Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.01.2020, Blaðsíða 17

Matthías 90 ára
Í gær sýndi sjónvarpið notalega mynd um Matthías
Johannessen, Þvert á tímann. Vissulega getur ein
mynd ekki gert margbrotnum manni full skil, en hitt
sannaðist þó þarna að jafnvel fáein brot geta dugað til
að áhorfandinn eigi auðvelt með að draga sjálfur upp
mynd af viðkunnanlegum manni.
Þarna voru myndskeið af Morgunblaðinu sem voru
trúverðug en þau voru frá síðustu metrunum þar og
sögðu ekki alla söguna, enda ekki reynt.
Það var gott að sjá þau glimt og geyma þau. Matt-
hías var ritstjóri ásamt ýmsum öðrum í liðlega fjóra
áratugi. Bréfritari hefur gegnt svipuðu starfi í rúm 10
ár, sem liðið hafa hratt. Líklega hefur ekki liðið meira
en vika að meðaltali þann tíma, þar sem einhver hefur
ekki vikið að þessu gangandi stórveldi blaðsins og
sagt lifandi frá birtingarmynd. Aðdáun og vinsemd er
einkennandi. Og áheyrandi hefur á tilfinningunni að
orðrétt sé haft eftir, þótt stundum sé alllangt liðið frá,
enda senn tveir áratugir síðan hann sleppti hendi af
óskabarni sínu.
Þótt andblærinn hafi verið mjúkur og mildur af
dæmunum í myndinni góðu, þá er stormum og veð-
urham einnig lýst í sögunum sem enn heyrast. En
þessi íslenski veðurofsi sem gat brostið óvænt á var
undantekningarlaust í þágu hins góða málstaðar. Ís-
lenskunnar, sannleikans, drengskapar. Umgengni við
menningararfinn, eða þann örlagaglæp að þekkja
ekki Njálu, sem væri nákomnari þjóðinni en flestir
aðrir ættingjar hennar.
Kynnin
Bréfritari hefur komið að Matthíasi úr mörgum átt-
um. Árið 1968 höfðum við Hrafn Gunnlaugsson
áhyggjur af því að Morgunblaðið gerði sér ekki fulla
grein fyrir því hversu mikilvægur Bob Dylan væri
fyrir heiminn og þá Ísland alveg sérstaklega. Við
fengum ritstjórann, sem var þá tæplega fertugur, til
að hitta okkur niðri í kjallaraherbergi Hrafns á Dun-
haga 19. Síðar hefur maður oft furðað sig á því að
Matthías hafi nennt að sinna kvabbi ungra oflátunga
sem buðu honum á sinn fund. Þeir buðu honum vodka
í kók í óbrjótandi glasi, en hann sagðist ekki drekka
með börnum. Náði sperrileggjum ágætlega niður með
því. Það kom sér reyndar vel því að þeir höfðu tekið
flöskuna ófrjálsri hendi úr skáp Gunnlaugs og senni-
lega ætlað að bæta vatni í stað þess sem tekið yrði af
víninu.
Löngu síðar þegar Matthías var spurður um þessi
fyrstu kynni, sagðist hann muna mörg önnur fyrstu
kynni af mönnum mun betur en þessi, en þættist þó
ráma í að sér hefði þótt gaman að því hvað þessir
strákar tóku sjálfa sig hátíðlega, var mikið niðri fyrir
og eiginlega skemmtilega skrítnir fyrir vikið.
Í myndinni er nefnt að Matthías og þeir Styrmir
hafi viljað hafa gleggri skil á milli Sjálfstæðisflokks og
Morgunblaðs. Bréfritari hafði starfað á Morgun-
blaðinu, bæði sem lausamaður og fastur um hríð og
gerði sá tími ekkert nema gott. Margir síðari tíma
samferðamenn sem störfuðu þar á öðrum tímum og
við önnur störf meta sína viðveru þar með svipuðum
hætti. Þegar horft er til þess tíma og hins stóra hóps
sem að blaðinu kom um stutt þroskaskeið sést glöggt
að ritstjórarnir hafa verið mjög glúrnir mannþekkj-
arar.
Það hefur kannski verið af slíkum ástæðum að
Matthías nennti eftir langan vinnudag, bæði á blaðinu
og við önnur ritstörf að sinna sérþörfum drengja í
kjallaranum á Dunhaga.
