Morgunblaðið - 08.02.2020, Blaðsíða 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. FEBRÚAR 2020
atriði í þróun málsins. Nokkrum dög-
um síðar óskaði lögmaður hans, Vil-
hjálmur Hans, eftir því að einn
dómaranna, Arnfríður Einarsdóttir,
segði sig frá málinu vegna ágalla á
skipan hennar og þriggja annarra
dómara í Landsrétt í byrjun júní
2017.
Breytti kröfugerðinni
Landsréttur hafnað þessari ósk í
lok febrúar 2018 og 8. mars sama ár
vísaði Hæstiréttur sömu beiðni frá.
Í kjölfarið breytti Guðmundur
Andri kröfugerð sinni fyrir landsrétti
og krafðist aðallega sýknu í málinu.
Til vara krafðist hann að refsingin
yrði milduð með vísan til þess að við
skipan dómara í landsrétt hafi verið
brotið gegn ákvæðum stjórnarskrár-
innar og mannréttindasáttmála
Evrópu um réttinn til réttlátrar máls-
meðferðar.
Landsréttur staðfesti dóm Héraðs-
dóms Reykjaness 23. mars 2018.
Guðmundur Andri leitaði þá til
Hæstaréttar sem féllst á að taka mál-
ið fyrir. Aðalkrafa hans var að dómur
Landsréttar yrði ógiltur og málið
endurflutt fyrir löglega skipuðum
dómi. Varakrafa var að hann yrði
sýknaður eða refsingin milduð.
Reisti hann kröfu sína á því að við
skipan dómara í Landsrétt hefði verið
brotið gegn lögum um dómstóla. Þá
hefði Sigríður Á. Andersen, þáv.
dómsmálaráðherra, með tillögu sinni
um dómaraefni brotið gegn þeirri
reglu að skipa beri hæfasta umsækj-
andann. Með því hefði verið brotið
gegn áðurnefndum ákvæðum stjórn-
arskrár og mannréttindasáttmálans.
Ógildingu dómsins hafnað
Hæstiréttur hafnaði aðalkröfu
Guðmundar Andra og staðfesti dóm
Landsréttar. Þessi maídómur Hæsta-
réttar hefur málsnúmerið 10/2018.
Vilhjálmur H. Vilhjálmsson óskaði
eftir því 31. maí 2018 að MDE tæki
málið fyrir. Meginrökin voru þau að
við skipan Arnfríðar í embætti dóm-
ara við Landsrétt hefði verið brotið
gegn lögum um dómstóla. Málið hefði
því ekki verið dæmt af löglega skip-
uðum dómi. Af því leiddi að málið
varðaði ákvæði mannréttindasáttmál-
ans um rétt til réttlátrar málsmeð-
ferðar, þ.e. 1. mgr. 6. gr. sáttmálans.
Mannréttindadómstóllinn sam-
þykkti að taka málið fyrir. Skriflegur
málflutningur fór fram haustið 2018
og féll dómur 12. mars í fyrra. Fimm
dómarar af sjö, þ.m.t. Róbert Spanó,
töldu málsmeðferðina hafa brotið
gegn ákvæðinu en tveir dómarar voru
ósammála og skiluðu séráliti.
Í kjölfarið sagði Sigríður Á. And-
ersen af sér sem dómsmálaráðherra.
Beiðni íslenska ríkisins um að yfir-
réttur mannréttindadómstólsins
endurskoðaði málið var síðar sam-
þykkt og var málið tekið fyrir síðasta
miðvikudag að viðstöddu fjölmenni.
Vísuðu til dóms Hæstaréttar
Eftir að Sigríður færði fjóra um-
sækjendur um stöðu dómara við
Landsrétt ofar á hæfnislista töldu
tveir þeirra sem færðust neðar, og
urðu þar með ekki skipaðir, að á rétti
þeirra hefði verið brotið.
Sú atburðarás hafði mikla þýðingu
í dómi undirréttar MDE.
Hæstiréttur komst að þeirri niður-
stöðu í tveimur dómum í desember
2017 (mál 591 og 592) að greiða bæri
þeim Ástráði Haraldssyni og Jóhann-
esi Rúnari Jóhannssyni, umsækjend-
um um stöðu dómara við landsrétt,
700 þús. í miskabætur fyrir að hafa
ekki verið skipaðir í Landsrétt.
Við málflutninginn í Strassborg
vísaði Vilhjálmur til þessara dóma og
þeirrar niðurstöðu Hæstaréttar að
við skipan dómara í Landsrétt hafi
Sigríður gengið fram án þess að
„skeyta nokkuð um [þá] augljósu
hættu“ sem það hefði fyrir orðspor og
starfsheiður stefnanda – Jóhannesar
Rúnars og Ástráðs – að víkja frá áliti
dómnefndar við dómaraval.
