Morgunblaðið - 11.05.2020, Blaðsíða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 11. MAÍ 2020
Í síðasta pistli sagði
ég frá baráttu Grikkja
við kórónuveiruna og
þeim góða árangri
sem hefur unnist
vegna þátttöku allrar
þjóðarinnar í þessu
ójafna stríði.
Ég ber því ekkert
nema virðingu fyrir
þessari þjóð sem hef-
ur þurft að ganga í
gegnum eld og
brennistein í gegnum tíðina. Ef við
lítum á 20. öldina þá erum við að
horfa á Balkanskagastríðin, fyrri
heimsstyrjöldina, stríð við Tyrki,
seinni heimsstyrjöldina, stjórn-
arkreppur, tvær herforingjastjórnir
og gjaldþrot. Og þetta er bara það
sem ég man í fljótu bragði. 21. öldin
hélt síðan innreið sína með 10 ára
fjármálakreppu, innflytjendavanda-
málinu og núna síðast með árás
Tyrkja á austurlandamærin í Evros
og kórónuveirunni.
Fjármálakreppan
lamaði atvinnulíf í
landinu, laun og eftir-
laun voru skorin niður
um helming, á meðan
skattar hækkuðu og
lán féllu. Grikkland var
kallað svarti sauðurinn
í Evrópu og þurfti að
þola þunga refsingu
fyrir fjármálasvall sem
að mestu leyti, en ekki
öllu, var þess eigin sök.
Innflytjendur hafa
verið að koma úr austri
og frá Afríku í 20 ár, þótt það hafi
ekki orðið fréttnæmt fyrr en fyrir
nokkrum árum þegar Sýrlendingar
flýðu heimaland sitt. Grikkir þurftu
því að taka á þessu vandamáli á
sama tíma og margir landsmenn
voru að lepja dauðann úr skel. Í dag
eru hundruð þúsunda flóttamanna í
landinu og Grikkir eru að reyna að
leysa vandamál sem þeir höfðu í
rauninni engan þátt í að skapa
sjálfir. Önnur lönd í Evrópusam-
bandinu, og þá sérstaklega Þýska-
land, friða samviskuna með pen-
ingastyrkjum en vilja ekki taka á
móti fleiri flóttamönnum. Allir
gagnrýna Grikkland en finnst samt
ágætt að nota það sem geymslu
sálna þar sem fólki er pakkað sam-
an í yfirfullar flóttamannabúðir.
Fjármálakreppan er að mestu leyti
yfirstaðin með hjálp ferðamanna
sem hafa hópast til Grikklands síð-
ustu árin, en innflytjendakreppan
mun því miður halda áfram um
ókomin ár.
Ofan á þetta kemur svo innrás
Tyrkja á austurlandamæri Grikk-
lands og Evrópu í Evros. Einræðis-
herra Tyrklands, Tayyip Erdogan,
hóf áróður gegn Grikklandi þar sem
hann notaði flóttamenn frá hinum
og þessum löndum til þess að
þrýsta á Grikkland og þar með
Evrópu.
Ástæðan fyrir þessu var sú að
hann vildi fá meiri hjálp frá Evrópu
á austurlandamærum landsins þar
sem Tyrkir eru í stríði við Kúrda í
Sýrlandi. Allar fréttir sem komu og
koma frá Tyrklandi um samskipti
Tyrkja og Grikkja eru falsfréttir.
Einungis hótanirnar eru sannar og
síðast í gær tilkynnti utanríkis-
ráðherra Tyrklands að flóttamenn-
irnir yrðu sendir aftur til landa-
mæra Grikklands þegar kórónu-
veiran væri yfirstaðin.
Þessi þrýstingur frá Tyrklandi er
ekki nýr af nálinni. Frá barnsaldri
verða Grikkir að venjast þessari
ógn frá nágrannanum í austri.
Tyrkir brjóta alþjóðalög með því að
senda herskip og herflugvélar inn
fyrir lögsögu Grikklands á hverjum
einasta degi, á meðan NATO og
Evrópusambandið horfa í hina átt-
ina eins og venjulega.
