-
mundi Inga mikil vonbrigði. „Þetta
er brýnt vegna þess að fólk er bara
að deyja í hverri viku út af þessu.
Skjólstæðingar okkar eru stór hluti
þessa fólks og aðeins úr þeim hópi
var á tímabili einn að deyja á viku
og þeir eru ennþá að deyja.
Það er svo erfitt að horfa upp á
þetta vegna þess að þetta er fólk
sem ég er búinn að vera samferða
lengi og sjá koma inn og út úr fang-
elsum. Bara vegna þess að það eru
ekki til nógu öflugar meðferðir fyrir
þennan hóp og ég held að nokkurn
veginn allir séu sammála um að það
þurfi að breyta þessu.
Ég hef talað við marga þingmenn
um þetta og ég varð fyrir miklum
vonbrigðum með að þetta var ekki
samþykkt. Ég get hins vegar verið
alveg sammála um að þetta var ekki
gallalaust, en ég held það hefði verið
minnsta mál að lagfæra það á mjög
skömmum tíma.
Reyndar er það þannig að það eru
þarna ákveðnir þingmenn sem eru
líka bara litaðir af ákveðnum svona
fordómum og kunnáttuleysi og trúa
því virkilega að það sé hættulegt að
gera þetta,“ segir Guðmundur Ingi.
„Og ég get ekki gert lítið úr því en
það er vegna þess að þau eru bara
af gamla skólanum og hafa ekki
af lað sér nógu góðrar þekkingar
á þessum málum. Þau vilja í raun
ekkert breyta og hlusta. Það er bara
þannig.
En það er heldur ekki hægt að
ætlast til þess að þingmenn viti
allt, en þegar þeir eru búnir að vera
í miklum samskiptum við hags-
munaaðila og fara yfir málin og sjá
það sjálf að þetta er það besta sem
hægt er að gera, þá er mjög sorglegt
að sjá þá síðan kjósa öðruvísi.“
H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 17L A U G A R D A G U R 1 . Á G Ú S T 2 0 2 0