Fréttablaðið - 05.08.2020, Blaðsíða 24

SUMA DAGA FINNST
MÉR ÉG EINMITT SJÁ
SAMBÆRILEGA TILHNEIGINGU
OG ÞÁ SEM COETZEE TEKUR HÉR
TIL UMFJÖLLUNAR Í SJÓN-
VARPSFRÉTTUNUM Á KVÖLDIN,
JAFNT INNLENDUM FRÉTTUM
SEM ERLENDUM.Beðið eftir barbörunum, hin rómaða skáldsaga Nóbelsverðlaunahöf-undarins J. M. Coetzee, er komin út í íslenskri þýði ng u hjá Unu
útgáfuhúsi. Þýðendur eru tveir,
Sigurlína Davíðsdóttir og Rúnar
Helgi Vignisson.
Spurður um þýðingarsöguna
segir Rúnar Helgi: „Hinir ungu og
metnaðarfullu útgefendur hjá Unu
útgáfuhúsi höfðu haft uppi á þýð-
ingu Sigurlínar Davíðsdóttur á bók-
inni, þýðingu sem hún las í útvarp
fáeinum árum eftir að bókin kom
út árið 1980. Sigurlína uppgötvaði
nefnilega Coetzee að minnsta
kosti fimmtán árum á undan mér,
sem fór ekki að lesa hann og þýða
fyrr en Disgrace, eða Vansæmd
eins og bókin heitir í þýðingu
minni, hreppti Booker-verðlaunin
árið 1999. Í ljósi þess að ég hafði
áður snarað tveimur bókum eftir
Coetzee báðu hinir ungu forleggj-
arar mig að liðsinna sér við að búa
söguna til prentunar. Það gerði ég
í samvinnu við Sigurlínu og niður-
staðan varð sú að við yrðum bæði
skráð fyrir verkinu.“
Ófögur en heillandi mynd
Beðið eftir barbörunum er marglof-
uð bók. Hvað er það sem gerir hana
svo góða og eftirminnilega?
„Coetzee dregur hér upp ófagra
en sérkennilega heillandi mynd af
því hvernig mannlegir breyskleikar
leiða til óeðlilegrar valdbeitingar. Í
bókinni kemur þetta einkum fram
gagnvart „hinum“, þeim sem eru
öðruvísi og við hræðumst oftar en
ekki, en líka gagnvart eigin fólki,
ef það þykir ekki rekast nógu vel.
Sem Suður-Afríkumaður fæddur
árið 1940 hefur Coetzee lifað sögu-
legt skeið, sem markast af nýlendu-
stefnu Evrópumanna og hatrammri
aðskilnaðarstefnu. Hann hefur
greint ástandið á sinn hátt og skap-
að hliðarheim til þess að kristalla
það sem hann taldi sig sjá. Sá hlið-
arheimur er í formi tilbúins bæjar
á mærum þar sem dómari nokkur
hefur lifað í sátt og samlyndi við
sitt fólk, sem og svokallaða barbara.
Sum óhæfuverkin sem Coetzee lýsir
eiga sér samsvörun í sögu Suður-
Afríku. En það er ekki síst fyrir það
hvað dómarinn er mannlegur, í
senn réttsýnn og breyskur, sem birt-
ist helst í samskiptum hans við unga
barbarastelpu, að sagan verður jafn
nístandi og raun ber vitni. Stílgald-
ur höfundar á reyndar líka sinn þátt
í því og ég vona að hann hafi komist
til skila í þýðingu okkar.“
Hvert er að þínu mati meginefni
þessarar skáldsögu?
„Mér finnst Coetzee beina sjón-
um að því að óöryggi okkar, sem
mannvera í viðsjárverðum heimi,
hafi tilhneigingu til að kalla fram
svörun, sem er ekki endilega í sam-
ræmi við tilefnið. Í bókinni sjáum
við hvernig óörugg stjórnvöld búa
beinlínis til andstæðing úr hinum
svokölluðu barbörum,
en hugtakið er auðvitað
sprottið úr nýlendu-
stefnunni. Það gera þau
meðal annars á grund-
velli óáreiðanleg ra
sögusagna og vegna
skorts á þekkingu á
þessu fólki. Dómarinn
reynir að koma vit-
inu fyrir sendimenn
stjórnvalda en fær
þá heldur betur að
finna til tevatnsins,
eins og oft vill verða
með þau sem andæfa
harðstjórum eða línu
dagsins, jafnvel þótt
þau hafi lög að mæla. Þetta er með
öðrum orðum greining á meðferð
og misnotkun valds í fjölmenning-
arlegum heimi og suma daga finnst
mér ég einmitt sjá sambærilega til-
hneigingu og þá sem Coetzee tekur
hér til umfjöllunar, í sjónvarpsfrétt-
unum á kvöldin, jafnt innlendum
fréttum sem erlendum.“
Dæmigerð Coetzee-bók
Þú þekkir verk þessa höfundar vel,
svipar þessari bók til annarra verka
hans, eða sker hún sig frá þeim á ein-
hvern hátt?
„Þetta er að mínu viti dæmigerð
Coetzee-bók frá fyrrihluta ferilsins,
áður en hann flutti til Ástralíu um
aldamótin. Hér er hann knúinn
áfram af þeim mynstrum órétt-
lætis og of beldis sem hann hefur
séð fyrir framan sig í heimalandinu
á tímum aðskilnaðarstefnunnar, en
hún er í rauninni skilgetið afkvæmi
nýlendustefnunnar. Það er fyrir
þessi skrif sem hann fær Nóbels-
verðlaunin árið 2003 ef marka má
tilkynningu Sænsku akademíunn-
ar. Trúlega hafa langdvalir í öðrum
löndum gert Coetzee
kleift að sjá ástandið
með öðrum augum
en til dæmis Nadine
Gordimer, sem einn-
ig hlaut Nóbelsverð-
lau nin f y r ir sk r if
sín um aðskilnaðar-
stefnuna. Fljótlega
eftir að Nelson Man-
dela kemst til valda og
stefnan líður undir lok,
fer Coetzee að reyna sig
við önnur viðfangsefni,
svo sem sjálfssögur og
réttindi dýra.“
Fyllt upp í eyður
Hvernig er staðan hér á landi þegar
kemur að þýðingum á klassískum
nútímaverkum, eins og þessari bók?
