Morgunblaðið - 24.02.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. FEBRÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Með útgönguBretlandsúr Evr-
ópusambandinu í
lok janúar hófst
skrýtinn umþótt-
unartími, þar sem
Bretum er nú loks frjálst að
gera viðskipta- og fríversl-
unarsamninga við önnur full-
valda ríki, á sama tíma og þeim
er gert að hlíta reglum Evrópu-
sambandsins að minnsta kosti
til áramóta. Sá tímafrestur er
meðal annars hugsaður til þess
að Evrópusambandið og Bret-
land geti gengið frá samningi
um viðskipti sín á milli, svo að
sem minnst truflun verði þar á,
þrátt fyrir að viðskilnaður
Breta hljóti alltaf að fela í sér
einhverjar breytingar.
Svo skringilega vill hins veg-
ar til að viðræður Breta og Evr-
ópusambandsins um viðskipta-
sambandið eiga að hefjast í
næsta mánuði, en fulltrúar
sambandsins eru þegar farnir
að hafa hátt um það opinber-
lega hversu erfiðar þær við-
ræður verði, og að ekkert verði
gefið eftir gagnvart Bretum.
Um leið voru bornar fram kröf-
ur um að Bretar yrðu á einn eða
annan hátt að gangast undir
regluverk Evrópusambandsins
og dómstól Evrópusambands-
ins, meðal annars svo hægt yrði
að tryggja „sanngjarnt sam-
keppnisumhverfi“ í viðskipum
milli Bretlands og Evrópusam-
bandsins.
Svo mikið bar á þessu við-
horfi að David Frost, aðal-
samningamaður Breta, sá sig
tilneyddan til þess að lýsa því
yfir í ræðu í Brussel í síðustu
viku að hugmyndin um útgöngu
Breta grundvallaðist á kröfunni
um að Bretar yrðu ekki ofur-
seldir reglum sambandsins eða
dómstól þess á nokkurn hátt.
Því yrði ekki breytt, og því síð-
ur myndu Bretar samþykkja
skilyrði sem þýddu það í raun
að Bretar væru bundnir á klafa
sambandsins um alla framtíð.
Helsta krafa Breta nú er að
þeir fái fríverslunarsamning
sambærilegan þeim sem Kan-
adamenn hafa gert við sam-
bandið. Samningamenn sam-
bandsins, með Michel Barnier í
fararbroddi, hafa hins vegar
sagt að Bretar séu „of nálægt“
og í of mikilli samkeppni við
ESB til þess að Kanada-
samningurinn komi til greina.
Þegar bent var á að Barnier
hefði sagt fyrir útgönguna að
Kanada-samningur væri það
eina sem Bretar gætu fengið úr
faðmi sambandsins, brást hann
reiður við og sakaði bresku
ríkisstjórnina um „ósvífni“. Það
orð á þó mun betur við um þá
hegðun að segja eitt í dag og
annað á morgun
allt eftir því hvað
hentar best til að
fara sem verst með
Breta.
Hinar óaðgengi-
legu kröfur Evr-
ópusambandsins um sam-
keppnisreglur, sem ganga
miklu lengra en hægt er að ætl-
ast til af öðru fullvalda ríki, eru
þó ekki eini tálminn í veginum.
Svo virðist sem flest af ríkj-
unum 27 sem nú skipa sam-
bandið ætli sér eða hafi jafnvel
náð að troða inn í samnings-
markmið Evrópusambandsins
alls kyns kröfum sem tengjast
fríverslunarsamningi eða við-
ræðum þar um lítið sem ekki
neitt.
Þannig settu Frakkar tóninn
strax í upphafi með kröfum sem
gengu út á það að knýja Breta
til þess að opna fiskimið sín um
fyrirsjáanlega framtíð fyrir
skipum Evrópusambandsins.
Þeim kröfum fylgdu skilaboð
um að án slíks aðgangs væri
engin leið fær til að semja um
viðskiptin við Breta.
Grikkir sáu sér í kjölfarið
leik á borði og náðu að setja inn
í samningsmarkmiðin kröfur
sem fela í sér að marmara-
styttum í British Museum af
Akrópólis-hæð verði skilað aft-
ur til Aþenu. Það kemur svo lít-
ið á óvart að Spánverjar hafa
aftur reynt, með enn einni
„ófrávíkjanlegu“ kröfunni, að
knýja Breta til þess að láta
Gíbraltar af hendi.
