Morgunblaðið - 08.02.2020, Side 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. FEBRÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Vaxta-ákvörðunSeðlabank-
ans í vikunni og
umfjöllun tengd
henni benda ein-
dregið til að fram-
undan séu áframhaldandi erfið-
leikar í rekstrarumhverfi
íslenskra fyrirtækja. Þetta
kemur ekkert á óvart, er í raun
aðeins staðfesting þess sem
fyrirtækin í landinu finna fyrir.
Almenningur hefur sem betur
fer lítið orðið var við þetta,
enda fer kaupmáttur vaxandi,
sem er einsdæmi við þær að-
stæður sem ríkja í efnahagslífi
þjóðarinnar, eins og seðla-
bankastjóri hefur bent á. Hann
þakkar þetta lífskjarasamning-
unum og segir bankann gera
ráð fyrir að þeir gangi í megin-
atriðum eftir.
Í lífskjarasamningunum var
stigið fram á ystu brún í launa-
hækkunum þó að sumir for-
ystumenn verkalýðshreyf-
ingarinnar vilji nú ekki kannast
við það og vinni að því að
sprengja samningana. Þetta á
stóran þátt í að skýra þreng-
ingar fyrirtækjanna á sama
tíma og kaupmáttur almenn-
ings fer vaxandi. Augljóst er að
þetta getur ekki haldið svona
áfram því að fyrirtækin verða
að geta staðið undir öllum
kostnaði og á það ekki síst við
um launakostnað, sem víðast er
meirihluti kostnaðar fyrir-
tækja.
En þó að vaxandi kaup-
máttur sé fagnaðarefni er hin
hliðin á þeim peningi sú að
störfum hefur farið fækkandi. Í
Peningamálum Seðlabankans
kemur fram að störfum hafi
fækkað á milli ára um 1,8% í
október síðastliðnum, sem er
vitaskuld verulegt áhyggjuefni.
Á sama tíma fjölgar íbúum
landsins, einkum vegna áfram-
haldandi búferlaflutninga er-
lendra ríkisborgara. Slíkt
ástand gengur bersýnilega ekki
upp til lengdar og brýnt að
stjórnvöld átti sig á þeim mikla
vanda sem að óbreyttu mun
safnast upp.
Annað sem er áhyggjuefni
þegar staða og horfur fyrir-
tækja eru skoðaðar er sam-
dráttur í fjárfestingum at-
vinnulífsins, sem helst í hendur
við minnkandi útlán til fyrir-
tækja. Þetta er nokkuð sem
Seðlabankinn verður að skoða
af mikilli alvöru, ekki síst nú
þegar hann hefur einnig með
höndum fjármálaeftirlit. Vaxta-
lækkun við núverandi aðstæður
var skiljanleg og viðurkenning
á efnahagsástandinu. Hún hef-
ur þó lítið að segja standi at-
vinnulífinu ekki til boða að taka
lán til að fjárfesta sem almennt
er grundvöllur þess að hægt sé
að fjölga störfum.
Ríkisvaldið og sveitarfélögin
verða einnig að grípa til þeirra
ráðstafana sem
þeim standa til
boða til að örva at-
vinnulífið og
tryggja vöxt og vel-
megun í landinu.
Alþjóðlegur sam-
anburður og sögulegur sam-
anburður sýna að skattar eru
nú allt of háir hér á landi og
hafa verulega neikvæð áhrif á
rekstur fyrirtækja. Lítill skiln-
ingur virðist á þessu. Nefna má
sem dæmi að á fundi borgar-
ráðs í lok janúar fögnuðu
borgarráðsfulltrúar meirihlut-
ans miklum tekjum af fast-
eignagjöldum og sögðu þau
endurspegla „að borgin er í
sókn á öllum sviðum“. Stað-
reyndin er þó sú, eins og fram
kom til dæmis í viðtali við Sig-
urð Hannesson, framkvæmda-
stjóra Samtaka iðnaðarins, í
Viðskiptamogganum í vikunni,
að fasteignagjöld „hafa hækkað
gríðarlega á fáum árum. Við
núverandi aðstæður á að lækka
fasteignagjöldin og auðvitað
ætti stærsta sveitarfélag lands-
ins – athafnaborgin Reykjavík
– að standa undir nafni og
lækka fasteignagjöldin til að
efla atvinnulíf í borginni.“
Sigurður nefndi einnig
tryggingagjaldið, sem er mjög
hátt og leggst þungt á atvinnu-
rekendur eins og hann benti á.
