Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.01.2020, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.1. 2020
Jólin eru hvíldartími og þytur friðar flögrarum hvern mann og fremur innri manninn aftveimur. En tíð góðvildar tekur ekki til allra ogfrávikin mörg. Aðventa jóla er kröfuhörð ogtekur í enda vinnudagur margra langur.
Það gleymist hve margir leggja mikið á sig svo að við
hin njótum hátíðar næðis og náðar til fulls.
Jólafriðinn tryggir hver og einn helst og best sjálf-
ur enda er heimilisfestin í hjartanu. En jafnvel þar
ganga ekki allir að honum vísum.
Fylgifiskar eru ekki sjávardýr
Ófriður eða átök á heimsvísu eru annars konar fyrir-
bæri. Þeir sem lenda í ólánshlutverkinu þá, án þess
að hafa stofnað til þess sjálfir, öðlast sérstakt fræða-
heiti. Þeir eiga ekki annað sameiginlegt en þau örlög
að vera óbeðið afleiðing af annarra manna ófriði og
falla því undir flokkunarkerfi stríðsatburða undir
yfirskriftinni „collateral damage,“ „fylgifiskar fyrir-
hugaðs tjóns“. Alþjóðlega skilgreiningin hljóðar
svona: „Any death, injury, or other damage inflicted
that is an unintended result of military operations.“
Og með skilgreiningunni er með dularfullum hætti
því slegið föstu að á óförum þessa hóps beri enginn
ábyrgð nema þá helst fólkið sjálft. Það gildi um hóp-
inn sömu sjónarmið og ættu við um hóp göngumanna
á Heklutoppi, þegar gos brýst fyrirvarlaust út undir
fótum hans. En hóparnir eiga fátt sameiginlegt. Það
er vitað um fylgifiskana áður en látið er til skarar
skríða gegn skotmarkinu. Stundum verður það „kalt
mat greinenda“ hvort skotmarkið réttlæti örlög fylgi-
fiskanna. En þeir sem eru felldir undir þetta ókræsi-
lega hugtak eiga sjaldnast val. Þeir eru bara nærri og
ekkert bendir til þess að lífvænlegra eða öruggara sé
annars staðar.
Síðustu dagar segja okkur rétt einu sinni að varla
finnist friðsamlegur fermetri í Mið-Austurlöndum.
Sýrland, Líbanon, Jemen, Írak, umsetin svæði
Kúrda úr öllum áttum, klerkaveldið Íran í hinu mikla
ríki Persa. Í iðrum þessara landa er víða svartagull, í
senn gæfa þeirra og óæskilegt aðdráttarafl. Írak og
þúsund mílna svæðið í kring er í augnablikinu ekki
„góður staður til að vera á“, svo að viðmiðun þeirra í
Brimborg sé notuð. Þetta augnablik orðið langt í
mannsárum talið. Í fréttum er tönnlast á því að
Donald Trump sé óútreiknanlegur forseti. Það er
eitthvað til í því. Þeir Jimmy Carter, Gerald Ford og
Obama voru hins vegar auðreiknanlegir.
Línur haldast illa í sandi
En það er einkum óþægilegt fyrir andstæðingana sé
forseti óútreiknanlegur. Obama var það ekki. Hann
dró á sínum tíma línu í sandinn í Sýrlandi. „Ef Assad
forseti notar efnavopn á sitt eigið fólk,“ sagði hann,
„þá er Bandaríkjunum að mæta“. Bashar al-Assad,
forseti og augnlæknir í Damaskus, lét ekki löngu síð-
ar eiturvopnum rigna yfir sinn lýð. Assad hafði ekki
aðeins reiknað hinn fyrirsjáanlega forseta út, hann
hafði séð í gegnum hann með sjónglerjum sínum.
Obama bablaði langa ræðu og óskiljanlega og aðdá-
endur hans á blaðamannafundinum bráðnuðu eins og
fermingarstúlkur á tónleikum hjá Bítlunum.