Vísvitandi brot eða vanræksla
„Þessi fordæming Hæstaréttar
hlýtur að verða skilin svo að brot fyrr-
verandi dómsmálaráðherra skuli álit-
in hafa verið framin annaðhvort vís-
vitandi eða vegna slíkrar vanrækslu
að það jaðri við ásetning. Það hefur
því verið sýnt fram á að brot fyrrver-
andi dómsmálaráðherra í skipunar-
ferlinu hafi verið alvarleg.
Þau hefðu með hliðsjón af dóma-
fordæmum þessa dómstóls með réttu
átt að leiða að þeirri niðurstöðu að
sakfelling Landsréttar í máli um-
sækjanda hefði verið ógilt og málið
endurflutt fyrir löglega skipuðum
dómstól. Því miður var Hæstiréttur
ekki tilefninu vaxinn með því að kom-
ast að réttri niðurstöðu,“ sagði Vil-
hjálmur en þýtt er úr ensku.
Þá sagði Vilhjálmur Hæstarétt
ranglega hafa vísað til þess í dómnum
í maí 2018, þegar kröfu um ógildingu
Landsréttardómsins var hafnað, að í
dómunum í desember 2017 hefði það
verið álitinn veigalítill ágalli að Al-
þingi hefði ekki fylgt þeirri skyldu
sinni að kjósa um hvert og eitt dóm-
araefnanna 15. Þá niðurstöðu væri
þar ekki að finna.
Þetta er hér rifjað upp vegna þess
að undirréttur komst að sömu niður-
stöðu og Vilhjálmur. Þannig taldi
undirréttur að þær niðurstöður
Hæstaréttar, að Sigríður ráðherra
hefði ekki sinnt rannsóknarskyldu og
að annmarkar hefðu verið á staðfest-
ingu Alþingis, skyldu metnar þung-
vægar. Það væri því næsta verkefni
undirréttar að meta hvort brotin teld-
ust hafa verið skýlaus (e. flagrant) og
seta Arnfríðar í landsrétti því gengið
gegn rétti Guðmundar Andra til rétt-
látrar málsmeðferðar.
Niðurstaða undirréttar var að
brotin teldust vera skýlaus.
Ásamt þessum sjónarmiðum sagði í
málsgrein 103 í dómi undirréttar að
undirrétturinn hefði þurfi að meta
hvort brot á reglum um skipan dóm-
ara í landsrétt hefði skapað hættu á
að aðrir hlutar ríkisvaldsins, einkum
framkvæmdavaldið, hefði með fram-
göngu sinni grafið undan heilindum
valferlisins á þann hátt að ekki var
fyrirséð í gildandi reglum.
Fleiri dæmi mætti nefna um gagn-
rýni undirréttarins á það hvernig
staðið var að skipan dómaranna.
Meðal annars var vísað til bóta sem
einn umsækjanda, Jón Höskuldsson,
fékk dæmdar í Héraðsdómi Reykja-
víkur, alls fjórar milljónir króna með
vöxtum, en það mál sætir áfrýjun.
Horfa þurfi á allt ferlið
Það er mikilvægt atriði í dómi
undirréttar MDE að hann setur upp
próf til að skera úr um hvort ágallar á
skipan dómara í Landsrétt teljist
hafa verið skýlaus brot. Þá fyrst og
fremst brot Sigríðar á rannsóknar-
reglu stjórnsýslulaga og ágallar á
staðfestingu Alþingis, hvort tveggja
atriði sem Hæstiréttur hafi fundið að
í desemberdómunum. Niðurstaðan er
að Landsréttur hafi ekki verið löglega
skipaður og eftir atvikum því um ský-
laust brot að ræða. Með því hafi verið
brotið á rétti Guðmundar Andra til
réttlátrar málsmeðferðar.
Þessi niðurstaða undirréttar bygg-
ist á annarri réttarhefð en á Íslandi.
Hér á landi þarf sakarefnið að vera
afmarkað og gögn málsins að sýna
fram á tiltekið brot. Mannréttinda-
dómstóll Evrópu túlkaði hins vegar
málið heildstætt til að leiða fram
niðurstöðu. Undirrétturinn taldi
þannig að samanlagt hefðu verið slík-
ir ágallar á valferlinu að komast
mætti að þeirri niðurstöðu að brotið
verið á rétti sakbornings. Með því
lýsti undirrétturinn sig ósammála
Hæstarétti og þar með íslenska rík-
inu, sem vísaði til maídóms Hæsta-
réttar. Það var enda meginröksemd
ríkisins að dómararnir hefðu verið
löglega skipaðir og því ekki verið
brotið á réttinum til réttlátrar máls-
meðferðar.
Undirrétturinn beitti því annarri
röksemdafærslu en Hæstiréttur,
æðsti dómstóll Íslands, sem féllst
ekki á að slíkir annmarkar hefðu
verið á skipan dómara í Landsrétt að
þeir teldust ekki löglega skipaðir.
