Fréttablaðið - 16.09.2020, Page 36

Fréttablaðið - 16.09.2020, Page 36
Það er mikill misskilningur að rafmagn sé ódýrt á Íslandi. Það er hægt að fá hagstæða umhverfisvæna orku á mörgum stöðum í heim- inum. Helgi Vífill Júlíusson helgivifill@frettabladid.is Við Íslendingar eigum eftir að hlæja að því þegar fram líða stundir og r if jað verðu r upp hve mikið af lofti og vatni – sum sé grænmeti og ávöxtum – var f lutt frá Afríku til Íslands. Hér er nóg af hreinu vatni og umhverfis- vænni orku sem er hráefnið sem við þurfum. Þetta segir Andri Björn Gunnarsson, framkvæmda- stjóri fyrirtækisins Háræktar sem stundar svokallaðan lóðréttan landbúnað og framleiðir afurðir undir vörumerkinu Vaxa. Hann varpar fram spurningunni: „Hvers vegna erum við að f lytja tómata inn frá Hollandi? Hvers vegna f lytjum við ekki tómata út til Hollands?“ Andri Björn segir að ræktunin, sem Novator fjárfesti nýverið í, sé ein af fimm stærstu sinnar tegundar í heiminum. Tæknin sé það ný af nálinni að f lest slík gróðurhús séu rannsóknarsetur en ekki gerð til þess að framleiða og selja matvæli í stórum stíl. Að hans mati var tækn- in nógu langt komin til þess að hefja starfsemi hérlendis og þróa áfram. „Við ræktum fyrsta f lokks græn- meti innandyra og án allra varnar- efna. Stóri munurinn á okkur og hefðbundinni ræktun, hvort sem um er að ræða gróðurhús eða úti á akri, er að allt sem við kemur ferlinu er undir okkar stjórn. Við nýtum ekki sólarljós og rýmið er fullkom- lega hitastýrt. Þess vegna getum við stýrt framboðinu og boðið upp á afburðagæði og hillu-líf allan ársins hring,“ segir hann. Andri Björn segir að hefðbundinn landbúnaður hafi alla tíð stýrst af ytri þáttum. „Ef það er vont veður á Suður-Ítalíu dregur það til dæmis úr framboði á rúkola og verðið hækk- ar. Ég lít á lóðréttan landbúnað eins og þegar bílaframleiðendur skiptu úr bensínbílum í raf bíla. Þetta er stórt skref fram á við. Lóðréttur landbúnaður sleit barnsskónum í Asíu fyrir 30 árum en þróunin fór ekki á f lug fyrr en fyrir tíu árum síðan þegar Banda- ríkjamenn urðu áhugasamir og vísisjóðir lögðu verulegt fjármagn í þróunina. Segja má að Evrópa hafi ekki áttað sig á tækifærinu sem felst í lóðréttum landbúnaði fyrr en COVID-19 reið yfir því þá fóru fyrirtæki að huga að því hvernig bregðast mætti við því ef landa- mæri lokast og aðföng berast ekki á milli landa,“ segir hann. Hver er munurinn á ræktun Vaxa og hefðbundnu gróðurhúsi? „Kosturinn við okkar ræktun umfram gróðurhús er að gæði fram- leiðslunnar og tíminn sem rækt- unin tekur sveiflast ekki. Í gróður- húsum sveif last þessir þættir. Á sumrin gæti ræktun tekið 40 daga en 55 daga yfir veturinn. Við notum til dæmis ekki sólar- ljós. Í hefðbundnum gróðurhúsum er sólin nýtt samhliða hefðbundn- um gróðurljósum sem oft og tíðum eru ekki eins orkusparandi og LED-perurnar sem við notum. Yfir vetrarmánuðina þarf að hafa mikið kveikt á gróðurljósunum. Að sama skapi nota hefðbundin gróðurhús heitt vatn sem við gerum ekki. Þau stýra hvorki hita né rakastigi af nákvæmni heldur eru gluggar einfaldlega opnaðir eða lokað eftir þörfum. Skordýr geta komist í gegnum opna glugga þótt það sé ekki mikið vandamál á Íslandi. Framleiðendur fræja hafa varið miklum tíma í að þróa plöntur sem eru ekki viðkvæmar fyrir sjúkdómum eða skordýrum. Með lóðréttri ræktun er það vandamál ekki til staðar og því geta framleið- endur fræja varið kröftum sínum í að leggja áherslu á bragð eða aðra eiginleika.