Vissulega hefur þetta gjald
þokast niður, en það breytir því
ekki að það er enn miklu hærra
en eðlilegt getur talist og dreg-
ur verulega úr getu fyrirtækja
til að hafa starfsfólk í vinnu,
hvað þá að fjölga störfum.
Þrátt fyrir ýmiss konar
vanda í efnahagslífinu nú um
stundir er grunnurinn traustur
og tækifærin víða ef hið opin-
bera tryggir að umhverfi fyrir-
tækja leyfi að þau grípi þessi
tækifæri. Ábendingar um þetta
komu meðal annars fram í máli
Halldórs Benjamíns Þorbergs-
sonar, framkvæmdastjóra
Samtaka atvinnulífsins, og
Heiðrúnar Lindar Marteins-
dóttur, framkvæmdastjóra
Samtaka fyrirtækja í sjávar-
útvegi, á morgunverðarfundi
Kompanís, viðskiptaklúbbs
Morgunblaðsins á fimmtudag.
Þau töldu Ísland að mörgu leyti
í öfundsverðri stöðu, en að sam-
keppnishæfni landsins þyrfti að
batna, meðal annars með lækk-
un skatta.
Ísland hefur allar forsendur
til að ná sér hratt upp úr öldu-
dalnum, en til að það takist
verða allir að leggjast á eitt, hið
opinbera, fyrirtækin í landinu
og verkalýðshreyfingin. Með
því má ekki aðeins verja kaup-
máttinn heldur leggja grunn að
áframhaldandi vexti hans. Mis-
takist þetta og þrengingar
haldi áfram í atvinnulífinu er
hins vegar óhjákvæmilegt að
kaupmáttur almennings gefi
eftir. Það má ekki verða.
Þrátt fyrir þreng-
ingar nú er bjart
fram undan ef rétt
er á málum haldið}
Viðsjárverðir tímar
M
innkun greiðsluþátttöku sjúk-
linga er eitt af þeim atriðum
sem ég hef sett í sérstakan
forgang í embætti heilbrigðis-
ráðherra. Í fjármálaáætlun
stjórnvalda til ársins 2024 eru 3,5 milljarðar
króna sérstaklega ætlaðir til að draga úr
kostnaði sjúklinga vegna heilbrigðisþjónustu
og auka á móti framlög hins opinbera. Fyrir
áramót kynnti ég áform um ráðstöfun 1,1 millj-
arðs króna af þeirri upphæð til að minnka
greiðsluþátttöku sjúklinga á næstu tveimur
árum.
Við höfum nú þegar minnkað greiðsluþátt-
töku öryrkja og lífeyrisþega í tannlæknakostn-
aði og fellt niður komugjöld fyrir öryrkja og
aldraða á heilsugæslur og hjá heimilislæknum.
Á næstu tveimur árum verða komugjöld í
heilsugæslu felld niður í áföngum, niðurgreiðslur sjúkra-
trygginga fyrir tannlæknisþjónustu, lyf og tiltekin hjálp-
artæki verða auknar og reglur um niðurgreiðslur ferða-
kostnaðar verða rýmkaðar.
Hluti aðgerðanna kom til framkvæmda strax um nýlið-
in áramót, og hefur því þegar tekið gildi. Fyrsta skrefið í
því að fella niður komugjöld í heilsugæslu var stigið 1. jan-
úar 2020, þegar almenn komugjöld í heilsugæslu lækkuðu
úr 1.200 krónum í 700 krónur. Þetta á við um komur fólks
á dagvinnutíma á heilsugæslustöð þar sem viðkomandi er
skráður. Börn, aldraðir og öryrkjar greiða eftir sem áður
ekki komugjöld í heilsugæslu.