Sem betur fer virðist nýja ríkis-
stjórnin sem vann kosningarnar í
fyrra vera að reyna að taka öll þau
vandamál sem upp koma föstum
tökum og loksins er Grikklandi
stjórnað af verðugum leiðtoga, ung-
um manni að nafni Kyriakos Mitso-
takis. Hann tók við ríki sem var að
skríða út úr 10 ára fjármálakreppu,
en bretti strax upp ermarnar og hóf
strax baráttuna við að styrkja fjár-
hag ríkisins og létta hag fólksins í
landinu. En þá skall veiran á og
hún er í rauninni aðeins nýjasta
áfallið í langri röð áfalla í Grikk-
landi. Í þetta skipti virðist nýja
ríkisstjórnin vera að taka vel á mál-
unum ásamt góðri hjálp vísinda-
manna og fólksins í landinu. Fram-
tíðin mun svo sýna hvert
áframhaldið verður.
Góður árangur Grikkja
Eftir Þóru Björk
Valsteinsdóttur
Þóra Björk
Valsteinsdóttir
»Hér er fjallað um
Grikkland nútímans
og gríska þjóðarsál. Við-
brögð Grikkja við kór-
ónuveirunni en einnig
um þau áföll sem gríska
þjóðin hefur þurft að
takast á við á 21. öld-
inni.
Höfundur er sagnfræðingur
og leiðsögukona.
Bókmenntahluti
Kiljunnar hjá RUV í
síðustu viku fjallaði
m.a. um bókina Stjörn-
ur og stórveldi eftir
Jón Viðar Jónsson og
ræddu tveir gagnrýn-
endur hana ásamt um-
sjónarmanni. Bókin
fékk í vetur verðlaun
sem besta bók í flokki
fræðibóka og rita al-
menns eðlis og útgef-
andi hennar tók við verðlaununum
úr hendi forseta Íslands við hátíð-
lega athöfn að Bessastöðum.
Gagnrýnendur Kiljunnar fóru
fögrum orðum um bókina, efnistök,
ritstíl og vinnubrögð höfundarins og
sögðu hana varpa nýju ljósi á ýmis-
legt í leikhúsheiminum og ekki síst
hvað gerðist á bak við tjöldin, á ár-
unum 1925–1965, sem er tímabilið
sem fjallað er um í bókinni. Og ann-
ar gagnrýnendanna sagði svo orð-
rétt: „Myndirnar í bókinni eru
dásamlegar“. Þessi
orð ýttu við mér og ég
tel rétt að vekja athygli
á leiðindavillum varð-
andi myndirnar í bók-
inni. Ég benti útgef-
anda bókarinnar á
villurnar í samtali ný-
lega og hann harmaði
þær, þegar hann áttaði
sig á þeim, en um þær
hefur samt ekkert ver-
ið fjallað frekar af hon-
um eða höfundi bókar-
innar.
Samkvæmt myndaskrá eru alls
164 myndir og teikningar í bókinni.
Ég tek undir orð gagnrýnandans um
myndirnar og þær gefa bókinni auk-
ið gildi, enda frásagnir af leiksýn-
ingum frekar þurrar án mynda. Í
myndaskránni er við hverja mynd
getið um nöfn leikara, leiksýningar,
ljósmyndara og hver sé eigandi
myndanna. Eins og gefur að skilja
er þar að finna mikinn fjölda nafna.
Af þessum 164 myndum eru 34
myndir, eða rúmlega 1/5 hluti,
merktar ljósmyndara sem í bókinni
heitir Vignir Sigurgeirsson. En eng-
inn ljósmyndari var til með því nafni.
Af einhverjum óskiljanlegum ástæð-
um er þarna steypt saman nöfnum
tveggja vel þekktra ljósmyndara
sem starfandi voru á þessum árum
þeirra; Sigurhans Vignir og Vigfús-
ar Sigurgeirssonar. Eftirnöfn þeirra
eru notuð til að búa til nafn það sem
birt er sem höfundarnafn í mynda-
skránni.