“ Hvað bjóðið þið upp á margar tegundir af grænmeti? „Við höfum ræktað yfir 100 teg- undir frá upphafi. Nú erum við með yfir 20 tegundir í framleiðslu: salöt, rúkola, kryddjurtir og sprettur.“ Hvernig hefur gengið? Hvenær hóf Vaxa starfsemi? „Við byrjuðum að rækta í lok árs 2018 og fyrsta uppskeran var í byrjun árs 2019. Fyrst um sinn var af kastagetan lítil, svo unnum við okkur upp í helmings af köst og þessa dagana erum við komast í full afköst en við erum alltaf að stilla af ræktunina. Áður en COVID-19 skall á seldum við hlutfallslega mikið til veit- ingageirans samanborið við mat- vöruverslanir. Við brugðumst við breyttu neyslumynstri með því að selja í meira mæli í matvöruversl- anir og bjóða upp á nýjar tegundir. Það var skemmtilegt að verða vitni að því hve sveigjanlegur reksturinn er. Tekin var ákvörðun um að gróð- ursetja nýjar tegundir og þremur vikum seinna voru þær fáanlegar í verslunum. Þessi sveigjanleiki gerir það að verkum að við getum boðið upp á ólíkar vörur eftir því hvernig fram- boðið er á markaðnum hverju sinni. Það hefur gengið á ýmsu. Þegar verið er að koma á fót nýsköpunar- fyrirtæki fer allt úrskeiðis sem getur farið úrskeiðis, og yfirleitt allt á sama tíma. Um er að ræða nýja tækni og ég gat því ekki skoðað sambærileg gróðurhús áður en við reistum okkar. Auk þess er ég viðskiptafræðing- ur en ekki garðyrkjufræðingur og hef í gegnum tíðina drepið ógrynni af pottaplöntum. Til þess að koma mér af stað þurfti að læra margt, en í dag starfa tveir sérfræðingar í rækt- un hjá fyrirtækinu. Auk þess fáum við reglulega til okkar háskólanema í starfsþjálfun frá virtum landbún- aðarháskóla í Hollandi. Í ljósi þess að f lest lóðréttu gróðurhúsin í heiminum eru rann- sóknarstofur en ekki gróðurhús í fjöldaframleiðslu kom stundum á daginn að það sem gekk upp fræðilega gekk ekki vel í fjölda- framleiðslu. Það hefur því þurft að bregðast við ýmsum áskorunum í ferlinu. En það er hluti af því að taka þátt í nýsköpun.“ Þegar reksturinn er kominn í fulla af kastagetu, hvað gerist þá? „Verkefnið verður að halda áfram að besta ræktunina. Við horfum á reksturinn hér sem rannsóknar- stofu. Þetta snýst mikið um ferla. Ef við byggjum fleiri gróðurhús er hugmyndin að hér verði þróunar- vinnan. Ísland er nefnilega góður markaður í það. Íslendingar eru nýj- ungagjarnir og boðleiðir eru stuttar. Við Íslendingar ölumst ekki upp í grennd við akur. Hér er takmarkað framboð af árstíðabundnu græn- meti eða ávöxtum, eins og víða í heiminum þar sem veðurfar er blíðara. Það gerir það að verkum að við gerum ekki jafn miklar kröfur um gæði heldur kaupum það sem er í boði hverju sinni. Verkefnið fram undan er að fá neytendur til að gera kröfur um fjölbreytilegt græn- meti sem stenst gæðakröfur. Það er skemmtilegt viðfangs en mun taka tíma.“ Er hægt að f lytja út grænmeti með arðbærum hætti? „Það kæmi mér ekki á óvart. Við höfum metnaðarfullar hugmyndir um framtíðina. Tækninni mun f leygja fram og við það lækkar framleiðslukostnaður.