Fréttablaðið - 12.09.2020, Síða 19

ÞAÐ HEFUR HJÁLPAÐ MÉR
AÐ HALDA Í VONINA OG
LJÓSIÐ. AÐ HAFA VILJANN
OG HUGREKKIÐ TIL AÐ
ÁTTA MIG Á ÞVÍ AÐ ÞAÐ
KOMI BJARTARI TÍMAR.
OG ÞAÐ HEF ÉG OFT ÞURFT
Í LÍFINU, EKKI BARA EINU
SINNI.
Anna Tara
Þó að Högni
og Anna Tara
séu með sömu
greiningu segja
þau ekki hægt
að setja þau
undir sama hatt
enda sé reynsla
þeirra af geð-
hvörfum ólík.
FRÉTTABLAÐIÐ/
SIGTRYGGUR ARI
Þessi mynd snýst í raun ekki um
okkur, við erum sögupersónur
hennar en þetta er svo mikið stærra
en bara við og okkar saga.“
Geðið enn viðkvæmt orð
Talið berst að greiningum geðrask-
ana almennt.
Högni: „Það eru allir greindir
með eitthvað en það sem er svo
sérstakt og jafnvel undarlegt með
geðheiminn er að um er að ræða
huglægar breytur innan huglægs
heims. Notast er við greiningar-
kerfi sem hefur þróast og vaxið
hundraðfalt frá lokum 19. aldar og
ef þú svo fellur undir vissa þætti
færðu ákveðna greiningu. En allt er
þetta huglægt. Það er ekkert hlut-
lægt í þessu, eins og þegar um er
að ræða beinbrot. Þetta fjallar allt
um hugsun, en í fyrsta lagi vitum
við ekkert endilega hvað hugsun
er eða hver staður hugans er í nátt-
úrunni. Það vafasama við kerfið er
þegar manneskjur lifa og skilgreina
sig eftir greiningum sem þeim eru
gefnar.“
Þó svo að Anna Tara og Högni séu
sammála um að umræðan sé komin
lengra hér en í Nepal, sé geðið enn
viðkvæmt orð og umfjöllunarefni.
Högni: „Fólk talar um að vinna
í sínum andlegu málum en það
notar ekki geð-forskeytið, það er
viðkvæmt að tala um geðheilbrigði.
Fordómar eru huglægir og þeir eru
á öllum vígstöðvum. Mismunun
er svo annað, hún er atferli sem
sprettur af fordómum.“
Högni bendir á að rannsóknir
á fordómum gagnvart fólki með
geðraskanir hafi ekki verið fram-
kvæmdar hér á landi síðastliðin
fimmtán ár og sé vöntun á því, en
í síðustu rannsókn hafi til dæmis
verið spurt hvort fólk væri tilbúið
til að búa við hlið einstaklings með
geðraskanir. Í ljós hafi komið að allt
að áttatíu prósent aðspurðra svör-
uðu neitandi.
Högni: „Þar kemur fram að fólk
heldur að af þeim stafi ógn eða
hætta og þetta er birtingarmyndin
sem er sett fram í kvikmyndum og
umhverfi okkar. Það væri forvitni-
legt að sjá hvernig niðurstöðurnar
yrðu ef rannsóknin yrði gerð í dag.“
Horfði á móður sína þjást
Eins og fyrr segir greindust þau
bæði á þrítugsaldri og var upp-
lifun þeirra af fréttunum ólík, því
á meðan Högni vissi lítið um geð-
hvörf og þekkti engan sem hafði
upplifað slíkt, hafði Anna Tara alist
upp við geðræn veikindi móður
sinnar.
„Það var mikið áfall fyrir mig að
greinast, enda hafði mamma sagt að
hún vildi ekki versta óvini sínum að
greinast með geðhvörf. Ég horfði á
hana þjást mikið og fara inn og út af
geðdeild og því tók það mig mörg ár
að jafna mig á að vera sjálf greind.“
Þó að Anna Tara og Högni séu
bæði greind með geðhvörf, benda
þau á að þau séu mjög ólíkar mann-
eskjur með ólíka upplifun og
reynslu af geðröskuninni.
Högni: „Hvað er að vera bipolar?
Er það að upplifa stundir þar sem
andinn rís og sígur? Upplifum við
það ekki öll? Samkvæmt skilgrein-
ingu er bipolar öfgakennd útgáfa
af þessum hæðum og lægðum, en
skiptir þessi greining einhverju
máli? Af hverju erum við svona
upptekin af þessum greiningum? Ég
opnaði mig fyrir átta árum um það
að vera bipolar og ég er til að mynda
alltaf spurður út í sjúkdóminn í við-
tölum við fjölmiðla. Við erum svo
dugleg að merkja fólk. Til hvers?