Vikið að þætti Alþingis
Hvað varðar samþykkt Alþingis á
lista Sigríðar vísar undirréttur til
þess í málsgrein 33 að Hæstiréttur
hafi í desemberdómunum talið ráð-
herrann hafa vanrækt rannsóknar-
skyldu. Því hafi Alþingi ekki getað
rækt hlutverk sitt í ferlinu sem skyldi.
Loks vekur athygli að í málsgrein
107 segir að MDE hafi ekki forsendur
til að efast um túlkun Hæstaréttar á
íslenskum lögum. Á hinn bóginn lagði
undirrétturinn desemberdómana til
grundvallar en ekki maídóminn og
hvernig komist var að þeirri niður-
stöðu að Arnfríður væri réttilega
skipuð. Þess í stað skiptir undir-
rétturinn því mati út fyrir eigið mat á
afleiðingum skipunar Arnfríðar.
Sem áður segir byggðist málflutn-
ingur Vilhjálms fyrir yfirrétti á sömu
sjónarmiðum og dómur undirréttar.
Á eftir að koma í ljós hvort yfirréttur
kemst að annarri niðurstöðu.
Sem kunnugt er dæmir Róbert
Spanó í málinu á báðum stigum.
MDE styðst við aðra réttarhefð
 Undirréttur Mannréttindadómstóls Evrópu hafnaði niðurstöðu Hæstaréttar og íslenska ríkisins
 Undirrétturinn setti upp próf sem meirihluti dómara taldi leiða til þessarar niðurstöðu í málinu
Ljósmynd/MDE
Málflutningur í yfirrétti Mál Guðmundar Andra gegn íslenska ríkinu hefur tvisvar komið til kasta MDE.
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Mánudaginn 24. október 2016 ók
Guðmundur Andri Ástráðsson bifreið
undir áhrifum kókaíns austur Hlíðar-
hjalla í Kópavogi og inn á gatnamót
Hlíðarhjalla og Dalvegar og í veg
fyrir bifreið. Fór þá af stað atburða-
rás sem leiddi til málflutnings fyrir
yfirrétti Mannréttindadómstóls
Evrópu á miðvikudaginn var.
Fram kom í dómi Héraðsdóms
Reykjaness í mars 2017 að Guðmund-
ur Andri hefði skýlaust játað brotið
en kókaín mældist í blóði. Var hann
dæmdur í 17 mánaða fangelsi og
sviptur ökurétti ævilangt.
Hafði hann þá margítrekað verið
dæmdur fyrir að aka sviptur ökurétt-
indum undir áhrifum áfengis- og eða
áhrifum ávana- og fíkniefna. Var
Sveinn Andri Sveinsson meðal réttar-
gæslumanna. Að auki fékk hann dóm
í nóvember 2018 fyrir ítrekuð
umferðarlagabrot, sviptur ökurétti,
m.a. undir áhrifum fíkniefna.
Ári síðar, í nóvember 2019, fékk
hann svo dóm fyrir akstur undir
áhrifum kókaíns, sviptur ökurétti, og
brot á vopnalögum. Sagði í dómnum
að hann hefði 14 sinnum fengið dóm
fyrir refsiverða háttsemi en saka-
ferillinn nær aftur til ársins 2005 er
hann var tvítugur. Vilhjálmur Hans
Vilhjálmsson var verjandi hans í báð-
um málum sem eru frá árinu 2017.
Fluttist á nýtt dómstig
Guðmundur Andri áfrýjaði áður-
nefndum dómi Héraðsdóms Reykja-
ness til Hæstaréttar í apríl 2017. Sök-
um þess að málið var ekki flutt fyrir
árslok 2017 fluttist það yfir til nýs
millidómstigs, Landsréttar, sem tók
til starfa í ársbyrjun 2018.
Í lok janúar 2018 var Guðmundi
Andra tilkynnt að málið yrði tekið
fyrir í Landsrétti 6. febrúar og fylgdu
með nöfn þriggja dómara.
Hafði Hæstiréttur þá dæmt tveim-
ur umsækjendanna bætur, eins og
hér verður rakið. Það reyndist lykil-
Smáratorgi 1, 201 Kóp., s. 588 6090, vl@verkfaeralagerinn.is
Vefverslunin alltaf opinwww.listverslun.is
Verkfæralagerinn
Mán.-fim. kl. 9-18, fös. kl. 9-18:30, lau. kl. 10-18, sun. kl. 12-17
Kolibri trönur
í miklu úrvali, gæða-
vara á góðu verði
Kolibri penslar
Handgerðir þýskir penslar
í hæsta gæðaflokki
á afar hagstæðu verði
Ennþá meira úrval af
listavörum
WorkPlus
Strigar frá kr. 195