Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.01.2020, Blaðsíða 14

VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.1. 2020
É
g kem stríðmannaður til fundar við
Ragnar Bragason; fast á hæla mér
koma eigi færri en fjórir ljósmynd-
arar, Ragnar Axelsson, Árni Sæ-
berg, Kristinn Ingvarsson og
Gunnar Vigfússon. „Það er bara „crew“,“ segir
Ragnar svolítið undrandi á svipinn yfir þessum
mikla viðbúnaði. Á þessu sjálfsagt ekki að
venjast úr blaðaviðtölum. Það er að vísu aðeins
nafni hans Axelsson sem er mættur til að taka
myndirnar, hinir eru bara fyrir tilviljun að
hittast þarna yfir kaffibolla á sama tíma. En
Ragnar þarf ekkert að vita af því. Ekkert jafn-
ast á við tilþrifamikla innkomu!
Á dagskrá fundarins eru umræður um nýj-
ustu kvikmynd Ragnars, Gullregn, sem for-
sýnd er í dag, sunnudag, en kemur í almennar
sýningar í kvikmyndahúsum frá og með næsta
föstudegi. Í Gullregni er hermt af Indíönu,
konu á besta aldri, sem býr í lítilli íbúð í Fella-
hverfinu í Breiðholti, þar sem hún lifir á bótum
þótt hún sé alheilbrigð. Indíana er umkringd
fólki af erlendum uppruna sem hún fyrirlítur
og heimi hennar er snúið á hvolf þegar stálp-
aður sonur hennar, sem hún hefur alið upp við
sömu gildi, kemur heim með pólska unnustu,
eins og ekkert sé sjálfsagðara. Ekki léttist
lund frúarinnar þegar maður frá umhverfis-
ráðuneytinu bankar upp á og tilkynnir Indíönu
að öll erlend tré á Íslandi skuli fjarlægð en í
litlum garði við íbúðina hefur hún ræktað for-
láta gullregn sem er hennar stolt og yndi.
Var upphaflega leikrit
Kvikmyndin Gullregn byggist á samnefndu
leikriti eftir Ragnar sjálfan, sem frumsýnt var
í Borgarleikhúsinu árið 2012 og var hans
fyrsta sviðsverk. „Ég hafði aldrei velt því fyrir
mér að vinna í leikhúsi þegar Magnús Geir
Þórðarson, sem þá var borgarleikhússtjóri,
nefndi það við mig nokkru fyrr,“ segir Ragnar.
„Til að byrja með sneri ég mig bara út úr
þessu með þeim orðum að leikhúsið væri ekki
minn heimur, ekki minn tebolli. Ég kynni
þetta einfaldlega ekki. Magnús Geir gafst hins
vegar ekki upp; hélt áfram að færa þetta í tal
og bauð mér á endanum að koma og gera það
sem mig langaði. Á endanum lét ég tilleiðast
og sé ekki eftir því. Það var mjög skemmtileg
og gefandi reynsla að skrifa og setja upp leik-
rit,“ segir Ragnar sem lét raunar ekki þar við
sitja en hann hefur skrifað og leikstýrt tveim-
ur öðrum verkum á sviði, Óskasteinum í Borg-
arleikhúsinu og Risaeðlunum í Þjóðleikhúsinu.
Til að gera langa sögu stutta þá gekk Gull-
regn vonum framar; umsagnir voru lofsam-
legar og aðsókn góð. Raunar svo góð að færa
þurfti verkið af Nýja sviðinu yfir á Stóra svið-
ið. Á uppskeruhátíð leikhúsanna, Grímunni,
var Ragnar svo valinn leikstjóri ársins og
Brynhildur Guðjónsdóttir leikkona ársins í
aukahlutverki.
Vinnuferlið við uppsetningu Gullregns í
Borgarleikhúsinu var býsna óvenjulegt en
Ragnar vann mjög náið að persónusköpuninni
með leikurunum og útvíkkaði með þeim hætti
grunnhugmyndina að sögunni. „Ég kom að
borðinu með sögu, upphaf, miðju og endi, en
vann náið með hverjum og einum leikara til að
bæta kjöti á beinin,“ segir hann.
