Dagblaðið Vísir - DV - 03.07.2020, Blaðsíða 18

Dagblaðið Vísir - DV - 03.07.2020, Blaðsíða 18
Kalt var í veðri á Þing­völlum aðfaranótt 10. júlí 1970 – fyrir hálfri öld – norðan hávaðarok, slyddubylur og grátt niður í fjallsrætur. Um klukkan hálf tvö eftir miðnætti urðu holl­ enskir ferðamenn varir við eld í Konungsbústaðnum sem var hvíldarhús forsætisráð­ herra og staðsett rétt sunnan við Valhöll. Þegar þeir komu þar að logaði eldur úr stofu­ glugga í suðausturhorni húss­ ins og greinilega var mikill eldur inni í húsinu. Skömmu síðar varð sprenging og þakið lyftist um nokkra metra. Harmafregn Talsverður vindur var af norðri og húsið varð alelda á svipstundu. Þá var ekki vitað hvort nokkur væri inni í bú­ staðnum en haft var samband við Harald Guðmundsson, bíl­ stjóra forsætisráðherra, sem gat upplýst að hann hefði ekið með forsætisráðherra, Bjarna Benediktsson, konu hans Sig­ ríði Björnsdóttur og dótturson þeirra Benedikt Vilmundarson austur að Þingvöllum daginn áður en þau hugðust dveljast í Konungsbústaðnum um nótt­ ina. Þau létust öll þrjú í brun­ anum. „Nú höfðu mér verið sögð válegustu tíðindi ævi minnar,“ mælti Jóhann Hafstein þegar honum var borin hin sviplega harmafregn sem að framan greinir, en Jóhann tók við forsætisráðherraembættinu þennan sama dag. Glæsilegur ferill Bjarni Benediktsson var einn mesti leiðtogi Íslendinga á 20. öld og ferill hans óvenju glæsilegur, hvort heldur á sviði stjórnmála eða fræði­ mennsku. Hann var fæddur í Reykjavík 1908 og hélt utan til náms í stjórnlagafræði að loknu lagaprófi með hæstu einkunn sem þá hafði þekkst. Hann varð prófessor við Há­ skólann aðeins 24 ára að aldri og gegndi því starfi uns hann varð borgarstjóri í Reykjavík 1940. Ein besta heimild um Bjarna sem mann og þjóðarleiðtoga er ræða sú sem hann flutti á Þingvöllum 1943 og nefnd hefur verið Lýðveldi á Íslandi. Þá hafði verið hart deilt um uppsögn sambandslagasamn­ ingsins og lýðveldisstofnun og ýmsir vildu bíða til styrjaldar­ loka. Bjarni hafnaði því með öllu og flutti rækilega rök fyrir stofnun lýðveldis ekki seinna en 17. júní 1944. Í niður­ lagi ræðunnar sagði hann: „En víst er það, að sá, sem ekki viðurkennir sinn eigin rétt, fær ekki heldur viðurkenningu annarra.“ Mótun utanríkisstefnu Ákvörðun um inngöngu Ís­ lands í Norður­Atlantshafs­ bandalagið var tekin með at­ kvæðagreiðslu á Alþingi 30. mars 1949. Þann dag urðu ein hörðustu mótmæli sem um get­ ur hérlendis þegar ráðist var með grjótkasti á Alþingishúsið. Bjarni gerði sér glögga grein fyrir því að treysta þyrfti varnir landsins. Sjálfur komst hann svo að orði um Atlants­ hafsbandalagið: „Öll þau ríki sem gerðust aðilar bandalags­ ins tóku þá ákvörðun af brýnni nauðsyn. – Ekkert þeirra átti þó meira undir að friður héld­ ist á þessum slóðum en Ísland. Hernaðarþýðing Íslands er ótvíræð, og landsmenn sjálfir eru með öllu ófærir til að verja landið. Ef ekki var að gert lá landið því opið fyrir árás ef til ófriðar kæmi.“ Bjarni er öðrum fremur tal­ inn höfundur þeirrar utanrík­ isstefnu sem íslenska lýðveldið hefur fylgt fram til þessa dags. „Ef menn vilja einangrun“ Bjarni var ráðherra allt til árs­ ins 1956 en gerðist þá ritstjóri Morgunblaðsins. Hann tók svo aftur við ráðherradómi 1959 þegar viðreisnarstjórnin var mynduð. Árið 1963 varð hann forsætisráðherra og gegndi því embætti til dánardægurs. Hér er vitaskuld ekki rúm til að rekja feril Bjarna til hlítar, en árið áður en hann lést hafði verið deilt hart á landsfundi Sjálfstæðisflokksins um aðild Íslands að Fríverslunarbanda­ lagi Evrópu, EFTA. Bjarni tók þá til máls en orð hans lýsa miklu innsæi í stöðu Íslands í samfélagi þjóðanna: „Ef menn vilja einangrun, þá verða þeir að taka af­ leiðingum hennar og reyna þá hvorki gagnvart sjálfum sér né öðrum að hræsna með því að þeir séu hinir mestu framfaramenn. Þeir eru þvert á móti menn afturhalds og úr­ tölu. Einangrunin, sem nærri hafði drepið þjóðina á löngum, þungbærum öldum, er þeim runnin svo í merg og bein, að þeir daga uppi sem nátttröll á tímum hinna mestu framfara. Vísindi og tækni nútímans og hagnýting þeirra er bundin þeirri forsendu, að víðtækt samstarf eigi sér stað. Þess vegna leita jafnvel stórþjóð­ irnar samstarfs hver við aðra, jafnt stórar þjóðir sem smá­ ar. Ef stórþjóðunum er slík þörf, þá er smáþjóðunum það nauðsyn … Ef aðrir, þeir sem okkur eru líkastir að menn­ ingu og efnahag, hafa svo góða reynslu, hví skyldum við þá óttast, að reynsla okkar yrði önnur og lakari?“ Þessi orð ættu að vera mörgum til umhugsunar á okkar tímum þegar enn á ný er tekist á um grundvallaratriði í samskiptum Íslendinga við aðrar þjóðir, þar birtist annars vegar alþjóðahyggja og hins vegar þjóðernishyggja. Það var eingangrunin sem drap íslenskt þjóðlíf í dróma um aldir. Víðtækt samstarf þjóða í milli er smáþjóð í Norður­ Atlantshafi lífsnauðsyn, hvort heldur sem er á sviði menn­ ingar, mennta, landvarna eða viðskipta. n HARMAFREGN FYRIR HÁLFRI ÖLD Fimmtíu ár liðin frá brunanum á Þingvöllum þegar Bjarni Benediktsson forsætisráð- herra lést ásamt konu sinni og dóttursyni. Bjarni hafði afgerandi áhrif á stjórnmálin. Á ÞINGPÖLLUM Björn Jón Bragason eyjan@eyjan.is Bjarni Benediktsson við skrifborðið heima í Háuhlíð 1963, árið sem hann tók við embætti forsætisráð- herra af Ólafi Thors. MYND/INGIMUNDUR MAGNÚSSON Síðdegisblað- ið Vísir, forveri DV, flytur harmafregn á forsíðu 10. júlí 1970. MYND/ TÍMARIT.IS En víst er það, að sá, sem ekki viðurkennir sinn eigin rétt, fær ekki heldur viður- kenningu annarra. 18 EYJAN 3 JÚLÍ 2020 DV

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.

Aðgerðir: