Morgunblaðið - 18.01.2020, Qupperneq 22

Heildarloðnuafl i fi skveiðiárin 1980/81 til 2018/19
80/81 85/86 90/91 95/96 00/01 05/06 10/11 15/16 18/19
Þús. tonn
1.000
1.250
750
500
250
0
Júní-september Október-desember Janúar-mars Heimild: Hafrannsóknastofnun
Engar loðnuveiðar voru stundaðar
fi skveiðiárið 2018/2019
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Fimm skip leita nú loðnu útifyrir Austfjörðum, rann-sóknaskipið Árni Frið-riksson og fjögur veiði-
skip. Mælingar á þeim árgangi sem
hefði átt að bera uppi veiðarnar í vet-
ur hafa ekki gefið tilefni til að gefa út
veiðikvóta og gæti árið orðið annað
árið í röð, sem engar veiðar verða
leyfðar. „Því miður ríkir ekki mikil
bjartsýni um loðnuvertíð en það er
aldrei að vita. Loðnan hefur oft kom-
ið mönnum á óvart,“ sagði Birkir
Bárðarson fiskifræðingur í samtali á
heimasíðu Síldarvinnslunnar í vik-
unni.
Í grein um loðnuna í sérriti Haf-
rannsóknastofnunar 1995 segir að
loðnan sé um margt sérkennilegur
fiskur. „Hegðun hennar og lífshættir
eru fjölbreyttir og enn virðist hún
geta komið okkur Íslendingum á
óvart. Fiskifræðingar hafa rann-
sakað hana lengi og reyndir skip-
stjórar spáð í hegðun hennar og
reynt að segja fyrir um göngur en
allt kemur fyrir ekki. Alltaf virðist
hún brydda upp á einhverju nýju í
hegðunarmynstri sínu,“ segir í grein-
inni.
Heimildir eru til um að sjórekin
loðna hafi verið nýtt á 18. öld og yngri
heimildir eru um að loðnu hafi verið
aflað og hún einkum notuð í beitu.
Tilraunaveiðar á loðnu fóru fram
1958 og var tilgangur þeirra að
kanna hvort hægt væri að veiða loðnu
í nót og hvort hún væri heppilegt hrá-
efni fyrir ört vaxandi fiskimjölsiðnað
Íslendinga. Árið 1963 komu þúsund
tonn á land og 1964 var landað 8.600
tonnum af loðnu til bræðslu.
Loðnuveiðarnar fóru hægt af
stað en jukust mikið eftir 1973. Þá fór
aflinn yfir 400 þúsund tonn og var
upp undir milljón tonn 1979. Eftir að
brestur varð í síldveiðum við Ísland
og síðar er íslenski flotinn hætti síld-
veiðum í Norðursjó jukust loðnuveið-
ar enn. Sum árin var aflinn ótrúlega
mikill, en á milli má sjá að engar
loðnuveiðar voru við landið.
Glaðbeittir vörubílstjórar
Óhemjuloðnuveiði var árin fyrir
og eftir síðustu aldamót, margir
bátar á veiðum og mikið fjör í höfnum
víða um land. Fjallað er um þetta
„gullæði“ í Morgunblaðinu 21. febr-
úar 1996:
„Loðnan kom til Þorlákshafnar
rétt fyrir síðustu helgi og margir
voru orðnir órólegir að bíða eftir
henni en hún kom með tilheyrandi lífi
á bryggjunni og í vinnsluhúsunum. Á
laugardag lágu þrjú drekkhlaðin
loðnuskip við bryggju og önnur voru
væntanleg, þrjár dælur gengu stans-
laust og dældu loðnunni á bíla. Ein
dælan dældi fyrir Sjólastöðina í
Hafnafirði, önnur fyrir Granda og sú
þriðja fyrir heimastöðvarnar í Þor-
lákshöfn.
Vörubílstjórar vöppuðu glað-
beittir um hafnarbakkann og spjöll-
uðu saman, tilbúnir að keyra dag og
nótt. Japanskir eftirlitsmenn fylgd-
ust með, glettust við strákapeyja á
bryggjunni og hoppuðu um borð hin-
ir ánægðustu …“
Nótaskipin Ísafold og Geysir
voru leigð til landsins frá útgerð í
Hirtshals og notuð til loðnuflutninga.