Algjörlega ný aðferð
Rifjum til fróðleiks upp orð Sigrúnar Eddu
Björnsdóttur úr viðtali í Morgunblaðinu haust-
ið 2012 en hún lék Indíönu bæði í leikritinu og
kvikmyndinni:
„Ég hitti Ragnar fyrst í janúar á þessu ári
þar sem hann sagði mér undan og ofan af hug-
mynd sinni að leikritinu. Hann sagði mér hver
litur minnar persónu væri í sögu hans. Í fram-
haldinu hittumst við fjórum sinnum þar sem
hann lagði fyrir mig ákveðnar spurningar sem
kröfðust mikillar rannsóknarvinnu af minni
hálfu. Hann hitti aðra leikara verksins eins-
lega með sama hætti. Í maí hittumst við loks
allir leikararnir og byrjuðum þá að vinna
spunavinnu út frá lykilsetningum frá Ragnari.
Hann tók þetta allt saman upp á kameru og
var með 90 klst. spunaefni til að skrifa leikritið
út frá í sumar. Í raun má segja að Ragnar vinni
eftir sömu aðferðum og Mike Leigh þegar
hann gerir kvikmyndir sínar, nema Ragnar
færir þessar aðferðir inn í leikhúsið. Þetta er í
fyrsta skipti, svo ég viti til, sem svona hefur
verið unnið í leikhúsi. Þetta er mjög gefandi
vinnuferli, bæði krefjandi og skemmtilegt,
enda algjörlega ný aðferð fyrir mér.“
Þetta var óbeint ástæðan fyrir því að hætta
þurfti að sýna Gullregn fyrir fullu húsi en einn
leikenda, Halldóra Geirharðsdóttir, var þá á
leið í heimsreisu. „Oftast er hægt að skipta
nýjum leikara inn en í þessu tilfelli fannst mér
það ekki ganga, þar sem Halldóra átti svo stór-
an þátt í persónusköpuninni,“ segir Ragnar.
Þegar sýningum lauk fór hann að velta fyrir
sér hvort verkið ætti sér mögulega framhalds-
líf á hvíta tjaldinu; úr því það hefði fallið svona
vel í kramið. „Þess utan hafði ég hugsað þetta
verkefni filmískt frá upphafi og velt fyrir mér
samhliða sviðsetningunni hvernig sagan kæmi
út í sjónvarpinu eða í kvikmynd. Kvikmynd
býður upp á stærra spektrúm, leikritið gerist
allt í einni íbúð í Breiðholtinu, auk þess sem
þetta var kærkomið tækifæri til að kynnast
persónunum betur og kafa dýpra í þeirra líf.“
Ennþá að koma á óvart
Þetta var ný áskorun enda hefur Ragnar allan
sinn feril litið svo á að þegar verkefni sé lokið
þá sé því lokið. „Ég hef ekki séð neitt af mínum
verkum eftir frumsýningu. Ég sleppi þeim
bara út í kosmósinn og nýtt verkefni tekur við.
Það er svolítið skrýtin tilfinning að hafa lifað
með Gullregni í átta ár og að sagan og persón-
urnar séu ennþá að koma mér á óvart.“
Eðli málsins samkvæmt leitaði Ragnar til
sömu leikara þegar fyrir lá að myndin yrði að
veruleika. Með einni undantekningu, Bryn-
hildur Guðjónsdóttir, sem lék pólsku unn-
ustuna í leikritinu, er ekki með að þessu sinni.
„Það gilda önnur lögmál á tjaldinu en á sviðinu
og Brynhildur hafði orð á því af fyrra bragði
hvort ekki væri betra að ég fyndi leikkonu sem
væri pólsk í húð og hár,“ segir Ragnar sem
leiddi hann að Karolinu Gruszka, sem er stór-
stjarna í heimalandinu, bæði í leikhúsi og kvik-
myndum.
Það fékk Ragnar snemma staðfest. „Þegar
hún kom hingað í fyrsta skipti til æfinga og
undirbúnings fórum við nokkrum sinnum sam-
an á kaffihús í miðborginni og það brást ekki
að andlitið datt af starfsfólkinu. Það trúði ekki
að Karolina Gruszka væri stödd á Íslandi,“
segir Ragnar hlæjandi en margir Pólverjar
starfa sem kunnugt er á kaffi- og veitinga-
húsum í Reykjavík.
Vann þrekvirki
Karolina hafði aldrei komið til Íslands og tal-
aði að vonum ekki stakt orð í íslensku. Hlut-
verkið var því mikil áskorun fyrir hana en per-
sóna hennar tjáir sig eingöngu á íslensku í
myndinni. Og Karolina þurfti ekki aðeins að
læra og skilja sínar línur, heldur líka línur
mótleikaranna til að geta brugðist eðlilega við.