Það hafa allir upplifað depurð og
hæðir og þess vegna er orðræðan
oft skökk, það er sama sálin í okkur
öllum og hún hegðar sér á alls konar
hátt. Þetta er bara litróf lífsins.“
Mikilvægt að uppræta mýtur
Anna Tara og Högni eru sammála
um að fordómar spretti oftar en
ekki af ótta við hið óþekkta.
Anna Tara: „Það eru engar rann-
sóknir sem benda til þess að geð-
sjúkdómar og of beldishneigð teng-
ist á nokkurn hátt.“
Högni: „Og það er ekkert sem
segir að fólk með geðrænar áskor-
anir sé líklegra til að vera til dæmis
lélegra í starfi. Vandinn liggur
mikið frekar í félagslega tungu-
málinu og það skiptir miklu máli
að uppræta mýtur um til dæmis að
það sé fylgni milli of beldishneigðar
og geðsjúkdóma.“
Anna Tara: „Mig langar að koma
því til skila að maður getur lifað lífi
með reisn og verið virkur í sam-
félaginu þó að maður sé með þenn-
an stimpil.“
Högni: „Að sjálfsögðu.“
Anna Tara: „En það er staðreynd
að það er oft litið á fólk með geð-
sjúkdóma sem lægra sett, jafnvel
aumingja.“
Högni: „Það er þroskandi að
takast á við geðrænar áskoranir, öll
erum við mannfólk í þroskaferli.
Hugurinn er magnaður, hann getur
gert svo margt. Á sama tíma og fólk í
samfélaginu er hrætt við greiningar
eða stimpla, og sjúkdómarnir flókn-
ir og erfiðir að takast á við, þá sýna
rannsóknir líka að erfðamengi geð-
sjúkdóma er að finna víðar í skap-
andi greinum en öðrum greinum.
Eins og svo oft áður er fáum fórnað
fyrir hag fjöldans.“
Lykillinn að stilla innri krafta
Ekki er ýkja langt síðan Anna Tara
f lutti aftur heim til Íslands og hafði
þá lokið meistaragráðu í búdd-
ískum fræðum frá Naropa-háskól-
anum í Boulder í Colorado-fylki í
Bandaríkjunum.
„Ég var svo að klára sálgæslunám
við Endurmenntun í Háskóla
Íslands og er að vinna í bæði ljóða-
bók og barnabók. Ég hef einnig
verið að kenna bæði hugleiðslu og
búddisma í Nepal og á Íslandi og
setið mörg námskeið í klaustrum.
Mig langar að reyna að nýta minn
bakgrunn til góðs.“
Högni: „Ég held að það sé róman-
tísk mýta að geðsjúklingur sé góður
listamaður. Lykillinn er að reyna að
ná að stilla af alla þá krafta sem eru
innra með okkur.
Aðspurð hvort þeim finnist þau
hafa náð ágætis tökum á sjúkdómn-
um og að lifa með honum svarar
Högni afdráttarlaust:
„Ég segi hiklaust já. Mér finnst ég
hafa náð að lifa með mínum sjúk-
dómi, ég treysti mínum lyfjum,
passa að sofa nóg og forðast vímu-
gjafa en kannabisneysla og eiturlyf
ýta undir sjúkdóminn. Þetta gerist
líka með aldri og þroska. Fólk grein-
ist oftast með geðhvörf á milli tví-
tugs og þrítugs, en þá fara allar þess-
ar maníur á f lug og svo framvegis.
En það er líka þá sem framheila- og
miðtaugakerfisvirknin er ríkari en
þegar maður er orðinn 35 ára. Ég hef
ekki farið í maníu í fjögur ár og hef
verið stabíll en ég er líka átta árum
eldri en ég var þegar ég var greindur
og það er klárlega að hægjast á öllu.“
Anna Tara: „Ég veit að ég þarf að
passa lyf og svefn og drífa mig út úr
húsi og fara til dæmis í sund þegar
ég finn að ég er að fara inn í þung-
lyndi. Ég þarf að vera mjög vakandi
fyrir svona einföldum hlutum. Ég
fór reyndar í maníu í fyrsta skipti
í 15 ár nú í sumar, en náði að jafna
mig nokkuð fljótt.“
Högni: „Svo lærir maður á réttu
lyfin með læknunum. En þetta er
mennskan og frekar en einfaldlega
að greina þetta og halda niðri með
lyfjagjöf, þurfum við að skapa sam-
félag sem er umburðarlynt og mis-
munar ekki. Þá verður til rétt f læði.