Frystitogarinn Heinaste lá í Hafn-
arfjarðarhöfn og frysti loðnu og
rækjutogarinn Dalborg frysti loðnu
fyrir Boregy á Höfn. Peningalykt var
í loftinu og menn létu hendur standa
fram úr ermum.
Miklar sveiflur í 60
ára sögu loðnuveiða
22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. JANÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Nú líður að þvíað efri deildMannrétt-
indadómstóls Evr-
ópu taki Landsrétt-
armálið fyrir. Satt að
segja sætir furðu
hver niðurstaðan var
í þessu máli í fyrstu umferð, svo
veikur er málatilbúnaðurinn og
innistæðulítill.
Upphaf málsins er málshöfðun
gegn ríkinu á þeirri forsendu að
Arnfríður Einarsdóttir landsrétt-
ardómari hafi verið ranglega skip-
uð er hún dæmdi í máli manns,
sem ítrekað hafði ekið undir áhrif-
um, og hann því ekki fengið rétt-
láta málsmeðferð. Maðurinn ját-
aði brot sitt og var sakfelldur.
Hæstiréttur staðfesti dóminn og
hafnaði því að sakborningurinn
hefði ekki notið réttlátrar máls-
meðferðar og mannréttinda. Sú
niðurstaða er til meðferðar hjá
Mannréttindadómstólnum.
Skipun dómara í Landsrétt
kostaði Sigríði Á. Andersen stól
dómsmálaráðherra. Hún hefur nú
sent Mannréttindadómstólnum
greinargerð, sem fjallað var um í
Morgunblaðinu á fimmtudag.
Þar andmælir Sigríður því að
hún hafi ekki sinnt rannsóknar-
skyldu þegar hún kaus að víkja
frá hæfnisröð dómaranefndar.
Hún bendir á að sú rannsóknar-
regla, sem hún eigi að hafa brotið,
sé matskennd. Hún hafi sinnt
rannsóknarskyldunni og rök-
stuðningur sinn fyrir ákvörðun-
inni um að víkja frá tilnefningum
nefndarinnar hafi verið í sam-
ræmi við íslenska stjórnsýslu-
hefð. Í greinargerðinni dregur
Sigríður fram ýmsar mótsagnir
og veikleika í niðurstöðu Mann-
réttindadómstólsins og bendir á
að hann hafi valið úr dóma-
fordæmi frá Íslandi, sem hentuðu
niðurstöðunni.
Hún bendir einnig á að Hæsti-
réttur Íslands hafi komist að
þeirri niðurstöðu að Arnfríður
hafi verið löglega skipaður dómari
og rifjar upp að það sé grund-
vallaratriði í réttarfari þegar
kemur að dómstólnum að virða
eigi svokallaða nálægðarreglu,
sem snýst um að láta eigi innlenda
dómstóla um að túlka innlend lög.
Oft hefur verið bent á að alþingi
hefði aldrei samþykkt lista dóm-
nefndarinnar óbreyttan vegna
þess að þar væru mun fleiri karlar
en konur. Því hefði alltaf þurft að
víkja frá listanum. Í viðtali við
Morgunblaðið á fimmtudag fer
Sigríður nánar ofan í það og segir
frá einkafundum með formönnum
allra flokka í stjórn og stjórnar-
andstöðu þar sem skýrt hafi kom-
ið fram að svona færi listinn ekki í
gegnum þingið.
Þegar breyttur listi kom fram
hafi það verið gagnrýnt og ræki-
lega rætt. Þingið hefði rannsakað
málið og á endanum hefðu tillögur
Sigríðar verið samþykktar.
Á endanum voru greidd at-
kvæði um allan listann í stað þess
að kjósa sérstaklega um hvern
dómara og var það sérstaklega
gagnrýnt. Það var líka tínt til sem
eitt af atriðunum í niðurstöðu
Mannréttindadómstólsins. Sigríð-
ur segir að þetta
standist ekki því að
hún hafi lagt fyrir
þingið tillögu um
hvern og einn eins og
lög geri ráð fyrir. Þá
hafi hún eindregið
lagst gegn því að at-
kvæði yrðu greidd í einu lagi, en
ekki hefði verið hlustað á það. Það
var hins vegar þingið, sem ákvað
að ganga til atkvæða um allan
listann, og það sé ekki dómstóla
að hlutast til um það hvernig at-
kvæðagreiðslum er háttað hjá lög-
gjafarvaldinu.