“ Þurfið þið mikið rafmagn? Er það stór kostnaðarliður? „Hlutfallslega þurfum við ekki mikið rafmagn enda framleiðum við mikinn mat á hvern fermetra og það eru engar sveiflur í orkunotkun yfir árið eins og í hefðbundinni ræktun. Ekki er um að ræða stóran kostnaðarlið, er undir 20 prósent- um af okkar kostnaði. Það er mikill misskilningur að rafmagn sé ódýrt á Íslandi. Það er hægt að fá hagstæða umhverfis- væna orku á mörgum stöðum í heiminum. Rekstrarskilyrði eru almennt erfið á Íslandi. Hérlendis er launa- kostnaður, sem er okkar stærsti útgjaldaliður, hár. Húsakostur er sömuleiðis dýr. Við gætum fengið mun ódýrara húsnæði annars stað- ar á Norðurlöndunum. Aðstæður á Norðurlöndum eru því að mörgu leyti hagstæðari til að reka hátækni- gróðurhús. Það þarf að leita leiða til að bæta rekstrarumhverfið.“ Hvenær reiknarðu með að rekst- urinn verði kominn út á sléttu? „Við erum nálægt því nú þegar. Um þessar mundir er lögð áhersla á rannsóknir og þróun sem dregur úr arðsemi til skemmri tíma en einingin hefur alla burði til að verða töluvert arðbær.“ Eitt stærsta tæknigróðurhús í heimi Hárækt rekur eitt af fimm stærstu lóðréttu gróðurhúsum í heimi sem er í fjöldaframleiðslu. Novator fjárfesti nýverið í fyrirtækinu. Tæknin fór á flug fyrir tíu árum. Verkefnið er að fá neytendur til að gera kröfur um fjölbreytilegt grænmeti sem stenst gæðakröfur. „Stóri munurinn á okkur og hefðbundinni ræktun, hvort sem um er að ræða gróðurhús eða úti á akri, er að allt sem við kemur ferlinu er undir okkar stjórn,“ segir Andri Björn Gunnarsson, stofnandi og framkvæmdastjóri Háræktar sem selur grænmeti undir merkjum Vaxa. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI Munum þurfa tvær til tíu plánetur til að fæða alla Andri Björn segir að á næstu 30 árum sé útlit fyrir að jarðarbúum muni fjölga um rúmlega tvo milljarða manna, í tíu milljarða. „Það ferð aðeins eftir hvað er miðað við, en ef við höldum áfram á sömu braut þurfum við tvær til tíu plánetur til að fæða alla íbúa jarðar. Við þurfum að breyta framleiðsluaðferðum og nýta nýja tækni til að geta ráðið við viðfangsefnið. Í lóðréttum landbúnaði er ræktað í hillum. Þess vegna getum við ræktað á mun fleiri fermetrum en gólfflöturinn segir til um. Við getum því búið til margfalt fleiri kíló af mat á minna landsvæði og þurfum ekki að höggva skóg til að hægt sé að nýta landið til ræktunar. Talað er um að nú þegar sé verið að nýta um 70-80 prósent af ræktanlegu landi. Stór hluti af því er sunnan Sahara í Afríku og þar sem ræktun er erfið og því er ræktunin einkum kornafurðir,“ segir hann. Keyptu út Mata- fjölskylduna Fjölskyldan sem á Mata, heild- verslun með grænmeti og ávexti, fjárfesti í Hárækt þegar fyrirtækið var að stíga sín fyrstu skref. Á árinu seldi hún helmings hlut sinn til bræðranna og fjárfestanna Henriks og Sveins Biering og Andra Guðmunds- sonar, framkvæmdastjóra hjá Fossum mörkuðum. Á árinu fjárfesti Novator, fjár- festingafélag Björgólfs Thors Björgólfssonar, sömuleiðis í Há- rækt. Andri Björn segir að Nova- tor eigi minnihluta í félaginu en hluturinn sé engu að síður umtalsverður. Novator tilnefni einn mann í stjórn en tveir komi úr röðum annarra hluthafa. „Fjárfestar hafa sýnt okkur áhuga frá upphafi. Að fá öfluga fjárfesta til liðs við okkur er mikil viðurkenning fyrir okkur og þennan atvinnuveg. Það er gaman að vera eitt af leiðandi fyrirtækjum á þessu sviði,“ segir Andri Björn. 1 6 . S E P T E M B E R 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R12 MARKAÐURINN

x

Fréttablaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.