Fréttablaðið - 02.09.2020, Blaðsíða 24

Skuldir hins opinbera fara úr 30% af landsframleiðslu (VLF) í 64% á næstu þremur árum
samkvæmt nýrri fjármálastefnu.
Stjórnvöld þurfa að ákveða hvað
verður greitt inn á þegar skulda-
söfnun lýkur: COVID-skuldir eða
hagvaxtargetu þjóðarbúsins. Þetta
er umræða sem þarf að eiga sér stað
núna, ekki þegar fjárlagagatinu
hefur verið lokað. Gífurlega óvissa
einkennir alla ákvarðanatöku
heimila, fyrirtækja og markaðs-
aðila þessa dagana. Þó stjórnvöld
geti ekki ábyrgst framtíðarhag-
þróun er væntingastjórnun lykil-
atriði á óvissutímum.
Mikilvægt er að hafa í huga að hið
opinbera hefur í raun aldrei greitt
niður skuldir sínar. Upp úr 1970
jukust opinberar skuldir umtals-
vert við uppbyggingu velferðar-
kerfisins og voru tæplega 60% af
VLF árið 1995, ígildi 273 milljarða
króna. Tíu árum síðar var krónu-
talan nær óbreytt, 260 milljarðar
króna, en skuldahlutfallið rúm-
lega helmingi lægra, eða 24% af
VLF. Hagvöxtur og verðbólga gengu
á skuldastabbann. Sömu sögu er að
segja um mörg vestræn lönd á eftir-
stríðsárunum.
Erfiðara var þó fyrir f lest ríki
að lækka skuldir eftir alþjóðlegu
fjármálakreppuna 2008. Í einföldu
máli má bendla þann vanda við
lítinn hagvöxt og takmarkaða verð-
bólgu. Á Íslandi var þó aðra sögu að
segja. Skuldahlutfall hins opinbera
var á svipuðum stað í fyrra og 2007.
Hlutfallið lækkaði úr 90% af VLF í
30% á áratug. Hagvöxtur og verð-
bólga stóðu fyrir þriðjungi þeirrar
lækkunar. Tæplega f jórðungur
fékkst úr samningum við erlenda
kröfuhafa sem gáfu eftir hluta af
verðmætum sínum hér á landi.
Annað eins fékkst í formi fjárfest-
ingar í Landsbankanum sem var
greidd til baka á 10 árum í formi
arðgreiðslna. Fjórðungurinn sem
eftir stóð, eða um 170 milljarðar,
var vissulegu greiddur niður með
afgangi hjá hinu opinbera á árun-
um 2014-18. En þessi niðurgreiðsla
var í raun skuldatilfærsla á milli
f lokka: vanfjárfesting á vegum hins
opinbera nam um 180 milljörðum
króna á tímabilinu ef miðað er við
meðaltal frá 1980. Þessi skuld situr
enn eftir þó hún sé ekki bókuð.
Líkt og með almenna fjárfesta
þarf hið opinbera að huga að arð-
bærni f járfestingarákvarðana.
Vextir í dag endurspegla áfall, ekki
langtíma jafnvægi. Ef við trúum að
núverandi viðbrögð við COVID-
krísunni beini hagkerfinu áfram
í 2% vaxtargetu næstu árin með
verðbólgu í kringum 2,5% markmið
ætti það að endurspeglast síðar í að
minnsta kosti 4,5% vöxtum. Ríkið
getur aftur á móti sótt sér fjármagn
í dag til 10 ára á 2,8% vöxtum.
Umtalsverður vaxtamunur er því
til staðar sem hið opinbera gæti hirt
ef horfurnar teljast bjartar. Nær
væri að nota allan umfram aur sem
skapast eftir COVID-tímabilið til að
fjárfesta í tekjumyndun og tryggja
umrædda 4,5% arðsemi hagkerfis-
ins, með arðbærum útgjöldum eða
breyttri skattheimtu til að styðja
við einkaframtak, fremur en að
greiða inn á skuld á lægri vöxtum.
Ef vel tekst til lækkar skuldahlutfall
hins opinbera sjálf krafa þar sem
teljari (skuldir á 2,8%) vex hægar
en nefnarinn (hagkerfið á 4,5%).
Ríkissjóði virðist þó ekki liggja
á að festa þessa hagstæðu vexti.
Frá febrúarlokum hefur ríkið bætt
við sig um 200 milljörðum króna
í skuldum, þar af 80% í útgefnum
bréfum eða víxlum til eins árs eða
minna. Skammtímaútgáfa er eðlileg
þegar fjármögnunarþörfin er óljós.
En áætlanir um kostnað af COVID
næstu þrjú árin liggja nú fyrir í
grófum dráttum.
Miðað við verðbólgu í markmiði
endurspeglar núverandi vaxta-
stig á 10 ára óverðtryggðum ríkis-
bréfum horfur um 0,3% hagvöxt.
Skýr skilaboð felast í því að festa
ekki fjármögnunarkostnað ríkisins
til langs tíma f ljótlega: hagvöxtur
verður nálægt núlli næstu árin og
vextir því áfram jafn lágir og í dag.