Koma nægilega mörg slík verk út?
„Ef við erum dugleg að þýða
samtímaverk og veljum þau vel,
mætti ætla að minni þörf yrði fyrir
að frumþýða klassísk verk ára-
tugum eftir að þau komu út. Auð-
vitað verða þó alltaf gloppur og
göt vegna þess að samtíminn er
ekki óskeikull í mati sínu. Fyrir því
geta verið margvíslegar ástæður og
sumar eðlilegar. Í fámennu landi
þarf líka stundum að bíða í áratugi
eftir að rétti þýðandinn stígi fram.
Við erum vissulega eftirbátar landa
eins og Þýskalands, Svíþjóðar og
Noregs, þar sem þýðingar á þessari
og öðrum bókum Coetzees komu út
fljótlega eftir að hann sendi þær frá
sér. Þó finnst mér mesta furða hvað
íslenskir útgefendur og þýðendur
eru duglegir að fylla upp í eyðurnar
með aðstoð Miðstöðvar íslenskra
bókmennta og gera okkur þannig
kleift að njóta endingargóðra verka
með sambærilegum hætti og íbúar
stærri landa.“
Mannverur í viðsjárverðum heimi
Skáldsaga Nóbelsverðlaunahöfundarins J. M. Coetzee, Beðið eftir barbörunum, er
komin út á íslensku. Rúnar Helgi Vignisson liðsinnti við að búa söguna til prentunar.
Þetta er með öðrum orðum greining á meðferð og misnotkun valds, segir Rúnar Helgi. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrunb@frettabladid.is
Eyþór Ingi Jónsson, organisti við Akureyrarkirkju, leikur á tónleikum Orgelsumars 2020
í Hallgrímskirkju, fimmtudaginn
6. ágúst klukkan 12.30. Hann leikur
fjögur verk, Passacaglia BuxWV 161,
eftir Dieterich Buxtahude, Ioniza-
tions eftir Magnús Blöndal, Adagio
úr Orgelsónötu eftir Gísla Jóhann
Grétarsson og Passacaglia BWV 582
eftir Johann Sebastian Bach.
Eyþór Ingi Jónsson lauk kantors-
prófi frá Tónskóla Þjóðkirkjunnar
árið 1998, undir leiðsögn Harðar
Áskelssonar, Fríðu Lárusdóttur og
f leiri. Á árunum 1999-2007 nam
hann við Tónlistarháskólann í Piteå
í Svíþjóð, fyrst við kirkjutónlistar-
deild og síðar við konsertorgan-
istadeild. Aðalorgelkennari hans
var prófessor Hans-Ola Ericsson.
Kórstjórnarprófessorinn var Erik
Westberg. Hann hefur sótt meist-
arakúrsa og einkatíma hjá mörgum
af þekktustu orgelleikurum og kór-
stjórum samtímans.
Eyþór kennir orgelspuna, orgel-
leik, kórstjórn og orgelfræði við
Tónskóla Þjóðkirkjunnar og Lista-
háskóla Íslands. Hann heldur líka
reglulega námskeið og fyrirlestra.
Hann hefur haldið hátt í 100 ein-
leikstónleika hérlendis og erlendis.
Einnig hefur hann leikið með fjölda
innlendra og erlendra tónlistar-
manna, bæði á tónleikum og í upp-
tökum.
Eyþór hefur bæði leikið ein-
leik með Sinfóníu hljómsveit
Norðurlands og Verkefnahljóm-
sveit Mich aels Jóns Clarke, sem og
stjórnað báðum hljómsveitunum.
Hann stjórnaði líka Barokksveit
Hólastiftis á meðan hún starfaði.
Eyþór starfar nú sem organisti við
Akureyrarkirkju og stjórnandi
kammerkórsins Hymnodiu. Eyþór
hefur einbeitt sér annars vegar að
flutningi tónlistar frá 17. öld og hins
vegar nútímatónlistar og spuna,
bæði fyrir orgel og kór. Undanfarið
hefur hann einbeitt sér að flutningi
þjóðlagatónlistar með ýmsum flytj-
endum, mest með eiginkonu sinni,
Elvý G. Hreinsdóttur. Eyþór hefur
pantað og/eða frumflutt tugi tón-
verka eftir íslensk og erlend tón-
skáld. Hann er einn af forkólfum
Barokksmiðju Hólastiftis.
Eyþór var bæjarlistamaður Akur-
eyrar 2011-2012.
Aðgangseyrir er 1.500 krónur
fyrir fullorðna, ókeypis fyrir félaga
í Listvinafélaginu og börn yngri en
16 ára. Miðasala er við innganginn.
Vegna hertra sóttvarnareglna eru
einungis 100 miðar í boði.
Eyþór Ingi í
Hallgrímskirkju
Eyþór Ingi Jónsson, organisti.
UNDANFARIÐ HEFUR HANN
EINBEITT SÉR AÐ FLUTNINGI
ÞJÓÐLAGATÓNLISTAR MEÐ
ÝMSUM FLYTJENDUM.
5 . Á G Ú S T 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R20 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
MENNING