Henni til halds og trausts á æfingaferlinu var
Jasek Godek, sem talar bæði tungumál og hef-
ur um árabil verið lykilþýðandi á íslenskum
skáldskap yfir á pólsku, auk þess að vera van-
ur leikhúsmaður. „Þetta tókst einstaklega vel
og Karolina vann þrekvirki; gerði hlutverkið
algjörlega að sínu. Hún náði ótrúlegu valdi á
textanum en hún lærði línurnar sínar meira
eins og músík en tungumál.“
Hallgrímur Ólafsson er einnig í burðar-
hlutverki í myndinni en hann leikur Unnar,
son Indíönu. Af öðrum leikendum má nefna
Steinunni Ólínu Þorsteinsdóttur og Ingibjörgu
Reynisdóttur.
Karolina Gruszka var ekki eini liðsaukinn
frá Póllandi en þarlent fyrirtæki, Madants,
framleiðir Gullregn ásamt kollegum sínum hér
heima, Mystery. Þá fékkst vegleg fjárfesting-
arupphæð úr pólska kvikmyndasjóðnum sem
hafði að sögn Ragnars mikla þýðingu. Sjálfur
hefur hann verið meira og minna í Varsjá frá
því í sumar en þar fóru hljóðvinnsla og tónlist-
arupptaka meðal annars fram. „Þetta hefur
verið mikið ævintýri en við fengum til að
mynda heila viku í upptökuveri til að taka upp
tónlistina, sem Mugison gerir, með sinfóníu-
hljómsveit og kór. Samstarfið við pólsku fram-
leiðendurna hefur gengið mjög vel og gaman
að fá ferskt auga inn í verkefnið,“ segir Ragn-
ar og bætir við að mikill áhugi sé að vonum fyr-
ir Gullregni í Póllandi. Að ekki sé talað um Pól-
verja sem búa á Íslandi en þeir losa nú tuttugu
þúsund.
Hringrás ofbeldis
Spurður hvaðan sagan sé sprottin svarar
Ragnar því til að hann sé í grunninn að fjalla
um fjölskyldu og samskiptin innan hennar.
„Án þess að ég ætli mér það þá verða fjöl-
skyldur yfirleitt miðlægar í mínum verkum.
Ég skal ekki segja hvað veldur, það er fyrir
aðra að sálgreina,“ segir hann brosandi. „Ætli
megi ekki líka segja að Gullregn fjalli um for-
dóma og ofbeldi í ýmsum myndum. Einskonar
hringrás ofbeldis. Sprettur ofbeldi ekki gjarn-
an af fordómum? Annars er ekki alltaf gott að
segja hvort kemur á undan, eggið eða hænan.“
– Eru miklir fordómar á Íslandi?
„Við erum ekki fordómafyllra samfélag en
gengur og gerist. Eins og ég segi þá hef ég ver-
ið mikið í Póllandi undanfarna mánuði og um-
ræðan þar er mjög áhugaverð enda eru menn
að glíma við mjög neikvæða hluti í stjórnmálum
og samfélaginu yfirhöfuð. Það eru öfgaöfl við
stjórnvölinn; flokkur sem elur á fordómum
gagnvart minnihlutahópum, samkynhneigðum
og fleirum. Af þessum sökum er sýnileg ólga í
Póllandi; hjá þjóð sem á sér dramatíska sögu og
hefur á löngum köflum verið fótum troðin.
Hvað okkur Íslendinga varðar, þá erum við í
grunninn ekki fordómafull þjóð en okkur hættir
samt til að loka augunum fyrir vandamálum af
þessu tagi. Við viljum vera víðsýn en undir niðri
krauma fordómar sem sett hafa svartan blett á
okkar sögu. Í því sambandi nægir að nefna
beiðni íslenskra stjórnvalda í seinni heimsstyrj-
öldinni þess efnis að hingað kæmu ekki þel-
dökkir hermenn.“
Hann þagnar stutta stund en heldur síðan
áfram.
„Í mínum huga er Gullregn enginn áfellis-
dómur yfir íslensku þjóðinni en minnir okkur
hins vegar á að við erum ekki fullkomið þjóð-
félag. Frekar en önnur. Af hvaða meiði spretta
Öld konunnar
er upp runnin
Fordómar eru miðlægir í nýjustu kvikmynd Ragnars Bragason-
ar, Gullregni, sem frumsýnd verður á föstudaginn kemur. Sjálf-
ur hefur Ragnar óbeit á rasisma og xenófóbíu, sem aðalpersónan
er heltekin af, en nálgast persónuna eigi að síður af virðingu, líkt
og aðrar persónur sem hann hefur skapað. Og í seinni tíð eru
það ekki síst konur – enda öld konunnar upp runnin.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is