Dagblaðið Vísir - DV - 09.10.2020, Blaðsíða 18

18 EYJAN 9. OKTÓBER 2020 DV
PÓLITÍKIN EINKENNIST FREKAR
AF STJÓRNLYNDI EN FRJÁLSLYNDI
Fáir íslenskir stjórnmálamenn virðast tortryggja vald, sem vekur upp spurningar um
hversu frjálslyndir þeir eru í raun. Merking hugtaksins er mjög á reiki í umræðunni.
Á ÞINGPÖLLUM
Björn Jón
Bragason
eyjan@eyjan.is
Flokkspólitískur ágrein-ingur er fjarri því jafn-djúpstæður og hann var
hér á árum áður. Pólitískar
kennisetningar og hugmynda-
fræðilegar heildarlausnir,
hafa að mestu leyti vikið fyrir
tæknilegum úrlausnarefnum.
Á sama tíma er merking hug-
taka í stjórnmálaumræðunni
mjög á reiki. Hvað er vinstri
og hvað er hægri? Jú, líklega
er það almennur skilningur að
tilteknir stjórnmálamenn séu
vinstra megin í tilverunni,
en hvenær tekur miðjan við
og hverjir myndu teljast til
hægrimanna hér á landi? Því
er ekki auðsvarað.
Óljóst hugtak
Annað hugtak sem notað er
með mjög óljósum hætti er
frjálslyndi. Hvenær er maður
frjálslyndur og hvenær ekki?
Svo virðist sem langstærstur
hluti íslenskra stjórnmála-
manna vilji skilgreina sig
frjálslyndan. Í stefnuskrá
Framsóknarflokks segir að
flokkurinn byggi á frjálslyndi.
Flokkurinn starfaði lengi í
samtökum frjálslyndra flokka,
Liberal International, og Stein-
grímur Hermannsson, for-
sætisráðherra, var um skeið
varaforseti þeirra samtaka. Í
stefnuskrá Viðreisnar er kom-
ist svo að orði að flokkurinn
sé „frjálslyndur og alþjóðlega
sinnaður flokkur“, svo dæmi
sé tekið. Viðreisn undirstrikar
þessa afstöðu með aðild að
ALDE, samtökum frjálslyndra
flokka í Evrópu.
Þessir tveir flokkar, Fram-
sóknarflokkur og Viðreisn,
boða engu að síður gerólíka
stefnu í veigamiklum málum.
Þá er annar þéttbýlisflokkur
á meðan hinn sækir einkum
fylgi til hinna dreifðari
byggða.
Mikið notað hugtak
Að minnsta kosti fjórir ís-
lenskir flokkar hafa kennt sig
við frjálslyndi. Frjálslyndi
flokkurinn gamli var forveri
Sjálfstæðisflokksins, Samtök
frjálslyndra og vinstrimanna
voru stofnuð 1969 og fengu
menn kjörna í alþingiskosn-
ingunum 1971 og 1974. Þing-
flokkur frjálslyndra hægri-
manna var stofnaður 1989
af tveimur þingmönnum úr
Borgaraflokknum. Og þá átti
Frjálslyndi flokkurinn hinn
síðari menn á Alþingi árin
1999–2009. Ekki verður séð
að þessir flokkar hafi almennt
boðað neitt frekara frjálslyndi
en aðrir flokkar.
Ólíkar áherslur
Frjálslyndishugmyndir eiga
rætur sínar að rekja til and-
stöðu við einveldi konunga og
um leið trúarofstækis, sem
gegnsýrði vestræn þjóðfélög
fyrri alda. Valddreifing er
stundum nefnd í sömu andrá
og frjálslyndi; með frjálslyndi
eigi að verja einstaklinginn
frá alræði meirihlutans.
