Morgunblaðið - 07.02.2020, Qupperneq 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR 2020
Við Skógafoss Vatnavextirnir á Suðurlandi trufluðu ekki straum ferðamanna að Skógafossi. Að sjálfsögðu tilheyrir það upplifuninni að taka svo sem eina „sjálfu“ af sér við fossinn.
RAX
Þjóðaröryggisráð
samþykkti í maí 2018
að efna til málþinga
um fjölþáttaógnir (e.
hybrid threats).
Þriðja og loka-
málþingið verður nú
27. febrúar og er
kynnt á þann veg á
vefsíðu Alþjóða-
málastofnunar Há-
skóla Íslands að rætt
verði um hugtakið sjálft, varnir
gegn fjölþáttaógnunum, vernd lýð-
ræðislegra grunngilda og styrkt
áfallaþol samfélagsins.
Ákvörðun Þjóðaröryggisráðs um
að efna til umræðna um þetta mál
er rökrétt i ljósi þróunar í tækni
og upplýsingamiðlun. Þetta mál-
efni að snertir auk þess hvern og
einn Íslending. Nauðsynlegt er að
efla öryggisvitund almennings.
Þegar málþingstillagan var sam-
þykkt í ráðinu var rökstuðning-
urinn meðal annars þessi:
„Hnattvæðing og tækniþróun,
einkum með tilkomu netsins, hefur
gjörbreytt stöðunni á alþjóðavett-
vangi undanfarin ár og skapað
fjölmörg ný tækifæri en líka ógnir
gagnvart öryggi einstaklinga og
samfélagsins og grunnvallar-
gildum.“
Sagt er að fjölþáttaógnir geti
beinst gegn öryggi ríkisins og lýð-
ræðislegri stjórnskipan. Þetta sé
gert með því að grafa undan
„tiltrú almennings á stjórnvöldum,
stjórnskipan og lýðræðislegri
framvindu“. Ógnirnar geti birst
sem hernaðarlegar aðgerðir,
hryðjuverk, skemmdarverk, tölvu-
og netárásir og undirróðurs-
herferðir. Þær kunni að birtast
sem „kröftugar áróðursherferðir,
miðlun rangra eða
villandi upplýsinga til
að skapa samfélags-
legan óróa“.
Oft er talað um fjöl-
þátta- og netógnir (e.
hybrid and cyber
threats) í sömu andrá,
netið er sífellt meira
notað til fjölþátta-
ógna. Fyrir tilkomu
þess urðu þjóðir og
einstaklingar að sjálf-
sögðu oft fyrir áreiti
til skoðanamyndunar
eða við töku ákvarðana – var þá
einfaldlega talað um áróður eða
innrætingu.
Nú er á ensku einnig talað um
strategic communications. Innan
ESB heitir til dæmis deildin sem
afhjúpar upplýsingafalsanir og er-
lenda undirróðursstarfsemi The
Strategic Communications Divi-
sion and Information Environ-
ments Division. Er deildin hluti af
utanríkisþjónustu ESB og birtir
vikulega netfréttabréf um það sem
ber hæst í þessu efni og beinist
gegn ESB eða aðildarþjóðum sam-
bandsins. Kennir þar margra
grasa.
Segja má að það sé hluti örygg-
ismálalæsis samtímans að átta sig
á því hvað stendur að baki þessum
hugtökum. Að mati Þjóðaröryggis-
ráðs skiptir það svo miklu að þrí-
þætt upplýsingamiðlun þess á mál-
þingum snýst um þessi mál.
Hvarvetna er lögð vaxandi
áhersla á varnir á þessu sviði. Til
dæmis sagði í lokayfirlýsingu leið-
togafundar NATO-ríkjanna 4. des-
ember 2019:
„Við fjölgum nú tækjum okkar
til að svara netárásum og styrkja
hæfni okkar til að takast á við,
halda frá og verjast fjölþátta-
aðferðum sem beitt er til að grafa
undan öryggi okkar og sam-
félögum. „
Stafrænt Ísland
Fyrir viku var tilkynnt að Andri
Heiðar Kristinsson hefði verið ráð-
inn stafrænn leiðtogi í fjármála-
og efnahagsráðuneytinu. Ráðning
hans er sögð hluti af því forgangs-
máli ríkisstjórnarinnar að stafræn
samskipti verði meginsam-
skiptaleið almennings við hið op-
inbera fyrir lok þessa árs. Ráðu-
neytið hefur sett á fót
verkefnastofu um stafrænt Ísland
til að tryggja framgang markmiða
ríkisstjórnarinnar.
Þetta er löngu tímabært skref
fyrir þjóð sem er í efsta sæti við
mælingar á netnotkun þjóða Evr-
ópu. Hér höfðu í fyrra 99% að-
spurðra, 16-74 ára, notað netið
undanfarna þrjá mánuði. Það er
sama niðurstaða fyrir Ísland og
árið 2018. Næstir koma Svíar og
Norðmenn (98%), Danir og Sviss-
lendingar (97%), Bretar, Lúx-
emborgarar og Hollendingar (96%)
og Finnar (95%). Lestina í Evrópu
ráku Búlgarar, þar sem netnotkun
var 68%.