Frásögn Sigríðar sýnir hvað
málatilbúnaður andstæðinga
hennar er með miklum ólíkindum.
Eftir á var hún gagnrýnd harka-
lega fyrir að hagga lista, sem há-
værustu gagnrýnendurnir hefðu
aldrei samþykkt óbreyttan.
Raunin var sú að aðferð nefnd-
arinnar við að gera listann var
meingölluð, enda er nú svo komið
að horfið hefur verið frá þeim
vinnubrögðum, sem hún viðhafði
við að skipa í Landsrétt.
Þar sem þetta mál snýst um ís-
lenskt réttarkerfi er ekki úr vegi
að skoða það réttarkerfi, sem hef-
ur málið til meðferðar. Eins og
komið hefur fram er einn af dóm-
urunum, sem mun úrskurða um
málið á efra stigi, úr hópi þeirra,
sem dæmdu málið í upphafi. Þar
er um íslenska dómarann að ræða.
Það myndi ekki teljast góð lat-
ína ef dómarar á Íslandi – eða
hvar á landi sem er – flyttu sig
milli dómstiga til að dæma í einu
og sama málinu. Slík vinnubrögð
yrðu talin standa í vegi fyrir rétt-
látri málsmeðferð og stangast á
við mannréttindi.
Í frétt í Morgunblaðinu í dag er
þetta fyrirkomulag gagnrýnt.
Meðal þeirra, sem telja það
óheppilegt, er Ragnar Aðalsteins-
son hæstaréttarlögmaður, en for-
sendan fyrir því sé að þannig sé
tryggt að meðal dómara sé þekk-
ing á dómskerfi viðkomandi lands,
í þessu tilfelli Íslands.
Það getur vissulega verið kost-
ur að slík vitneskja sé fyrir hendi,
en vegur það þyngra en megin-
reglan um réttinn til réttlátrar
meðferðar? Er hún ekki það mik-
ilvæg að tryggja verði með öðrum
hætti að þekking á dómskerfi
heima í héraði sé fyrir hendi? Í
raun sé dómstóllinn að kasta
steinum úr glerhúsi þegar hann
fellir dóma sína um réttarkerfi og
réttarfar einstakra landa?
Að þessu sögðu er rétt að halda
því til haga eins og bent hefur ver-
ið á áður hér að ástæðulaust var
að áfrýja þessu máli þar sem nið-
urstaða þess er ekki bindandi.
Þegar Ísland gengur til alþjóðlegs
samstarfs við hóp annarra ríkja er
það ófrávíkjanlegt skilyrði að nið-
urstöður hins yfirþjóðlega valds
séu ekki bindandi. Þetta er grund-
vallaratriði og þegar innganga Ís-
lands í slíka stofnun er samþykkt
telst það skilyrði viðurkennt. Það
er því löggjafans að meta þegar
úrskurður fellur hvort ástæða sé
til að breyta reglum og lögum í
samræmi við hina erlendu túlkun.
Sjái þingið ekki ástæðu til að
aðhafast er málinu lokið.
Í landsréttarmálinu
hafa menn verið
á villigötum
frá upphafi }
Á röngum forsendum
M
álefni þjóðarleikvanga hafa
verið til umræðu hjá ríki,
Reykjavíkurborg og íþrótta-
hreyfingunni í nokkurn tíma.
Mannvirki sem eiga að hýsa
alþjóðlegar keppnir eru mörg hver komin til
ára sinna. Almennt bera sveitarfélög ábyrgð á
uppbyggingu íþróttamannvirkja samkvæmt
íþróttalögum. Ný reglugerð um þjóðar-
leikvanga opnar á aðkomu ríkisins sér-
staklega að slíkri mannvirkjagerð.
