Morgunblaðið - 19.06.2020, Qupperneq 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 2020
Fjós Kúabændur eru farnir að hleypa kúnum út í frelsi sumarsins. Þessir nautgripir bíða eftir að þeirra tími komi.
Kristinn Magnússon
Á Íslandi ríkir sá
siður við útfarir að
prestur er fenginn
til að flytja minning-
arorð um hinn látna.
Gerist þetta með
þeim hætti að prest-
urinn hittir nánustu
ástvini og fær hjá
þeim upplýsingar
um æviferil viðkom-
andi manns og það
sem verðugt er talið
að taka með í minningarorðin.
Prestar sinna þessu hlutverki
oftast af kostgæfni og flytja
hugþekka lýsingu á hinum látna
við athöfnina. Lýsingin nær því
hins vegar sjaldan að verða per-
sónuleg. Þetta er meira eins og
greinargerð í máli þar sem gera
skal upp mannkosti hins látna.
Hvers vegna gerum við þetta
svona? Af hverju fáum við ekki
einhvern sem þekkti hinn látna
persónulega til að flytja um
hann minningarorðin, jafnvel
fleiri en einn hverju sinni. Þetta
geta verið vinir, starfsbræður
eða náin ættmenni hins látna.
Við minnumst þeirra sem and-
ast með ritun minningargreina í
blöð. Sá siður er ágætur og hef-
ur þýðingu við að varðveita
minningarnar á sinn hátt. Þetta
hefur hins vegar ekki bein áhrif
á helgiathöfnina við útförina.
Ég hef séð upptökur af útför-
um í öðrum löndum þar sem sá
háttur er hafður á sem hér er
nefndur. Svona ræðuflutningur
getur oft verið hjartnæmur og
eftirminnilegur. Fræg dæmi eru
um ræðu sem stórleikarinn
Kevin Kostner flutti yfir æsku-
vinkonu sinni Whitney Houston
eða ræðu sem George W. Bush
yngri flutti yfir föður sínum
George H. W. Bush en báðir
þessir menn höfðu gegnt emb-
ætti forseta Banda-
ríkjanna. Eða ræð-
ur sem fluttar voru
við útför Muham-
mads Ali, þar sem
m.a. vinir hans
Billy Crystal og Bill
Clinton fluttu fal-
legar ræður.
Það skiptir í raun
engu máli hversu
frægur svona ræðu-
maður er og þá
ekki heldur hinn
látni. Aðalatriðið er
að sá sem talar hafi þekkt hinn
látna persónulega, þótt eitthvað
til hans koma og þótt vænt um
hann. Svona ræðuflutningur
verður oftast miklu eftir-
minnilegri en greinargerðir
prestanna geta orðið.
Verði svona hættir teknir
upp hér yrði auðvitað ekki
nauðsynlegt að haga öllum út-
förum svona. Ef aðstandendum
líkar gamla aðferðin betur geta
þeir auðvitað viðhaft hana frek-
ar.
Prestar sem stýra útförum
ættu að hugleiða hvort ekki sé
orðið tímabært að breyta fyr-
irkomulagi þeirra á þennan
veg.
Eins ættu aðstandendur að
huga að þessu sjálfir, enda
verður ekki séð að neitt mæli
gegn því að haga útför ástvinar
á þann hátt sem hér er nefnd-
ur.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
» Aðalatriðið er að sá
sem talar hafi
þekkt hinn látna per-
sónulega, þótt eitthvað
til hans koma og þótt
vænt um hann.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er lögmaður.
Útfarir
Það er stundum
nokkur raun að því að
hlusta á útvarpsþætti
og þá umræðu sem
þar fer fram. Oft
reyni ég að hlusta á
slíka þætti til að bæta
við þekkingu mína eða
heyra sjónarmið ann-
arra. Þá er oft fróð-
legt að heyra nálgun
viðmælenda í slíkum
þáttum og heyra hvort þeir bæti
við almenna þekkingu þjóðarinnar.
Einn útvarpsþáttur af þessu tagi
bætti ekki við þekkingu mannkyns
en opinberaði vanþekkingu blaða-
manna á læknisfræðilegum rann-
sóknum og rekstrar- og efnahags-
legum forsendum slíkra
rannsókna.