Þegar myndirnar eru skoðaðar
sést glöggt að margar þeirra eru
áritaðar með nafni höfundar, þannig
að ekki fer milli mála hver ljós-
myndarinn er. Ég hlakkaði til að sjá
myndirnar í bókinni þegar ég náði
mér í hana fyrr í vetur, auk þess sem
efni hennar er áhugavert og bókin
verðlaunuð. Sigurhans Vignir var afi
minn, ég þekki ljósmyndasafn hans
og handbragð nokkuð vel og átti von
á að sjá margar myndir hans í bók-
inni. Eftir að hafa skoðað bókina
rækilega sé ég að hann tók mikinn
meirihluta þeirra 34 mynda sem eru
ranglega merktar. Hans er hins veg-
ar hvergi getið sem höfundar ljós-
mynda í bókinni.
Sigurhans notaði Vignir sem höf-
undarnafn og áritaði myndir sínar
þannig. Hann ljósmyndaði mikið fyr-
ir Leikfélag Reykjavíkur fyrir 1950
en var síðan aðalljósmyndari Þjóð-
leikhússins á fyrsta áratug starfsemi
þess og myndaði nánast allar sýn-
ingar í húsinu, auk þess að taka aðr-
ar myndir fyrir Þjóðleikhúsið.
Myndir hans frá þessum tíma hafa
mikið gildi fyrir leiklistarsöguna,
hafa ætíð vakið verðskuldaða athygli
og stórar eftirtökur þeirra oft verið
til sýnis á vegum leikhúsanna. Því
miður þekki ég hins vegar ekki
myndatökur Vigfúsar Sigur-
geirssonar fyrir leikhúsin á þessum
árum.
Mér finnst verkum beggja þess-
ara ágætu ljósmyndara sýnd mikil
óvirðing með þeim vinnubrögðum
sem birtast í bókinni og því sé rétt
að vekja athygli á þeim hér. Það er
líka umhugsunarefni hvernig vill-
urnar gátu farið framhjá öllum sem
að gerð bókarinnar komu, jafnt höf-
undi, útgefanda sem öðrum. Bókin
hefur svo væntanlega fengið mikla
skoðun hjá dómnefnd þeirri sem
valdi hana besta í sínum flokki eins
og getið var um hér að ofan.
Gagnrýnendur bókarinnar hafa
heldur ekki bent á þessar villur og
þar af leiðandi hefur hvergi opin-
berlega verið vakin athygli á þeim
eða leiðréttingum komið á framfæri.
Ég reikna með að fleiri en ættingjar
ljósmyndaranna geti gert kröfur um
meiri vandvirkni við útgáfu bókar
sem skilgreind er að hluta sem
fræðirit.
Villur í verðlaunabók
Eftir Reyni Vignir
Reynir Vignir
»Mér finnst verkum
beggja þessara
ágætu ljósmyndara
sýnd mikil óvirðing með
þeim vinnubrögðum
sem birtast í bókinni.
Höfundur er viðskiptafræðingur og
leikhúsáhugamaður.
Þegar fjallað er um
sjálfbærni pappírs og
prentiðnaðar er mikil-
vægt að skilja að stað-
reyndir og sleggju-
dóma. Pappírsiðnaður
er leiðandi á heims-
vísu í sjálfbærum að-
föngum, endurnýjan-
legri orku og hlutfalli
endurvinnslu.
Þrátt fyrir það eru
mýtur um pappír lífseigar á meðal
neytenda.
Guðmundi Inga Guðbrandssyni,
umhverfis- og auðlindaráðherra,
var nýverið afhent fræðslurit um
sjálfbærni pappírs í lýðveldisgarð-
inum.
Í ritinu er farið yfir sleggjudóma
og staðreyndir sem varða vinnslu
pappírs. Til dæmis þá staðreynd að
pappírs- og prentiðnaður á norður-
hveli jarðar tryggir heilbrigða og
vaxandi nytjaskóga og notar virt
vottunarkerfi sem tryggja að
pappírinn sé unninn úr sjálfbærum
skógi.
Fræðsluritið er gefið út í sam-
starfi Iðunnar fræðsluseturs, Sam-
taka iðnaðarins, Grafíu og pappírs-
innflytjenda og stuðst við rann-
sóknir Alþjóðaefnahagsþingsins og
kynningarefni frá alþjóðlegu sam-
tökunum Two Sides,
sem hafa það að mark-
miði að upplýsa um
sjálfbærni pappírs- og
prentiðnaðar og styðj-
ast eingöngu við vís-
indalegar rannsóknir.
