Morgunblaðið - 16.03.2020, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. MARS 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Íþví ástandikórónuveiru-faraldurs sem
nú ríkir er óhætt
að segja að hrikti í
stoðum atvinnulífs-
ins. Umsvifin aukast hjá ein-
staka fyrirtækjum, en langflest
verða fyrir verulegum skakka-
föllum. Áfallið er mismikið eft-
ir atvinnugreinum og hefur
ferðaþjónusta og tengd starf-
semi orðið illa fyrir barðinu á
veirunni. Hið sama má segja
um þá sem bjóða upp á manna-
mót hverju nafni sem þau nefn-
ast. Útlit er einnig fyrir veru-
legan samdrátt í hvers kyns
verslun og þjónustu, fyrir utan
þær undantekningar þar sem
aukning verður á eftirspurn í
þessu óvenjulega ástandi.
Þetta eru fordæmalausar að-
stæður á friðartímum sem hafa
miklum mun meiri áhrif á at-
vinnulíf og efnahagsþróun en
hefðbundin niðursveifla eða
samdráttur sem gengur yfir
hagkerfið með nokkuð reglu-
legu millibili af ýmsum ástæð-
um. Vegna þess hve aðstæð-
urnar eru óvenjulegar og
umfangsmiklar þarf að bregð-
ast við með aðgerðum sem
munar verulega um. Mikilvæg-
ast af öllu fyrir landsmenn í
efnahagslegu tilliti er að þó að
nú hrikti í stoðum atvinnulífs-
ins þá brotni þær ekki svo að úr
verði langvarandi tjón. Mark-
miðið nú hlýtur að vera að sigla
þjóðarskútunni í gegnum öldu-
skaflinn á eins skjótan og
þægilegan máta og unnt er.
Ýmsar aðgerðir hafa verið
kynntar til að lina efnahags-
lega áfallið og verður að teljast
jákvætt að ríkisstjórn og Al-
þingi hafi þegar brugðist við.
Útfærsla aðgerðanna er þó
nokkuð óljós og einstök fyrir-
tæki sem sjá fram á erfiðleika
eða eru þegar lent í þeim eiga
erfitt með að átta sig á hvort
eða með hvaða hætti þær
gagnast þeim. Þetta veldur
óvissu sem mikilvægt er að
eyða sem fyrst.
Eitt af því sem mundi skipta
máli í þessu sambandi er að í
stað þess að fresta greiðslu á
helmingi af staðgreiðslu og
tryggingagjaldi um einn mán-
uð, eins og Alþingi ákvað fyrir
helgi og gildir um gjalddagann
í dag, þá falli þetta niður í ein-
hvern tiltekinn tíma, svo sem
tvo eða þrjá mánuði. Einhver
slík útfærsla gerði fyrirtækj-
unum auðveldara að meta
stöðu sína, því að frestur til
eins mánaðar dugar lítt í því
ástandi sem nú er skollið á og
líkur standa til að vari í að
minnsta kosti nokkrar vikur og
jafnvel mánuði, þó að vonandi
fari smám saman að draga úr
áhrifunum.
Staðreyndin er
líka sú að áður en
kórónuveiran fór
að leika atvinnulíf
heimsins grátt var
orðið miklu meira
en tímabært að lækka skatta
hér á landi. Ástandið nú gerir
þá þörf aðeins enn skýrari og
brýnni. Skattalækkun þolir
enga bið, annars vegar tíma-
bundin lækkun til að bregðast
við ástandinu nú, og svo lækk-
un til lengri tíma til að treysta
stoðir atvinnulífsins til fram-
tíðar.
Steinþór Jónsson bakari,
sem þekkir fyrirtækjarekstur
af eigin raun, ritaði ágæta
grein um þetta í Morgunblaðið
á föstudag og hófst hún á þess-
um orðum: „Mitt í öllum bolla-
leggingum stjórnmálanna um
aðgerðir til að örva atvinnulíf
eða bæta kjör þegnanna hefur
það alveg gleymst að fljótleg-
asta og besta leiðin til að auka
ráðstöfunartekjur, bæði ein-
staklinga og fyrirtækjanna, er
að lækka skatta. Það að ríkið
fari í auknar innviðafjárfest-
ingar er bæði æskilegt og
nauðsynlegt. En atvinnulífið
hefur ekki tíma til að bíða eftir
því að það fari af stað.“
Í því ástandi sem nú ríkir
verður að taka allt annars kon-
ar ákvarðanir en við hefð-
bundið ástand eða venjulega
erfiðleika. Nú verða allir að
standa saman í því að tryggja
að atvinnulífið standi ofsaveðr-
ið af sér. Við þykjumst vita að
storminn lægi og það að lík-
indum eftir ekki allt of langan
tíma. En það þarf að tryggja að
þegar það gerist þá standi hér
eftir atvinnulíf sem ekki hefur
brotnað saman í þessum tíma-
bundna ofsa. Ábyrgðin á að
þetta takist hvílir hjá öllum,
þar með talið vitaskuld at-
vinnulífinu og þeim sem þar
starfa, sem ekki þarf að efast
um að eru reiðubúnir til að taka
á sig þær óvenjulegu byrðar
sem þessu ógnarástandi fylgir.