Þessi óskammfeilni er hluti
af þeirri fyrirætlan Evrópu-
sambandsins að Bretum verði
að „refsa“ eða jafnvel niður-
lægja þá sem allra mest fyrir að
hafa yfirgefið sambandið. Til-
gangurinn er sá að koma í veg
fyrir að fleiri ríki láti sér detta í
hug að elta Breta út úr sam-
bandinu. Ótti sambandsins við
þá þróun er skiljanlegur í ljósi
aðstæðna innan ESB þó að
hann réttlæti vitaskuld engan
veginn ósvífnina sem Bretar
hafa mátt sæta.
Haldi Evrópusambandið
kröfum sínum til streitu er erf-
itt að sjá tilganginn fyrir Breta
í því að halda nokkrum við-
ræðum áfram, sér í lagi þar sem
„gulræturnar“ sem sambandið
hefur boðið eru ekki mikið betri
en þeir kostir sem Bretar
myndu sjálfkrafa fá með því að
stunda viðskipti við ESB eftir
tollum alþjóðaviðskiptastofn-
unarinnar WTO.
Þar sem Bretar eru sloppnir
út úr Evrópusambandinu hafa
þeir nú fulla heimild til að segja
nei við afarkostum þess. Ef
engin breyting verður á hugar-
farinu í Brussel ættu þeir klár-
lega að nýta hana.
Ósvífnar kröfur ESB
lýsa ótta þess og
ganga í berhögg við
anda og eðli Brexit}
Evrópusambandið
vill enn kúga Breta
H
agkerfið hefur kólnað og fá
batamerki er að sjá. Atvinnu-
leysi er óvenju mikið, hagnaður
fyrirtækja dregst saman, loðn-
an lætur ekki sjá sig, Kínverj-
arnir halda sig heima og aðrir munu draga úr
ferðalögum. Rio Tinto segist vera að skoða
það að loka álverinu. Á sama tíma er verkfall
sem gæti orðið býsna langt með kröfum sem
helst minna á samningsmarkmið á verðból-
guáratugnum. Niðurstaðan verður trauðla
góð fyrir samfélagið. Ef Reykjavíkurborg
kaupir sér frið er það ávísun á nýja upplausn á
vinnumarkaði þar sem kröfur munu ganga á
víxl og öllum finnst þeir hafa orðið útundan.
Í fyrra lagði ríkisstjórnin mikla áherslu á
það hve myndarlega hún hefði komið að samn-
ingaborðinu. Niðurstaðan var sú að enginn af-
gangur er af ríkisfjármálum og skattkerfið er orðið
flóknara en áður. Ekki er sýnilegt samband milli rík-
isstjórnar og verkalýðshreyfingar.
Enn heyrist frá ríkinu og hugmyndin er að stórauka
útgjöld ríkisins til þess að koma hagkerfinu í gang aftur.
Titringur er kominn upp innan ríkisstjórnarflokkanna
um hver komi fyrstur með útgjaldaaukningu og gangi
lengst í eyðslu. Sumar tillögurnar virðast vera undir
sterkari áhrifum af því að kosningar til Alþingis verða á
næsta ári en að þær séu nauðsynlegar og arðbærar fjár-
festingar til lengri tíma litið.
Fyrir tæplega 100 árum beittu margar þjóðir verkleg-
um framkvæmdum til þess að vinna sig út úr kreppu.
Þetta var líka gert þegar efnahagsáföll dundu
yfir Ísland á sjöunda áratug síðustu aldar.
Líklega er það þess vegna sem nær allar til-
lögurnar ganga út verklegar framkvæmdir af
ýmsu tagi. Slíkar fjárfestingar sköpuðu mörg
störf þegar hundruð verkamanna þurfti að
kalla til með haka og skóflur, en núna er öldin
önnur. Vegavinna og gangagerð er unnin af
stórvirkum vinnuvélum. Húsbyggingar eru
mannfrekari, en er nauðsynlegt að byggja
hótel og íbúðir í stórum stíl einmitt núna?
Stjórnmálamönnum verður tíðrætt um
fjórðu iðnbyltinguna í ræðu og riti og hyggj-
ast með því tali sýna að þeir fylgist svo
sannarlega með tímanum. Því miður virðast
margir þeirra hafa misst af hinum iðnbylting-
unum þremur þegar þeir halda að aðferðir 20.
aldarinnar eigi vel við á þeirri 21. Við eigum
ekki að vanrækja innviði, en innviðir eru miklu meira en
vegir, hús og möstur. Hugvit hefur tekið við af handafli,
öllum til hagsbóta.
Uppbygging til framtíðar byggist ekki á því að búa til
störf heldur að skapa verðmæti. Það verður best gert
með því að fjárfesta í hugviti. Ríkið getur sparað til
framtíðar með því að smíða ný forrit fyrir sjúkrahús,
skólakerfið, samskipti almennings við ríkið og svo mætti
lengi telja. Nýsköpun á þessum sviðum og fjölmörgum
öðrum er nauðsynleg til þess að efla samkeppnishæfni
þjóðarinnar og skapa betra líf til framtíðar.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Veit ríkið hvaða öld er núna?