Frá árinu 2005-2015
uxu evrópskir nytja-
skógar um 44.000 fer-
kílómetra, sem er
stærra landsvæði en
Sviss og sem nemur
vexti á stærð við 1.500
fótboltavelli á hverjum
degi. Á einu ári mun
þroskað tré taka til sín um það bil
22 kg af koltvísýringi úr andrúms-
loftinu og gefa frá sér súrefni í
staðinn. Af því að pappír er unninn
úr trjám geymir hann kolefni allan
sinn líftíma.
78% bókatitla eru
prentuð erlendis
Það er full þörf á upplýsingu um
sjálfbærni þessa iðnaðar, sem hefur
átt undir högg að sækja og er oft
stillt upp að ósekju sem óum-
hverfisvænum kosti. Prentun færist
einnig í auknum mæli út fyrir land-
steinana. Nú er til dæmis svo kom-
ið að 78% bókatitla eru prentuð er-
lendis.
„Mig minnir að Ólafur Jóhann
Ólafsson rithöfundur hafi sagt að ef
bókin hefði verið fundin upp í gær
myndi hún þykja hin besta snilld.
Það þarf ekki að hlaða hana, 100%
endurvinnanleg, meðfærileg og síð-
ast en ekki síst, fallegur gripur.“
Þetta segir Andri Snær Magnason í
pistli um bækur í nýjustu útgáfu
Prentarans og veltir því upp hvort
prentöryggi sé atriði sem þurfi að
íhuga nú þegar prentun sé að miklu
að færast út fyrir landsteinana.
Vangaveltur Andra Snæs fela í
sér mikilvæga spurningu. Viljum
við prenta bækur á Íslandi í fram-
tíðinni?
Stuðningur okkar við íslenskan
prentiðnað, sem er nátengdur
menningarsögu okkar og bókelsku,
fer sífellt minnkandi. Atvinna fjölda
fólks er í hættu og sé maður veru-
lega svartsýnn og búist ekki við
auknum stuðningi stjórnvalda og
almennings gæti maður ímyndað
sér að það verði ekki prentað hér á
landi í framtíðinni.
Sumir segja að prentun sé hvort
sem er deyjandi iðngrein og slíka
grein eigi ekki að styðja. En miklar
tæknibreytingar eru enginn dauði
heldur fela í sér annars konar líf,
þar sem minna er meira og gæði og
sjálfbærni eru í fyrirrúmi.
Merkileg menningarstoð
Sú þróun að prentverk sé að
flytjast úr landi er sorgleg og óum-
hverfisvæn, kolefnissporið við að
prenta bækur og annað efni erlend-
is er nokkuð dýpra en að prenta
það hér heima. Og jafnvel þótt við
þurfum að flytja inn pappír til
verksins.
Prentverkið fléttast saman við
myndmáls- og bókmenntasögu okk-
ar Íslendinga og er reyndar merki-
leg stoð í menningu okkar. Þessi
sterka tenging gerir það að verkum
að það væri hryggilegt ef iðnaður-
inn legðist af vegna andvaraleysis.
Með því að velja pappír og styðja
við íslenskan prentiðnað ertu ekki í
vonlausri baráttu fyrir deyjandi
iðngrein heldur ertu að velja um-
hverfisvænan og sjálfbæran kost,
styðja íslenskt atvinnulíf og iðnað
og að auki að leggja rækt við
menningararf okkar.
Ef bókin hefði verið fundin upp í gær
Eftir Kristjönu
Björgu
Guðbrandsdóttur
» Pappírsiðnaður er
leiðandi á heimsvísu
í sjálfbærum aðföngum,
endurnýjanlegri orku
og hlutfalli endur-
vinnslu.
Kristjana Björg
Guðbrandsdóttir
Höfundur er sviðsstjóri prent- og
miðlunarsviðs hjá Iðunni fræðslu-
setri.
Ljósmynd/hag
Prentiðnaður Ingibjörg Steinunn Ingjaldsdóttir, Kristjana Guðbrands-
dóttir og Guðmundur Ingi Guðbrandsson, umhverfis- og auðlindaráðherra.