Þá er manían sem Anna Tara fór í í
sumar bara hennar sál að hreyfast
á einhvern hátt sem hún þarf að
vinna með. Það er ekkert að því.“
Anna Tara: „Jú, auðvitað er þung-
lyndið slæmt. Það er fullt af fólki
sem fremur sjálfsvíg í þunglyndis-
kasti.“
Högni: „Jú, auðvitað er þetta
slæmt en alla vega engin skömm.“
Anna Tara: „Í maníu getur fólk
líka farið sér að voða, fólk hefur
tekið eiturlyf og hoppað af hús-
þökum til dæmis.“
Högni: „Já, en mér finnst líka gert
of mikið úr því. Auðvitað er þetta
líka algjört monster að díla við. Það
reynir mikið á aðstandendurna,
sjáið til dæmis Kim Kardashian.“
Reynir að temja fílinn
Anna Tara hefur stundað búddatrú
í tvo áratugi og segist ekki hika við
að kalla hana haldreipi sitt.
„Í búddatrú er í raun lykilmark-
mið að þjálfa hugann. Huganum er
lýst sem villtum fíl og samkvæmt
fræðunum er hugurinn ótaminn.
Markmið búddismans er að temja
villta fílinn og því meira sem hann
er taminn, því hvítari verður hann
og þegar hann er orðinn alhvítur
öðlast maður uppljómun.“
Hvernig gengur þér að temja hug-
ann?
„Það gengur ekki vel, hann er
mjög villtur,“ svarar Anna Tara
hlæjandi.
En í hvaða lit er hann?
„Hann er svartur,“ segir hún í
léttum tón.
Gjöf að fæðast sem mannvera
Anna Tara segir annað mikilvægt í
búddatrúnni vera dýrmæti mann-
lífsins.
„Það er mikil gjöf að fæðast sem
mannvera. Í mannheiminum getur
maður frekar öðlast uppljómun
heldur en í öðrum heimum, svo til
þess að fæðast sem tiltölulega heil-
brigð manneskja þarf maður mikið
jákvætt karma. Það hefur hjálpað
mér að minna mig á að lífið er ótrú-
lega dýrmæt gjöf.
Búddismi veitir mér tól og tæki
til að díla við hugann og aðstæður
og finna tilgang með lífinu. Til-
gangurinn er að öðlast uppljómun
til að hjálpa sjálfum sér og öðrum
að losna undan þjáningu. Að þessu
leyti er það ákveðin gjöf að hafa
farið inn í þessa heima sem ég hef
upplifað í geðhvörfum. Þá hef ég
innsýn sem ekki allir hafa og get
mögulega hjálpað einhverjum sem
er á þessum stöðum, ég er alla vega
ekki hrædd við þá.
Ég skil rosalega vel hvers vegna
fólk gefst upp og tekur eigið líf, því
þjáningin getur orðið svo svakaleg
að maður getur ekki hugsað sér einn
dag í viðbót.
Það hefur hjálpað mér að halda í
vonina og ljósið. Að hafa viljann og
hugrekkið til að átta mig á því að
það komi bjartari tímar. Og það hef
ég oft þurft í lífinu, ekki bara einu
sinni.“
Högni: „Mitt geðrof, mitt androf
eða mín tenging við minn anda og
geðheim, er allt öðruvísi en Önnu
Töru, hún átti allt aðra reynslu en
ég, en við erum sett undir sama hatt
því við erum með sömu greiningu.
Merkingin sem samfélagið gefur
geðsjúkdómum er háð kerfislægri
hugsun og tungumáli.“
Sálin spilar á þig sem hljóðfæri
Bæði eru sammála um að aldurinn
og reynslan hjálpi til við að tækla
geðsveiflurnar.
Högni: „Fyrst þegar maður upp-
lifir maníu finnst manni maður vera
að upplifa heiminn á svo framandi
máta og vera með yfirnáttúrulega
tengingu. Þitt staðlaða hugsanaferli
rofnar og hegðunin fer þá af stað í
eitthvað allt, allt annað.
Það koma augnablik þar sem
manni f innst maður vera að
drukkna í vitundinni og er í teng-
ingu við einhverja rót sem erfitt er
að útskýra og ef maður reynir að tjá
það, þá kemur það út sem of læti,
en með tíð og tíma lærir maður að
stilla þetta af. Þetta er sálin sem er
að spila á þig sem hljóðfæri. Hljóm-
ar ægilega í fyrstu en síðan lærir
maður að stilla það.“
A Dream
within a Dream
A dream within a dream,
blissful moments of reality.
The ocean of our minds,
limitless wisdom within.
The wave of compassion rides
on this ocean of wisdom
and together they flow us to
the great enlightenment.
The sweet melodies of life,
the dark valley of depression,
the great Eastern sun,
troubled souls.
Two sides of the same coin,
darkness,
light.
Everything in the nature of
emptiness,
everything an illusion.
Yet appearing
in all its brilliance.
Úr samnefndri óútgefinni
ljóðabók Önnu Töru
H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 19L A U G A R D A G U R 1 2 . S E P T E M B E R 2 0 2 0