Ef við horfum vestur um
haf þá eru hugmyndir um
frelsi mjög skiptar. Stór hluti
fólks þar berst fyrir frelsi frá
afskiptum hins opinbera af
efnahagsmálum og vopnaeign,
en aðhyllist ekki sama frjáls-
lyndið þegar kemur að hjóna-
böndum samkynhneigðra eða
rétti til fóstureyðinga, svo
dæmi séu tekin. Þeir sem að-
hyllast sem mest frjálsræði
í siðferðisefnum, hafa síðan
gjarnan lítinn áhuga á frelsi
í verslun og viðskiptum og
aðhyllast jafnvel sem mesta
opinbera forsjá í þeim efnum.
Frjálslyndir um sumt
og annað ekki
Píratar eru gott dæmi um
flokk sem í byrjun boðaði
mjög frjálslynda stefnu, en
þegar frá líður hefur mál-
flutningur talsmanna flokks-
ins verið sitt á hvað. Allt frá
því að vera afar frjálslyndur
yfir í umtalsvert stjórnlyndi.
Þingmenn flokksins hafa svo
dæmi sé tekið verið miklir
talsmenn skoðana- og tján-
ingarfrelsis. Í borgarstjórn
Reykjavíkur hefur flokkurinn
aftur á móti fylgt stjórnlyndri
stefnu í samgöngu- og skipu-
lagsmálum. Líkt og almenn-
ingur vestanhafs sem nefndur
var að framan, kjósa menn að
vera frjálslyndir um sumt en
alls ekki annað.
Að tortryggja vald
Afstaða til sóttvarnaráðstaf-
ana undanfarið hefur leitt í
ljós að íslenskir stjórnmála-
menn hallast að líkindum
flestir frekar í átt til stjórn-
lyndis en frjálslyndis. Nú
er þeim sem greinast með
kórónaveiruna gert að sæta
einangrun mun lengur hér
á landi en á hinum Norður-
löndunum. Með einangrun er
gengið harkalega á borgaraleg
réttindi, en lítið sem ekkert
hefur farið fyrir umræðu um
það í stjórnmálunum hvers
vegna ástæða sé til harðari
skerðingar mannréttinda á Ís-
landi en í nágrannalöndunum.
Hér er ekki lagt mat á það
hversu mikil þörf er á um-
ræddum aðgerðum, en frjáls-
lyndur stjórnmálamaður
myndi spyrja gagnrýnna
spurninga þegar jafnlangt er
gengið í að hefta borgaraleg
réttindi. Það er í eðli hins
frjálslynda að tortryggja vald.
Meira í orði en á borði
Hörður Ægisson, ritstjóri
Markaðarins, fylgirits Frétta-
blaðsins, komst svo að orði í
forystugrein blaðsins í síðustu
viku að samfélaginu stafaði
„fyrst hætta af því þegar meg-
inþorri almennings tekur því
orðið sem sjálfsögðum hlut að
gengið sé freklega á athafna-
frelsi og borgaraleg réttindi
fólks í nafni almannaöryggis“.
Ljóst er að þær harkalegu
aðgerðir sem gripið hefur
verið til í sóttvörnum hafa
ekki skilað þeim árangri sem
lagt var upp með. Færð hafa
verið fram ítarleg rök fyrir
því að vægari aðgerðir hefðu
getað skilað betri árangri.
Bent hefur verið á að í Þýska-
landi sé nýgengi smita aðeins
fjórðungur af því sem hér er,
en þar hefur samt ekki verið
farin sú leið að loka landinu.
Svo virðist sem umræðan
eða umræðuleysið um sótt-
varnaráðstafanir stjórnvalda
dragi fram útbreitt stjórn-
lyndi í íslenskum stjórn-
málum. Í reynd eru þeir ekki
margir sem tortryggja valdið.
Þegar á reynir eiga frjálslynd
viðhorf miklu minna fylgi að
fagna en ætla mætti, af lestri
stefnuskráa flokka og pólitísk-
um greinum. n
Þegar á
reynir eiga
frjálslynd
viðhorf miklu
minna fylgi
að fagna en
ætla mætti.
Gjarnan eru sömu stjórnmálamennirnir mjög frjálslyndir um sumt en stjórnlyndir um annað. MYND/ERNIR