Sú staða fæli í sér að arðbærni fjár-
festingar í hagkerfinu væri lítil
og því keppst við að greiða niður
skuldir þar sem landsframleiðslan
gengi ekki á skuldahlutfallið. Vænt-
ingar almennings um skattahækk-
anir og niðurskurð myndu eðlilega
fylgja með tilheyrandi áhrifum á
fjárfestingarákvarðanir.
Það er langt í að fjárhagssvigrúm
skapist hjá hinu opinbera sem finna
þarf farveg. En afstaða stjórnvalda
til COVID-skuldafjallsins í dag þarf
að vera skýr og ákvarðanir í takt við
bjartsýna orðræðu um framtíðar-
kraft þjóðarbúsins. Ef ríkið veðjar
ekki á viðspyrnuna, hvers vegna
ættu aðrir að gera það?
Veðjað á viðspyrnuna
Kristrún
Frostadóttir
aðalhag­
fræðingur
Kviku banka
Kínverski herinn fjölgar kjarnaoddum
Kínverski herinn hyggst tvöfalda fjölda kjarnaodda í vopnabúri sínu úr um 200 í yfir 400 á næsta áratug. Landið stefnir að því að ef la herinn og
koma honum fyrir víðar um heiminn, í því skyni að keppa við bandaríska herinn. „Kína er þegar framar Bandaríkjunum á sumum sviðum,“ segir í
skýrslu bandaríska varnarmálaráðuneytisins til þingsins. Fyrir tuttugu árum sagði ráðuneytið að kínverski herinn væri gamaldags. MYND/EPA
Skotsilfur
Renna á blóðið
Áður en takmark­
anir á landa­
mærunum voru
hertar hafði
að mestu leyti
verið sátt um
þær sóttvarnaað­
gerðir sem gripið var til. Andstæðar
skoðanir voru sjaldan viðraðar. Nú,
þegar hagkerfið stendur á brún
efnahagslegs hengiflugs, er sáttin
rofin. Umræðan breyttist á nánast
einni nóttu, og atvinnurekendur og
einyrkjar í ferðaþjónustu hljóta að
hugsa sig tvisvar um áður en þeir
kjósa flokk sem veitti fyrirtækjum
þeirra náðarhögg. Þetta skynja
Miðflokksmenn með Sigmund
Davíð Gunnlaugsson í fararbroddi
sem sækja nú hart að ríkisstjórninni
vegna stefnuleysis. Þeir virðast hafa
vit á því hvenær eigi að halda sig til
hlés og hvenær reiða til höggs. Á
meðan jarma Samfylkingarmenn
um atvinnuleysisbætur og Píratar
vita ekki hvað snýr upp eða niður.
Tveir skólar
Ásgeir Jónsson
seðlabankastjóri
sagði nýlega
það sem margir
hugsa þessa dag­
ana, en það var
að til lengri tíma
litið gætu stjórnvöld
ekki haldið landinu lokuðu. Hann
sagði rangt að hópur hagfræðinga
gæti sest niður og búið til skýrslu
eða notað excel­skjal til þess að
reikna sig niður á opnun eða lokun
landamæranna. Voru þessi ummæli
á skjön við málflutning sumra hag­
fræðiprófessora, sem fullyrða að
ábatinn af opnun landamæra sé
ofmetinn. Degi eftir að ummælin
voru látin falla var tilkynnt um nýjan
starfshóp sem vinna mun reglu­
legar greiningar á efnahagslegum
áhrifum valkosta í sóttvarnamálum.
Már Guðmundsson, fyrrverandi
seðlabankastjóri, er einn af þeim
sem skipa starfshópinn. Það á eftir
að koma í ljós hvort Már deili sýn
hagfræðiprófessoranna eða eftir­
mannsins.
Sérstök nýlunda
Gerðardómur komst
í gær að ansi sér­
stakri niðurstöðu
í kjaradeilu Félags
íslenskra hjúkrun­
arfræðinga og
Bjarna Benedikts-
sonar ráðherra fyrir
hönd ríkissjóðs. Ríkið skal leggja
Landspítalanum til aukna fjár­
muni, alls 900 milljónir, sem skal
ráð stafað til að bæta kjör hjúkrun­
ar fræðinga. Fjárveitingarvaldið
hef ur hingað til verið hjá Alþingi. Ef
ráð herra hefur falið fólki úti í bæ að
ákveða fjárveitingar úr ríkissjóði er
það nýlunda og áhugavert væri að
sjá hvar lagastoð er fyrir því. Einn ig
væri áhugavert að vita hvort gerðar­
dómurinn hafi umboð til að fjalla
um fjárhagsleg samskipti rík is ins
og Landspítalans. Stjórnmálamenn
eru nógu eyðslugjarnir fyrir. Þjóð­
félagið er að sökkva í djúpt skulda­
fen til þess að bregðast við mesta
samdrætti hagsögunnar og til að
komast upp úr feninu þurfa stefnu­
fastir stjórnmálamenn að vinna
gegn öflum sem reyna að toga
þjóð félagið aftur niður. Að fjárveit­
ingarvaldið sé að hluta komið til
gerðardóms hjálpar ekki.
2 . S E P T E M B E R 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R10 MARKAÐURINN