En ríkissjóður verður líka að
taka á sig byrðar, bæði í formi
aukinna útgjalda og lækkunar
skatta, að því marki sem hægt
er að kalla skattalækkun
„byrðar“. Sú orðnotkun er auð-
vitað vafasöm því að skattarnir
eru byrðar atvinnulífs og al-
mennings, auk þess sem lægri
skattar eru líklegir, ekki síst
tímabundin lækkun þeirra við
þessar óvenjulegu aðstæður, til
að verja stöðu ríkissjóðs til
lengri tíma. Það versta sem
fyrir stöðu ríkissjóðs gæti
komið, og þar með fyrir vel-
ferðarkerfið, er að atvinnulífið
færi til langs tíma litið illa út úr
því tímabundna ástandi sem nú
ríkir. Það ber að forðast með
öllum tiltækum ráðum.
Frestur er eðli máls
samkvæmt skamm-
góður vermir}
Skattalækkun
þolir ekki bið
F
ræðin um stjórnarandstöðu segja:
„Ég gerði öll mál tortryggileg og
fylgdi þeirri reglu veiðimannsins
að maður má ekki einungis kasta
flugu sem manni finnst falleg því
að maður veit aldrei hvaða flugu laxinn tekur.
Ég tók því upp öll mál, jafnvel þó að ég væri í
hjarta mínu samþykkur þeim, og hjólaði í þau
því að ég leit á stjórnarandstöðu sem stjórnar-
andstöðu.“ Svo var vitnað í Davíð Oddsson í
Morgunblaðinu hinn 3. janúar 2001.
Fræðin um stjórnarandstöðu eru rugl. Þessi
stjórnarandstöðufræði sem núverandi ritstjóri
Morgunblaðsins beitti eru ekkert annað en að-
vörunin sem strákurinn fékk sem kallaði úlfur,
úlfur. Það verður enginn munur á stjórnarand-
stöðu vegna máls sem er gott eða slæmt. Utan
frá lítur út fyrir að galað sé úlfur, úlfur í öllum málum sem
gerir það að verkum að lokum að enginn tekur mark á
stjórnarandstöðu. Það er auðvitað heppilegast fyrir vald-
hafa þegar allt kemur til alls. Gagnrýnin verður að bak-
grunnssuði og það verður alltaf að kalla hærra og hærra
til þess að láta í sér heyra. Afleiðingin er að enginn heyrir
og mál sem eru virkilega gagnrýniverð raungerast og
kosta okkur formúu fjár eða brjóta á mannréttindum, eins
og skipun dómara í Landsrétt og afturvirk skerðing líf-
eyris.
Í neyðarástandi verða þessi andstöðufræði enn alvar-
legri því á meðan ástandið varir verður eftirlitið með að-
gerðum stjórnvalda mikilvægara. Mesta freistingin til
þess að misnota vald er nefnilega í neyðar-
ástandi. Þá er mjög auðvelt að réttlæta allt,
hvort sem réttlætingin stenst skoðun eða ekki.
Neyðin gerir ábyrgð stjórnvalda vegna að-
gerða mun meiri sem og gagnrýni stjórnar-
andstöðu. Að beita aðferðafræðinni „að hjóla í
öll mál“, sama hvað, er því sérstaklega óheið-
arleg pólitík þegar um neyðarástand er að
ræða.
Mig langar því að segja það eins skýrt og
greinilega og ég get. Þótt ég gæti sagt eitt og
annað um aðgerðir stjórnvalda á undanförnum
dögum þá hafa þær í heildina verið ágætar.
Það er alltaf hægt að segja að það þurfi að gera
meira, en þess háttar gagnrýni er nákvæmlega
sú skemmdarverkastjórnarandstöðufræði sem
Davíð Oddsson stundaði. Skemmdarverka-
pólitík sem grefur undan almennu trausti í samfélaginu og
fríar valdhafa frá ábyrgð í alvarlegum málum.
Nú er því rétti tíminn til þess að segja að aðgerðir
stjórnvalda hingað til hafa verið góðar og ég veit að það
verður meira gert á næstunni. Ég skil þó óþolinmæði ým-
issa hópa að hafa ekki fengið að vera með í ráðum þegar
tilkynnt var um fyrstu aðgerðir stjórnvalda. Það þýðir
ekki að þau hafi gleymst né séu neðar í forgangsröðuninni.
Ég bið því fólk að fylgjast vel með valdhöfum, og líka
með stjórnarandstöðu. Pössum upp á að pólitíkin geri
slæmt skárra og gott betra. Ekki öfugt.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Stjórnarandstöðufræði, að hjóla í allt
Höfundur er þingmaður Pírata. bjornlevi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Þeir sem selja lopapeysurprjónaðar erlendis þótt þærséu úr íslenskri ull megaekki merkja peysurnar sem
íslenska lopapeysu eða icelandic lopa-
peysa. Matvælastofnun hefur sam-
þykkt að þessi heiti verði skráð sem
verndað afurðaheiti með vísan til upp-
runa.