Þá er yfirgripsmikil vanþekking
margra blaðamanna á rekstri og
efnahagsmálum sjálfstætt efna-
hagsvandamál, sem skilar sér í
rangfærslum og rangtúlkunum, og
er sjálfstætt vandamál í lýðræð-
isríki. Lýðræði líður fyrir slíka
vanþekkingu. Stundum má ætla að
eigin efnahagsvandamál blaða-
manna sé hvort í senn orsök og af-
leiðing vanþekkingar.
Orðskrípi
Nýverið hefur verið fundið upp
orðskrípið „óhagnaðar-“ í nokkrum
orðasamböndum. Sá er þetta ritar
er nokkuð vel að sér í reiknings-
skilum og veit hvað er hagnaður og
hvað er tap. Sömuleiðis veit sá er
þetta ritar hvað er lán og ólán, og
fer einnig nærri um hvað er ham-
ingja og hvað er óhamingja. Af
þessu tvennu verður aðeins dregin
sú ályktun að óhagn-
aðardrifinn rekstur sé
drifinn áfram af tap-
rekstri. Það er álíka
viska, og að halda því
fram að augljós tap-
rekstur geti verið
þjóðhagslega hag-
kvæmur. Í samfélag-
inu er sívaxandi eft-
irspurn eftir
óhagnaði. Á sama
tíma fer skilningur á
hagnaði, og þar með
framförum, síminnk-
andi.
Umræða um hagnað
Hagnaður er glæpur og gróði
enn verri. Afleiðing af þeim glæp
kann að verða greiðsla á arði, sem
verður þá meiri glæpur en hagn-
aðurinn sjálfur. Þó er þversögnin
sú að samfélag, sem fer á mis við
hagnað, fer jafnframt á mis við
skatttekjur.
Það er einnig mikil fylgni á milli
launa í fyrirtækjum og hagnaðs
fyrirtækjanna. Svigrúm fyrirtækja
til launagreiðslna fer eftir hagnaði
og ávöxtun í rekstri.
Það er hrein raun að hlusta á
eftirsókn eftir óhagnaði og á hvern
veg á að bregðast við óhagnaði á
efsta degi. Óhagnaður getur aðeins
endað á tvo vegu, með gjaldþroti
eða ríkisframfæri, og þá framfæri
þeirra sem greiða skatta af hagn-
aði og skatti af launum þeirra sem
vinna hjá fyrirtækjum sem skila
hagnaði af rekstri sínum. Það kann
að vera að óhagnaður sé tímabund-
inn og þá reyni á þolinmæði. Sam-
kvæmt viðurkenndum reiknings-
skilareglum er þróunarkostnaður
gjaldfærður í varúðarskyni, en það
er alls ekki viðurkenning á því að
þróun á vöru og þjónustu geti ekki
skilað af sér tekjum og þar með
hagnaði í framtíð.
Erfðagreining og skimun
Í framangreindum útvarpsþætti
virtist eiga að ræða aðkomu Ís-
lenskrar erfðagreiningar að skim-
un í Covid-19-faraldri. Sú varð
ekki raunin. Áhyggjuefni þeirra
blaðamanna sem tóku þátt í um-
ræðunni var hvar hugsanlegur
fjárhagslegur hagnaður af rann-
sóknum Íslenskrar erfðagrein-
ingar lenti, en ekki var rætt um
læknisfræðilegan ávinning.
Sá er þetta ritar lét af hendi
sýni í skimun vegna hugsanlegrar
Covid-19-sýkingar. Jafnframt var
spurt hvort vilji væri til að láta af
hendi blóðsýni til mótefnamælinga
og hugsanlegra annarra lækninga-
rannsókna. Ekki var beðið um
gjald fyrir skimun en á móti kom
afsal á fjárhagslegum hagnaði af
rannsóknum. Framlagið, sýnishorn
til skimunar og blóðsýni, eru fyrir
gefandann um margt lík frjálsum
gæðum, verðlaus, en verða að
verðmætum við rannsókn á kostn-
að þiggjandans, Íslenskrar erfða-
greiningar. Vonandi verður gef-
andinn þátttakandi í læknis-
fræðilegum ábata af rannsókninni,
eins og allt mannkynið. Íslensk
erfðagreining hefur þolinmæði og
bolmagn til að bíða fjárhagslegs
ávinnings af rannsóknum sínum.