Samkvæmt reglugerðinni er þjóðar-
leikvangur skilgreindur sem íþróttaaðstaða
sem tengist ákveðinni íþrótt. Hér er um að
ræða mannvirki sem þegar er til staðar eða á
eftir að reisa. Þjóðarleikvangur uppfyllir
tæknilegar staðalkröfur fyrir viðkomandi
íþróttagrein ásamt því að uppfylla skil-
greindar lágmarkskröfur um íþróttamannvirki sam-
kvæmt alþjóðlegum reglum alþjóðasambanda og íslensk-
um reglugerðum um mannvirki fyrir almenning og
fjölmiðla.
En hvers vegna eru þjóðarleikvangar mikilvægir? Við
höfum lengi átt framúrskarandi íþróttafólk. Við getum
sannarlega verið stolt af afreksíþróttafólkinu okkar en
við eigum líka að geta verið stolt af aðstöðunni sem við
höfum til að halda alþjóðlega íþróttaviðburði og íþrótta-
keppnir. Ljóst er að sú aðstaða sem þarf til að geta tekið
á móti alþjóðlegum viðburðum í þeim íþróttagreinum
sem við stöndum framarlega í þarfnast endurnýjunar.
Á dögunum skipaði ég starfshóp sem mun
gera tillögur um framtíð þjóðarleikvangs fyr-
ir inniíþróttir á Íslandi. Starfshópurinn mun
m.a. vinna að öflun upplýsinga um hvernig
vinna eigi eftir nýrri reglugerð um þjóðar-
leikvanga og afla nauðsynlegra upplýsinga
um hvaða alþjóðakröfum þarf að fara eftir
svo hægt sé að greina þarfir fyrir mannvirki
til lengri tíma og mögulega nýtingu mann-
virkja sem fyrir eru. Starfshópurinn er skip-
aður öflugu fólki og ég hef miklar væntingar
til afraksturs vinnu hans.
Fram undan eru viðamiklar innviðafjár-
festingar í hagkerfinu. Fjárfestingar ríkis-
sjóðs eru rétt yfir langtímameðaltali, eða rúm
2% af landsframleiðslu. Vegna sterkrar stöðu
ríkissjóðs verður hægt að fara í frekari inn-
viðauppbyggingu á næstunni. Það sýnir sig
að fjárfesting í íþróttum hefur verulegan samfélagslegan
ábata til framtíðar. Ríkisstjórnin hefur lagt áherslu á
mikilvægi uppbyggingu samfélagslegra innviða og eru
íþróttamannvirki liður í því.
Markmið mitt er að þessi undirbúningsvinna sem nú
fer fram geti skilað sameiginlegri sýn á hvert ber að
stefna og hvað þarf til þess að aðstaða afreksfólks í
íþróttum sé á heimsmælikvarða. Til að ná settum mark-
miðum þurfa allir að leggjast á eitt, ná hraðaupphlaupinu
og skora!
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Þjóðin mætir til leiks
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Guðlaugur Jónsson fór á sína fyrstu loðnuvertíð 1970 á Ásgeiri, RE, skipi
Ísbjarnarins, og segir vertíðina hafa verið lélega og mörg skip um hituna.
Árin liðu og þegar Guðlaugur fór í land vorið 2019 hafði hann verið skip-
stjóri á loðnuskipum í fjölda ára, síðustu fjögur árin á Venusi NS, og kom-
ið með mörg þúsund tonn af loðnu að landi.
Fyrstu vertíðina hans voru yfir 100 skip á loðnuveiðum, alls konar
fleytur og misjafnlega merkilegar. Hann segir að Ásgeir hafi borið um
260 tonn og verið fínt skip. Til samanburðar ber Venus um 2.600 tonn.
Hann segir athyglisvert að 1970 hafi loðnan nánast ekkert gengið vestur
fyrir Ingólfshöfða og hafi að mestu hrygnt á söndunum þar austur af.
Guðlaugur segist taka undir með fiskifræðingunum, staðreyndin sé sú
að síðustu ár hafi stofninn greinilega minnkað og segist ekki bjartsýnn á
vertíð í vetur. Hann hafi ekki skýringar á þessari þróun, en margir éti
loðnuna á leið hennar til hrygningar. Göngumynstur loðnu hafi breyst,
mikið sé af hvölum og þorski og sjórinn við landið sé hlýrri heldur en
loðnan kjósi.
Á loðnu fyrir hálfri öld
GUÐLAUGUR JÓNSSON SKIPSTJÓRI