Þrátt fyrir þessa almennu net-
notkun hér á landi höfum við stað-
ið höllum fæti þegar kemur að
stafrænni opinberri þjónustu. Nú
er boðað átak til að auka hana.
Það krefst aukins öryggis og jafn-
framt að hér er notkun heima-
banka mun meiri en almennt í
Evrópu, 93%, en meðaltalið innan
ESB er 58%.
Netnotkunin endurspeglar að á
Íslandi er eitt þróaðasta upplýs-
ingasamfélag í heimi. Háhraða
fjarskiptanet eru hér almenn og
nánast öll þjóðin er tengd slíkum
netum. Á alþjóðamælikvarða er Ís-
land þar í efsta sæti, næst fyrir of-
an Suður-Kóreu. Því miður er
myndin þó svört þegar skoðaðir
eru alþjóðalistar yfir netörygg-
ismál, þar er Ísland í 58. sæti á
milli Brasilíu og Kazaksthan.
Tryggja verður netöryggi
Samhliða því sem ríkisstjórnin
leggur áherslu á gera netið að
„meginsamskiptaleið almennings
við hið opinbera fyrir lok þessa
árs“ er óhjákvæmilegt að gera
stórátak til að tryggja netöryggi.
Fjölþáttaógnir og varnir gegn
þeim snúa að því sem menn setja
inn á netið. Með orðinu netöryggi
er hér vísað til tölvuárása sem
magnast ár frá ári og taka á sig
ýmsar myndir.
Íslendingar standa svona illa að
vígi á netöryggissviðinu vegna
þess að ekki er litið á þetta sem
þjóðaröryggismál á sama hátt og
gert er í öðrum löndum. Þar skil-
greindu öryggis- og leyniþjónustur
herja einstakra landa gæslu á
þessu sviði sem eitt af meginverk-
efnum sínum og reistu varnargirð-
ingar í samræmi við það. Ekkert
sambærilegt hefur gerst hér.
Þá eru þeir sem sinna öryggis-
gæslu á þessu sviði hér á landi
heftir vegna pólitísks ótta við for-
virkar rannsóknarheimildir. Þeir
sem eiga að gæta þessa öryggis
hafa takmörkuð ef nokkur úrræði
til þess sem nefnt er ástand-
sskoðun. Netverðir hafa ekki lög-
bundnar heimildir til að fara um
netheima og leita að váboðum sem
kunna að breytast í ógn. Bent er á
að væri veðurfræðingum bannað
að nota gervitungl og tölvur við að
leggja grunn að langtímaspám
stæðu þeir illa að vígi við spár sín-
ar.
Í júní 2019 samþykkti alþingi
lög um net- og upplýsingakerfi
mikilvægra innviða. Lögin taka
gildi 1. september 2020.
NIS-tilskipun ESB að baki lög-
unum er ætlað að tryggja öryggi
sameiginlega EES-markaðarins. Í
umsögn Póst- og fjarskiptastofn-
unar (PFS) um frumvarpið sagði:
„Um er að ræða þær lágmarks-
kröfur sem Evrópusambandið hef-
ur talið sér fært að gera til aðild-
arríkja sambandsins, til að tryggja
skilvirka starfsemi innri markaðs-
ins, án þess að stíga inn á við-
kvæmari svið er varðar öryggis-
mál þeirra.“
Lögin fela PFS aukin verkefni
og starfsemi netöryggissveitar
PFS stóreykst með lögunum. Al-
þingi fór þó ekki að óskum PFS
um nýjar heimildir til að stuðla að
auknu netöryggi. PFS eru settar
„afgerandi skorður“ í þessu efni.
Lögin tryggja netöryggissveitinni
ekki heimildir til öflunar nauðsyn-
legra upplýsinga til að nema ógnir,
fyrirbyggja atvik og árásir og til
að skapa heildarmynd af netógn-
um í netumdæmi öryggis-
sveitarinnar.
Tilmæli og viðvaranir PFS um
rannsóknarheimildir umfram
EES-lágmarkskröfur voru hafðar
að engu. Hér er engin viðleitni til
sambærilegra varnaraðgerða og í
öðrum löndum á þessu sviði. Í
framhaldi af málþingum Þjóðarör-
yggisráðs um fjölþátta ógnir ætti
að taka til við lagasmíð í þágu ís-
lensks þjóðaröryggis í netheimum.
Eftir Björn
Bjarnason » Íslenska netöryggis-
sveitin hefur ekki
heimildir til öflunar
nauðsynlegra upplýs-
inga til að nema ógnir,
fyrirbyggja atvik og
árásir.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Veikt þjóðaröryggi í netheimum