Aðkoma Íslenskrar erfðagrein-
ingar að skimun við leit að
Covid-19-sýkingum hefur skipt
sköpum í viðlögum gegn heimsfar-
aldri. Þetta hefur Íslensk erfða-
greining gert án gjaldtöku fyrir
þátttakendur og fyrir íslensk heil-
brigðisyfirvöld, þ.e. íslenskra
skattborgara, þeirra sem greitt
hafa gjöld af launum og hagnaði,
og neyslu sinni.
Sá er þetta ritar, vonar að Ís-
lensk erfðagreining endurheimti
fjárhagslegan óhagnað sinn af
skimun og rannsóknum í framtíð-
artekjum, sem falla til vegna auk-
innar þekkingar á veirusjúkdóm-
um.
Íslendingar hafa tekið þá af-
stöðu að hafna áhættu af þessum
rannsóknum, sem erlendir eig-
endur hafa tekið. Hagnaður lendir
ávallt hjá þeim sem taka áhættu.
Svo er einnig um óhagnað. Fræði-
legur ávinningur og hagnaður
kemur í hlut mannskyns.
Sá er þetta ritar heldur alltaf
svefni þegar öðrum vegnar vel.Það
er heiður fyrir Íslending ef Ís-
lenskri erfðagreiningu vegnar vel.
Það er ávinningur fyrir mann-
kynið.
Velferð mannkyns
Lækningarannsóknir snúast í
grunninn að því að bæta velferð
mannkyns. Til þess að hægt sé að
stunda læknisfræðilegar rann-
sóknir þurfa sjúklingar að láta af
hendi gögn, jafnvel persónugrein-
anleg en eftir atvikum dulkóðuð.
Það er alvarlegt mál að fólk án
grundvallarþekkingar skuli dregið
fram til álitsgjafar í máli sem er
jafn sérhæft og rannsóknir Ís-
lenskrar erfðagreiningar. Fjöl-
miðlun hefur skyldur. Ef blaða-
menn hafa áhuga á óhagnaði og
hafa áhyggjur af hagnaði, þá er
nauðsynlegt að auka grunnþekk-
ingu blaðamanna. Ósjálfbær
óhagnaður getur aðeins haft í för
með sér tortímingu. Viðbrögð Ís-
lenskrar erfðagreiningar björguðu
því sem bjargað varð í viðlögum
Covid-19-faraldurs. Það er verk-
efni Íslenskrar erfðagreiningar að
vinna úr sínum rannsóknum til
hagnaðar. Áhugi blaðamanna á að
beinast að miðlun þekkingar á
skimun og rannsóknum. Það kann
að vera verkefni að greina frá fjár-
málum Íslenskrar erfðagreiningar.
Það er ekki verkefni blaðamanna
að kveða upp gildishlaðna dóma
um fjármál Íslenskrar erfðagrein-
ingar eða annarra fyrirtækja eða
félaga, sérstaklega þegar þekkingu
skortir.
Eins og Jón Hreggviðsson sagði;
„mér er sama hvort ég er sekur
eða saklaus, ég vil aðeins hafa bát-
inn minn í friði“. Það er von mín að
Kári Stefánsson fái að hafa sinn
bát í friði. Þeir sem vilja mega
segja hann dálítið ruglaðan. Senni-
lega er það gott að vera lítillega
ruglaður.
Því eins og skáldið sagði í
Sjálfsmat;
Ef þú leggur lag við þá
sem líkjast þér of mikið
færðu leiða ugglaust á
þeim öllum fyrir vikið.
Og sannlega sýnist mér,
á sjálfum þér.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Í samfélaginu er sí-
vaxandi eftirspurn
eftir óhagnaði. Á sama
tíma fer skilningur á
hagnaði, og þar með
framförum, síminnk-
andi.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
(Ó)hagnaður og Erfðagreining