Handprjónasamband Íslands
sótti um vernd fyrir afurðaheitið, í
samræmi við lög sem tóku gildi fyrir
fimm árum. Lopapeysan er annað
heitið sem fær skráða vernd sam-
kvæmt lögunum.
Gerðar kröfur um gæði
Skráning afurðaheitisins hefur
mikla þýðingu fyrir prjónakonur hér á
landi, ekki síst vegna þeirra gæða-
krafna sem gerðar eru, að mati Ásdís-
ar Óskar Jóelsdóttur, lektors við
menntavísindasvið Háskóla Íslands,
sem var í forsvari fyrir umsóknina. Ás-
dís segir að ítarlegar og samræmdar
gæðakröfur helstu framleiðenda hafi
fylgt með í umsóknarferlinu. Til stend-
ur að stofna Íslenska lopapeysuráðið
til að veita upplýsingar um gæðakröf-
ur og leiðbeina nýjum framleiðendum.
Ásdís hefur rannsakað sögu lopa-
peysunnar og var bók hennar, Ís-
lenska lopapeysan - uppruni saga og
hönnun, meðal grunngagna umsókn-
arinnar. Segir Ásdís að þegar prjóna-
konur vilji selja vörur undir þessu
heiti þurfi þær að fara að gæðakröf-
unum. Þeir sem flytja inn peysur sem
prjónaðar eru úr íslenskri ull geti vita-
skuld gert það áfram en þær verði
ekki seldar undir heitinu Íslensk lopa-
peysa enda ekki handprjónaðar á Ís-
landi.
Óvenjuleg umsókn
Það tók Matvælastofnun nokkuð
langað tíma að afgreiða þessa umsókn
enda kemur fram í upplýsingum frá
Einari Erni Thorlacius, lögfræðingi
hjá Matvælastofnun, að hún hafi kom-
ið á óvart og sé frekar óvenjuleg á evr-
ópskan mælikvarða. Stofnunin fékk
andmæli frá Samtökum atvinnulífsins,
innflytjendum og söluaðilum lopa-
peysa og fleirum en meðmæli frá ein-
um einstaklingi.
Niðurstaða stofnunarinnar var að
samþykkja umsóknina. Þeir sem eru
ósáttir við hana geta vissulega óskað
eftir afturköllun og það mál gæti farið
fyrir dómstóla, á hvorn veginn sem
niðurstaða Matvælastofnunar verður.
Heimild til stjórnvaldssekta
Langur kafli er um viðurlög og
refsingar í lögunum. Eftirlitið er að
stórum hluta falið heilbrigðiseftirliti
sveitarfélaga, þó eftir línum sem Mat-
vælastofnun mun leggja. Hjá Mast er
verið að forma leiðbeiningarnar. Einar
Örn á von á því að heilbrigðiseftirlitið
muni helst bregðast við ábendingum
frá prjónakonum, þegar þær verði
varar við misnotkun á vernduðu af-
urðaheiti og auðkennismerki íslensku
lopapeysunnar.
Eftirlitsaðilum er heimilt að
stöðva eða takmarka framleiðslu og
markaðssetningu afurðar þegar rök-
studdur grunur er um að hún sé ekki
framleidd í samræmi við ákvæði lag-
anna. Heimilt er að leita aðstoðar lög-
reglu.
Hægt er að leggja stjórn-
valdssektir á framleiðendur sem
brjóta gegn skráðu afurðaheiti
eða auðkennismerki. Slíka heim-
ild hefur heilbrigðiseftirlit
ekki í öðrum málum.
Sekir geta numið allt
að 2 milljónum kr. Þá
getur refsing varð-
að sektum eða
fangelsi í allt að
sex mánuðum.
Samræmdar gæða-
kröfur fyrir lopapeysur
Íslenska lopapeysan er aðeins
önnur framleiðsluvaran sem
fengið hefur vernd sem af-
urðaheiti, samkvæmt þeim lög-
um sem um þetta gilda. Áður
hafði íslenskt lambakjöt fengið
slíka skráningu, einnig með vís-
an til uppruna. Nú er verið að
fjalla um umsókn um breytingu
á skráningunni í íslenskt lamb –
Icelandic lamb.
Matvælastofnun hefur ekki
fengið neinar aðrar umsóknir
og kemur það á óvart mið-
að við það sem gengur
og gerist í nágrannalönd-
unum. Æðarbændur hafa
þó aðeins verið að huga
að skráningu á íslenska
æðardúninum. Ekki
hefur verið sótt um
skráningu á ýmsum
séríslenskum afurð-
um, svo sem skyri, svo
dæmi sé tekið.
Lítill áhugi
á skráningu
VERNDUÐ AFURÐAHEITI
Ásdís Ósk
Jóelsdóttir
Morgunblaðið/Kristinn
Íslensk afurð Íslenska lopapeysan lifir góðu lífi. Með skráningu hennar
sem afurðaheitis er leitast við að tryggja gæði framleiðslunnar.