Lífið þróaðist þannig að bréfritari átti mikil skipti
við Matthías og Styrmi sem borgarfulltrúi, jafnt í
minnihluta og meirihluta, sem borgarstjóri í næstum
áratug og forsætisráðherra og formaður Sjálfstæð-
isflokksins enn lengur. Þau skipti voru ánægjuleg. En
þau voru fjarri því að vera alltaf slétt og felld. Stund-
um var hart tekist á um ýmsa þætti þjóðmála og
áherslur í stjórnmálum, annars vegar í blaðinu eða í
innsta kjarna valdsins, eins og það er stundum kallað í
upphöfnum stíl. Fyrir kom að setið var á lokuðum
fundum klukkutímum saman. Það kom líka fyrir að
einhver fundarmannanna þriggja fór út til að kæla sig
um stund. En undantekningarlaust voru þessir fundir
gagnlegir. Ekki í þeim skilningi að „annar hvor að-
ilinn gæfi sig“. Hafi slíkt gerst hefur það verið sjald-
an. En menn skildu hver annan betur en áður. Og þótt
rómurinn væri hækkaður stundum, og fast kveðið að
brast vináttan ekki. Það skipti miklu. Og oftast voru
menn sanngjarnari hver í annars garð eftir að loftað
hafði verið út.
Persónan og örfáar hugleiðingar
Matthías er margir menn. Hann er opinskár og dulur
í senn. Hann kemst mjög nærri þér þegar hann vill
það og þess vegna varð hann meistari samtalanna.
Það var ekki tækni, aðeins tilfinning. Skipti þá engu
hvort viðmælandinn væri stór eða smár á mannfélags-
kvarðann.
En stundum gátu menn fundið að Matthías þurfti
ekki endilega á þér að halda og hann virtist fjarlægur,
en var það samt ekki. Honum leið alls ekki illa einum
með verkum sínum. En hann átti erfitt að vera einn
án Hönnu. Enda hún einstök.
Í einni af mörgum bókum Matthíasar sem meira
hefði mátt fara fyrir í umræðunni og mun sjálfsagt
síðar olnboga sig inn í óskekkta umræðu, var öðruvísi
tekið á umbrotaskeiðinu mikla en annars staðar hefur
verið gert. Um það skal ekki fjallað nú.
En bréfritara langar til að ljúka þessum bút með
því að vitna í bókina Á vígvelli siðmenningar: „Eins
og ég get um í bókinni Málsvörn og minningum hafði
ég á sínum tíma orð á því við Davíð Oddsson, hvernig
hugsjónir okkar hafa farið úr böndum og leitt til
meiri stéttaskiptingar en áður; við losnuðum við höft-
in og ófrelsið, að vísu, en fengum frelsið og fylgikvilla
þess, óhóf og misskiptingu.
Við Davíð vorum sammála um að rónarnir hefðu
komið óorði á brennivínið. Hann sagðist hafa minnt
á það í ræðu ekki alls fyrir löngu; hann hefði talað
um hvernig mammonsdýrkendur hefðu fært sér
markaðinn í nyt. Hann sagðist vera óhress vegna
þessarar þróunar.
Ég sagði að þetta gæti orðið okkur til þroska.
Hann spurði:Hvernig þá?
Ég sagði að marxistar hefðu fengið bók með fal-
legum orðum. Þeir hefðu tekið þessa bók alvarlega
og reynt að breyta hugmyndum hennar í veruleika.
Þá hefðu pólitískir glæpamenn tekið völdin og af-
flutt þessa bók.
Þeir hefðu eyðilagt marxismann.
Við værum ekki í ósvipuðum sporum.Nú hefðu
fjármálaævintýramenn komið óorði á langþráð
markaðsumhverfi okkar. Af þeim sökum ættum við
ef til vill auðveldara með að skilja þá marxista sem
gengu heilshugar til leiks og trúðu á fallegar kenn-
ingar.
Við höfum einnig trú á frjálshyggjuna sem lausn-
arorð lýðræðis og frelsis, en sitjum uppi með kaupa-
héðna og götustráka, eins og sagt var.
Já, sagði Davíð og hristi höfuðið, en frelsið er
samt nauðsynlegt til langframa.
Ég hugsaði um þessi orð – til langframa –. Sætti
mig við þetta, ef þróunin verður okkur til blessunar;
ef frjálshyggjan leiðir til þess frelsis sem efni
standa til.“
Morgunblaðið Ólafur K. Magnússon
’Lífið þróaðist þannig að bréfritari áttimikil skipti við Matthías og Styrmisem borgarfulltrúi, jafnt í minnihluta ogmeirihluta, sem borgarstjóri í næstum
áratug og forsætisráðherra og formaður
Sjálfstæðisflokksins enn lengur. Þau
skipti voru ánægjuleg. En þau voru fjarri
því að vera alltaf slétt og felld.
5.1. 2020 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17