„Auðvitað er erfitt að finna aftur rauðar línur sem
menn draga í sand í þessum eyðimerkurríkjum,“ hafa
þeir sjálfsagt sagt hver við annan. „Úlfaldarnir fyrir
löngu búnir að sparka það allt út svo engin merki
sjást, hvort sem þau voru rauð eða svört.“
Aðrir menn, annar veruleiki
Í síðustu atburðarás á þessu svæði, þar sem rauð
strik og góð áform runnu áður út í sandinn skipu-
lögðu Íranir og handlangarar þeirra dráp á banda-
rískum verktaka og innfæddum aðstoðarmönnum.
Bandaríski herinn fékk samstundis fyrirmæli frá
Mar-a-Lago í Flórída, þar sem Donald og dúkkan
hans hafa klambrað upp kofa í sólinni, um að láta þá
þar eystra vita að eftir þessu hefði verið tekið á fjórðu
holu fyrsta hrings á vellinum. Það var gert. Bækistöð
Írana í Írak var jöfnuð við jörðu. Íransstjórn var ekki
skemmt. Æðstiklerkur Írans fól þeim herstjóra í
Tehran sem laut honum beint og engum nema honum
að svara þessu erindi þegar í stað.
Qasem Soleimani hafði algjöra sérstöðu á meðal
valdamanna í Íran. Hann var háttsettur herforingi í
Byltingarvarðsveitum landsins og þess utan æðsti
foringi Quds-sveitarinnar innan þeirra, en hún sér
um leynilegar hernaðaraðgerðir, aftökur og önnur
manndráp og aðgerðir á erlendum yfirráðasvæðum.
Bandarísk yfirvöld fullyrða að Soleimani hafi að
minnsta kosti líf 600 bandarískra borgara á sam-
visku sinni og hann hafði stjórnað aðgerðum Írana
til að styðja Assad í baráttunni við þjóðina. Þar eru
fallnir ekki taldir í hundruðum eða þúsundum. So-
leimani brást fljótt við. Það var gert með árásum á
hið víggirta sendiráð Bandaríkjanna á Græna reitn-
um í Bagdad sem er að auki sérstaklega víggirtur
blettur þar.
Samkvæmt alþjóðlegum reglum ber sérhvert ríki
ábyrgð á öryggi erlends sendiráðs í sinni höfuðborg.
Það eru sameiginlegir hagsmunir allra þjóða að slík
regla sé virt í hvívetna. Með árásinni á sendiráðið
náðist tvennt fram í senn. Talsmaður Íran orðaði það
svo að tekist hefði að niðurlægja og að nudda hinu
bandaríska nefi upp úr skítnum á sendiráðslóðinni.
Og hitt sem tókst, þótt það væri ekki sagt upphátt,
enda óþarft að undirstrika þá staðreynd að eftir að
súnnítum var ýtt til hliðar í Írak og sjítar fengu yfir-
höndina í Bagdað var Írak orðið að leppríki bræðra-
fylkinganna í Tehran.
Soleimani var glaðbeittur á leið heim eftir vel
heppnaða aðgerð sem náð hafði heimsathygli þegar
að hann (og fylgifiskar) fengu flaugar í höfuðið með
kærri kveðju frá Mar-a-Lago sem átt hafði fyrningar
eftir nýárskvöldið.
Hvað svo?
Og nú er spurt: Hvað gerist svo? Demókrötum á sjón-
varpsstöðvunum vestra er mjög brugðið. Þótt þeir
vilji ekki nefna að betra hefði verið að draga rauð
strik í sandinn eftir árásina á sendiráðið þá má skilja
þá svo að svört strik í skýin hefðu sýnt meiri stjórn-
málalegan þroska og ábyrgð. Að vísu er þeim svo
brugðið að einn þeirra sagði og hinir fjórir í pan-
elnum kinkuðu ákaft kolli: „Þetta var vissulega al-
gjörlega rétt ákvörðun, en hættan við hana er sú að
hún var tekin af röngum forseta!“ Ekki er ólíklegt að
þeir eigi eftir að sjá eftir þessari speki, eftir svo sem
fáeinar mínútur.
Veröldin örg í upphafi árs en
Matthías mildur
Reykjavíkurbréf03.01.20