Fréttablaðið - 02.09.2020, Blaðsíða 24

Fréttablaðið - 02.09.2020, Blaðsíða 24
Skuldir hins opinbera fara úr 30% af landsframleiðslu (VLF) í 64% á næstu þremur árum samkvæmt nýrri fjármálastefnu. Stjórnvöld þurfa að ákveða hvað verður greitt inn á þegar skulda- söfnun lýkur: COVID-skuldir eða hagvaxtargetu þjóðarbúsins. Þetta er umræða sem þarf að eiga sér stað núna, ekki þegar fjárlagagatinu hefur verið lokað. Gífurlega óvissa einkennir alla ákvarðanatöku heimila, fyrirtækja og markaðs- aðila þessa dagana. Þó stjórnvöld geti ekki ábyrgst framtíðarhag- þróun er væntingastjórnun lykil- atriði á óvissutímum. Mikilvægt er að hafa í huga að hið opinbera hefur í raun aldrei greitt niður skuldir sínar. Upp úr 1970 jukust opinberar skuldir umtals- vert við uppbyggingu velferðar- kerfisins og voru tæplega 60% af VLF árið 1995, ígildi 273 milljarða króna. Tíu árum síðar var krónu- talan nær óbreytt, 260 milljarðar króna, en skuldahlutfallið rúm- lega helmingi lægra, eða 24% af VLF. Hagvöxtur og verðbólga gengu á skuldastabbann. Sömu sögu er að segja um mörg vestræn lönd á eftir- stríðsárunum. Erfiðara var þó fyrir f lest ríki að lækka skuldir eftir alþjóðlegu fjármálakreppuna 2008. Í einföldu máli má bendla þann vanda við lítinn hagvöxt og takmarkaða verð- bólgu. Á Íslandi var þó aðra sögu að segja. Skuldahlutfall hins opinbera var á svipuðum stað í fyrra og 2007. Hlutfallið lækkaði úr 90% af VLF í 30% á áratug. Hagvöxtur og verð- bólga stóðu fyrir þriðjungi þeirrar lækkunar. Tæplega f jórðungur fékkst úr samningum við erlenda kröfuhafa sem gáfu eftir hluta af verðmætum sínum hér á landi. Annað eins fékkst í formi fjárfest- ingar í Landsbankanum sem var greidd til baka á 10 árum í formi arðgreiðslna. Fjórðungurinn sem eftir stóð, eða um 170 milljarðar, var vissulegu greiddur niður með afgangi hjá hinu opinbera á árun- um 2014-18. En þessi niðurgreiðsla var í raun skuldatilfærsla á milli f lokka: vanfjárfesting á vegum hins opinbera nam um 180 milljörðum króna á tímabilinu ef miðað er við meðaltal frá 1980. Þessi skuld situr enn eftir þó hún sé ekki bókuð. Líkt og með almenna fjárfesta þarf hið opinbera að huga að arð- bærni f járfestingarákvarðana. Vextir í dag endurspegla áfall, ekki langtíma jafnvægi. Ef við trúum að núverandi viðbrögð við COVID- krísunni beini hagkerfinu áfram í 2% vaxtargetu næstu árin með verðbólgu í kringum 2,5% markmið ætti það að endurspeglast síðar í að minnsta kosti 4,5% vöxtum. Ríkið getur aftur á móti sótt sér fjármagn í dag til 10 ára á 2,8% vöxtum. Umtalsverður vaxtamunur er því til staðar sem hið opinbera gæti hirt ef horfurnar teljast bjartar. Nær væri að nota allan umfram aur sem skapast eftir COVID-tímabilið til að fjárfesta í tekjumyndun og tryggja umrædda 4,5% arðsemi hagkerfis- ins, með arðbærum útgjöldum eða breyttri skattheimtu til að styðja við einkaframtak, fremur en að greiða inn á skuld á lægri vöxtum. Ef vel tekst til lækkar skuldahlutfall hins opinbera sjálf krafa þar sem teljari (skuldir á 2,8%) vex hægar en nefnarinn (hagkerfið á 4,5%). Ríkissjóði virðist þó ekki liggja á að festa þessa hagstæðu vexti. Frá febrúarlokum hefur ríkið bætt við sig um 200 milljörðum króna í skuldum, þar af 80% í útgefnum bréfum eða víxlum til eins árs eða minna. Skammtímaútgáfa er eðlileg þegar fjármögnunarþörfin er óljós. En áætlanir um kostnað af COVID næstu þrjú árin liggja nú fyrir í grófum dráttum. Miðað við verðbólgu í markmiði endurspeglar núverandi vaxta- stig á 10 ára óverðtryggðum ríkis- bréfum horfur um 0,3% hagvöxt. Skýr skilaboð felast í því að festa ekki fjármögnunarkostnað ríkisins til langs tíma f ljótlega: hagvöxtur verður nálægt núlli næstu árin og vextir því áfram jafn lágir og í dag. Sú staða fæli í sér að arðbærni fjár- festingar í hagkerfinu væri lítil og því keppst við að