Hinn 1. janúar síðastliðinn voru hormóna-
tengdar getnaðarvarnir felldar undir lyfja-
greiðsluþátttökukerfið fyrir konur sem eru 20
ára eða yngri og öllum börnum sem fæðast
með skarð í efri tannboga eða með klofinn góm
var með reglugerð tryggður réttur til endur-
greiðslu vegna tannlækninga og tannréttinga
sem nemur 95% af gjaldskrá tannlæknis.
Ný reglugerð um ferðakostnað sjúkra-
tryggðra og aðstandenda þeirra innanlands
tók líka gildi í byrjun árs. Með reglugerðinni
verður m.a. komið til móts við þá sem þurfa
reglulega að ferðast um lengri veg vegna blóð-
skilunar og enn fremur er það nýmæli að
greitt verður fargjald fylgdarmanns konu sem
þarf að takast ferðalag á hendur til að fæða
barn á heilbrigðisstofnun eða sjúkrahúsi.
Fram undan eru enn frekari aðgerðir til að
draga úr greiðsluþátttöku sjúklinga á ýmsum sviðum heil-
brigðisþjónustunnar.
Þessar breytingar eru mikilvæg skref í átt að því marki
að greiðsluþátttaka sjúklinga í heilbrigðisþjónustu verði á
pari við það sem best gerist á Norðurlöndunum. Enginn
ætti að þurfa að neita sér um nauðsynlega heilbrigðis-
þjónustu. Minnkun greiðsluþátttöku sjúklinga er afger-
andi þáttur í því að jafna aðgengi fólks að þjónustu heil-
brigðiskerfisins og sporna við heilsufarslegum ójöfnuði af
félagslegum og fjárhagslegum ástæðum.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Sjúklingar borga minna
Höfundur er heilbrigðisráðherra
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Afkoma flestra sveitarfélagalandsins er góð og rekstr-arafgangur þeirra munfara vaxandi á komandi ár-
um gangi áætlanir eftir. Ef litið er til
seinasta árs gera sveitarfélögin þó
ráð fyrir að rekstrarniðurstaða A-
hlutans á yfirstandandi ári verði að-
eins verri en fjárhagsáætlun ársins
2019 fól í sér, eða sem nemur 1,8% af
tekjum í stað 2,5% í fyrra.
Þetta má lesa út úr nýrri saman-
tekt Sambands íslenskra sveitar-
félaga um fjárhagsáætlanir 70 af 72
sveitarfélögum landsins, sem birt
hefur verið í fréttabréfi hag- og upp-
lýsingasviðs sambandsins.
Afkoman á þessu ári verður al-
mennt jákvæð meðal sveitarfélaga
eða sem nemur samtals um 6,7 millj-
örðum króna. Af þessum 70 sveit-
arfélögum verða þó átta sveitarfélög
með hallarekstur á árinu þ.e. skila
neikvæðum rekstrarafgangi en tólf
sveitarfélög áætla að rekstrar-
afgangur ársins verði yfir 8% af
tekjum. Í 23 sveitarfélögum má gera
ráð fyrir að rekstrarafgangurinn
verði frá 0 til 1,9% af tekjum ársins
en í 24 sveitarfélögum landsins er
áætlað að afgangurinn verði yfir 4%
af tekjum.
Á næstu árum eða allt til ársins
2023 er nú gert ráð fyrir að heildar-
tekjur sveitarfélaganna muni aukast
um 12,4% eða úr 372 milljörðum á
þessu ári, í 418 milljarða á árinu 2023.
Á sama tíma munu heildargjöldin
aukast, gangi þetta eftir, úr 358 millj-
örðum upp í 395 milljarða, sem er
10,3% hækkun. Afkoman mun því
batna umtalsvert gangi þessar áætl-
anir eftir.
Í heild munu sveitarfélög lands-
ins því vera rekin með tæplega 4% af-
gangi árið 2023 en 1,8% áætluðum
rekstrarafgangi á þessu ári eins og
fyrr segir.