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
Tímabundið vopnahlé var undirritað
fyrir helgina á milli Bandaríkja-
manna og talíbana í Afganistan, og á
það að standa til næsta laugardags.
Litið er á vopnahléið sem fyrsta
skrefið í átt að varanlegum friði í
landinu, en barist hefur verið í Af-
ganistan með stuttum hléum allt frá
árinu 1979, þegar Sovétmenn réðust
inn í landið. Er talið að á milli 1,5-2
milljónir manna hafi látið lífið á þeim
rúmu fjórum áratugum sem liðið
hafa síðan.
Núverandi átakahrina hófst í
október 2001 þegar Bandaríkja-
menn réðust inn í landið ásamt
bandamönnum sínum í kjölfar
hryðjuverkaárásanna 11. september
sama ár, en talíbanar, sem þá réðu
lögum og lofum í landinu, höfðu stutt
við bakið á hryðjuverkasamtökunum
al-Qaeda. Innrásarherinn náði fljótt
að steypa talíbönum af stóli en þeir
hófu þá skæruhernað, sem hefur
staðið linnulítið síðan.
Innrásin í Afganistan og eftir-
mál hennar teljast lengstu stríðs-
átök í sögu Bandaríkjanna, og hafa
rúmlega 2.400 bandarískir hermenn
fallið í þeim. Þá hafa átökin tekið
sinn toll af mannafla Bandaríkja-
hers, sem hefur þurft að hafa allt að
100.000 manns staðsett í Afganistan
þegar átökin voru sem mest á árun-
um 2010-2012.
Spurning um traust
Þetta er einungis í annað sinn
sem stríðandi fylkingar samþykkja
að gera hlé á vopnaviðskiptum sín-
um frá innrás Bandaríkjanna og
bandamanna þeirra, en tilgangur
vopnahlésins er ekki síst sá að sýna
fram á að yfirstjórn talíbana hafi
fulla stjórn á fylgismönnum sínum,
þannig að ekki sé vafi á að fyrirhug-
aðir friðarsamningar geti haldið,
verði þeir undirritaðir.
Sú undirritun á að fara fram í
Doha, höfuðborg Katar, nú á laugar-
daginn. Á meðal þess sem samn-
ingar Bandaríkjamanna og talíbana
fela í sér er loforð um að dregið verði
úr fjölda bandarískra hermanna í
Afganistan, en þeir eru nú á bilinu
12-13.000 manns. Í fyrstu yrðu um
8.600 bandarískir hermenn enn í
landinu, en markmiðið er að á end-
anum hverfi þeir allir á braut.
Á móti er gert ráð fyrir að talí-
banar heiti því að allir erlendir víga-
hópar verði reknir á brott, og að
Afganistan fái aldrei á ný að verða
stökkpallur fyrir hryðjuverka-
samtök á borð við al-Qaeda.
Hvað tekur svo við?
Framhaldið veltur svo á því
hvernig tekst til við að deila völd-
unum á milli núverandi ríkisstjórnar
Afganistans og talíbana, en gert er
ráð fyrir að friðarviðræður hefjist á
milli þeirra, með það að markmiði að
ræða hvernig talíbanar geti komið
að stjórn landsins.
Sú fyrirætlan hefur hins vegar
valdið áhyggjum, þar sem fyrri
valdatíð talíbana á árunum 1996-
2001 þótti einkennast af öfgafullri
túlkun á íslam og kúgunarstjórn.
Til að slá á áhyggjur fólks ritaði
Sirajuddin Haqqan, næstráðandi
talíbana, grein í New York Times í
síðustu viku þar sem hann hét því að
talíbanar væru reiðubúnir að taka
þátt í stjórnarfari þar sem „rödd
allra Afgana“ myndi heyrast og að
talíbanar væru staðráðnir í að halda
friðinn og ná samningum við Banda-
ríkjastjórn. Hvort það er rétt getur
tíminn einn leitt í ljós.
Hillir undir lok átak-
anna í Afganistan?
Bandarískur landgönguliði
í Helmand-héraði
í ágúst 2017
Heimildir: EASO/UNOCHA/iCasualties/BrookingsAfghanistanIndex/Pentagon Ljósmynd: AFP/Wakil Kohsar
Bandarískir hermenn í Afganistan
20
40
60
80
100
þúsund
Fjöldi bandarískra hermanna
í Afganistan
12 49
48 52
99 98
117
155
317
498
415
310
128
55
22
Janúar
Mannfall Bandaríkjahers
í Afganistan
15 14 20
4 hermenn
drepnir
2020
13
2001 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19