greiða niður skuldir þar sem landsframleiðslan gengi ekki á skuldahlutfallið. Vænt- ingar almennings um skattahækk- anir og niðurskurð myndu eðlilega fylgja með tilheyrandi áhrifum á fjárfestingarákvarðanir. Það er langt í að fjárhagssvigrúm skapist hjá hinu opinbera sem finna þarf farveg. En afstaða stjórnvalda til COVID-skuldafjallsins í dag þarf að vera skýr og ákvarðanir í takt við bjartsýna orðræðu um framtíðar- kraft þjóðarbúsins. Ef ríkið veðjar ekki á viðspyrnuna, hvers vegna ættu aðrir að gera það? Veðjað á viðspyrnuna Kristrún Frostadóttir aðalhag­ fræðingur Kviku banka Kínverski herinn fjölgar kjarnaoddum Kínverski herinn hyggst tvöfalda fjölda kjarnaodda í vopnabúri sínu úr um 200 í yfir 400 á næsta áratug. Landið stefnir að því að ef la herinn og koma honum fyrir víðar um heiminn, í því skyni að keppa við bandaríska herinn. „Kína er þegar framar Bandaríkjunum á sumum sviðum,“ segir í skýrslu bandaríska varnarmálaráðuneytisins til þingsins. Fyrir tuttugu árum sagði ráðuneytið að kínverski herinn væri gamaldags. MYND/EPA Skotsilfur Renna á blóðið Áður en takmark­ anir á landa­ mærunum voru hertar hafði að mestu leyti verið sátt um þær sóttvarnaað­ gerðir sem gripið var til. Andstæðar skoðanir voru sjaldan viðraðar. Nú, þegar hagkerfið stendur á brún efnahagslegs hengiflugs, er sáttin rofin. Umræðan breyttist á nánast einni nóttu, og atvinnurekendur og einyrkjar í ferðaþjónustu hljóta að hugsa sig tvisvar um áður en þeir kjósa flokk sem veitti fyrirtækjum þeirra náðarhögg. Þetta skynja Miðflokksmenn með Sigmund Davíð Gunnlaugsson í fararbroddi sem sækja nú hart að ríkisstjórninni vegna stefnuleysis. Þeir virðast hafa vit á því hvenær eigi að halda sig til hlés og hvenær reiða til höggs. Á meðan jarma Samfylkingarmenn um atvinnuleysisbætur og Píratar vita ekki hvað snýr upp eða niður. Tveir skólar Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri sagði nýlega það sem margir hugsa þessa dag­ ana, en það var að til lengri tíma litið gætu stjórnvöld ekki haldið landinu lokuðu. Hann sagði rangt að hópur hagfræðinga gæti sest niður og búið til skýrslu eða notað excel­skjal til þess að reikna sig niður á opnun eða lokun landamæranna. Voru þessi ummæli á skjön við málflutning sumra hag­ fræðiprófessora, sem fullyrða að ábatinn af opnun landamæra sé ofmetinn. Degi eftir að ummælin voru látin falla var tilkynnt um nýjan starfshóp sem vinna mun reglu­ legar greiningar á efnahagslegum áhrifum valkosta í sóttvarnamálum. Már Guðmundsson, fyrrverandi seðlabankastjóri, er einn af þeim sem skipa starfshópinn. Það á eftir að koma í ljós hvort Már deili sýn hagfræðiprófessoranna eða eftir­ mannsins. Sérstök nýlunda Gerðardómur komst í gær að ansi sér­ stakri niðurstöðu í kjaradeilu Félags íslenskra hjúkrun­ arfræðinga og Bjarna Benedikts- sonar ráðherra fyrir hönd ríkissjóðs. Ríkið skal leggja Landspítalanum til aukna fjár­ muni, alls 900 milljónir, sem skal ráð stafað til að bæta kjör hjúkrun­ ar fræðinga. Fjárveitingarvaldið hef ur hingað til verið hjá Alþingi. Ef ráð herra hefur falið fólki úti í bæ að ákveða fjárveitingar úr ríkissjóði er það nýlunda og áhugavert væri að sjá hvar lagastoð er fyrir því. Einn ig væri áhugavert að vita hvort gerðar­ dómurinn hafi umboð til að fjalla um fjárhagsleg samskipti rík is ins og Landspítalans. Stjórnmálamenn eru nógu eyðslugjarnir fyrir. Þjóð­ félagið er að sökkva í djúpt skulda­ fen til þess að bregðast við mesta samdrætti hagsögunnar og til að komast upp úr feninu þurfa stefnu­ fastir stjórnmálamenn að vinna gegn öflum sem reyna að toga þjóð félagið aftur niður. Að fjárveit­ ingarvaldið sé að hluta komið til gerðardóms hjálpar ekki. 2 . S E P T E M B E R 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R10 MARKAÐURINN

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.