Yfirlit yfir sjóðstreymi sveitarfé-
laganna varpar ljósi á handbært fé
þeirra á hverjum tíma og hvernig
fjármunum er ráðstafað og fjárfest-
ingar fjármagnaðar. Veltufé frá
rekstri sýnir hversu mikið er afgangs
til að standa undir fjárfestingum og
greiða niður skuldir. Á landsvísu má
sjá að í ár hefur veltufé frá rekstri
lækkað sem hlutfall af tekjum og
verður í heildina 8,2% samkvæmt
fjárhagsáætlunum sveitarfélaganna
en það var 9,4% í fyrra. Hjá Reykja-
víkurborg er hlutfallið 5,7% af tekjum
á þessu ári en samantekið er það
8,7% í öðrum sveitarfélögum á höf-
uðborgarsvæðinu og enn hærra er
hlutfallið í sveitarfélögum á lands-
byggðinni eða 10,2% á yfirstandandi
ári gangi áætlanir eftir. Tvö sveitar-
félög skila neikvæðu veltufé frá
rekstri í ár en í 25 sveitarfélögum er
hlutfallið yfir 10%.
19 milljarða lántaka
Sveitarfélög landsins ætla að
taka ný langtímalán upp á samtals 19
milljarða á þessu ári. „Í ljósi áforma
um fjárfestingar munu sveitarfélögin
taka ný langtímalán í ár sem nemur
hærri fjárhæðum en afborganir af
slíkum lánum. Skuldir og skuldbind-
ingar A-hluta munu þó lækka sem
hlutfall af tekjum, verða 103% árið
2020, en 105% samkvæmt fjárhags-
áætlun 2019,“ segir í umfjöllun sam-
bandsins.
Heildarskuldir sveitarfélaganna
(A-hlutans) munu í árslok nema um
382 milljörðum skv. fjárhagsáætl-
unum þeirra eða sem nemur 103% af
heildartekjum eins og fyrr segir.
Tvö sveitarfélög á landinu gera
ráð fyrir að skuldahlutfallið verði yfir
150% en ekki kemur fram hvaða
sveitarfélög það eru. 26 sveitarfélög
sem standa best hvað þetta varðar
gera ráð fyrir að hlutfallið verði undir
50% af heildartekjum þeirra. Skulda-
regla sveitarstjórnarlaganna kveður
eins og kunnugt er á um að skuldir og
skuldbindingar A- og B-hluta skuli
ekki vera hærri en sem nemur 150%
af reglulegum tekjum.
62 sveitarfélög í plús
en átta glíma við halla
8
23
11 11
5
12
Rekstrarafgangur sveitarfélaga
Dreifi ng áætlaðs rekstrarafgangs
2020, í hlutfalli við tekjur
Rekstrarafgangur sveitarfélaga
2020-2023
25
20
15
10
5
0
16
14
12
10
8
6
4
2
0
8%
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
<0% 0-2% 2-4% 4-6% 6-8% 8%+ 2020 2021 2022 2023
Fjöldi sveitarfélaga Rekstrarafgangur, ma.kr. % af tekjum
Í tíu stærstu sveitarfélögunum,
þar sem búa tæplega 80%
landsmanna, varð rekstrar-
afgangur meiri í fyrra en áætl-
anir gerðu ráð fyrir, eða 3,4% af
tekjum í stað 2,1%. Fjárhags-
áætlanirnar fyrir yfirstandandi
ár gera ráð fyrir að afkoma
þessara tíu stærstu sveitar-
félaga verði lakari en í fyrra og
rekstrarafgangurinn 1,3% af
tekjum en 4,2% árið 2018 og
3,4% 2019. „Gangi áætlanir
eftir mun veltufé frá rekstri
verða mun minna en árið 2019.
Samdrátturinn nemur tæpum
19%,“ segir í útkomuspá Sam-
bands ísl. sveitarfélaga. Tíu
stærstu sveitarfélögin réðust í
miklar fjárfestingar í fyrra og á
árinu 2018 og er útlit fyrir að
svo verði áfram og verði 13,7%
af tekjum í ár en bent er á til
samanburðar að á árunum 2015
og 2016 námu fjárfestingar að-
eins röskum 7% af tekjum.
Afkoman lakari en í fyrra
TÍU STÆRSTU SVEITARFÉLÖG LANDSINS