Morgunblaðið - 19.06.2020, Side 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 2020
Ég hefi aldrei verið
hundaaðdáandi. Í
mörg ár var ég
reyndar skíthræddur
við þá. Orsökin var sú
að ég varð fyrir
hundsbiti. Þegar ég
var níu ára var ég
sendur eitt sumar til
ömmu á Flateyri. Það
var bara einn hundur
í plássinu, stór schä-
fer-hundur, sem var í eigu lækn-
isins, sem var sænskættaður mað-
ur. Eitt sinn vorum við nokkrir
strákar að leika við seppann niðri í
fjöru. Leikurinn fólst í því að
henda spýtu og hljóp þá hundurinn
til og kom með hana til baka. Þeg-
ar kom að mér og ég henti spýt-
unni fór hundurinn ekki á eftir
henni, heldur tók á rás eftir mér.
Ég þaut eins og eldibrandur, en
hann náði mér fljótlega og beit
mig til blóðs í kálfann. Amma kom
hlaupandi þegar hún heyrði í mér
hljóðin og það tók hana langan
tíma að róa mig niður. Sárið sjálft
var ekki alvarlegt.
Þegar ég var búinn með skóla-
árin fór ég að vinna hjá SÍS, sem
einu sinni var ríki í ríkinu en er nú
dáið og að mestu gleymt. Eftir
nokkur ár var mér boðin vinna við
fiskréttastöð, sem hafði verið
keypt í Ameríku. Skrifaði ég undir
samning við Erlend Einarsson um
að vera þar í fjögur til fimm ár.
En hvað gerðist? Hérna er ég enn,
meira en hálfri öld seinna. Ég segi
stundum Ameríkönum í gríni að
starfssamningur minn hafi týnst á
Íslandi og ég hafi gleymst og orðið
innlyksa í Ameríku.
Þegar við yfirgáfum okkar ást-
kæra land 1962 var hundahald
bannað í Reykjavík. Það var álitið
að hundum liði best í sveitinni.
Nokkuð mörgum árum seinna var
það þekktur þingmaður, sem feng-
ið hafði flotta sendiherrastöðu í út-
landinu, sem breytti
öllu. Fjölskylda hans
hafði nefnilega eignast
tvo hunda og vildi nú
koma með þá heim í
Reykjavík þegar
sendiferlinum væri
lokið. Á dularfullan
máta fékkst und-
anþága frá borginni,
og svo fylgdu aðrar á
eftir og á endanum
fór allt úr böndum og
allir gátu fengið sér
hund. Og þá varð
Reykjavík eins og aðrar borgir í
útlöndum, full af hundaskít.
Á þeim tíma sem við fluttum af
landi brott þótti mörgum eft-
irsóknarvert að komast til Am-
eríku. Á Íslandi var landlæg svo-
kölluð óðaverðbólga og
gengislækkanir með reglulegu
millibili. Margs konar varningur
var af skornum skammti. Húsnæð-
ismálin voru í lamasessi, bílar rán-
dýrir, ekkert sjónvarp komið og
hvað þá heldur bjór. Hundahald
var bannað í borginni eins og áður
var sagt.
Og nú vorum við heldur betur
menn með mönnum úti í henni
Ameríku. Við gátum gert allt sem
ekki var hægt að gera á Íslandi:
Keypt einbýlishús með 30 ára láni
á lágum vöxtum, fengið okkur átta
strokka tryllitæki fyrir bíl, auðvit-
að sjónvarp og nægan bjór. Og
líka hund!
Samstarfsmaður vestra, Pálmi
Þórðarson, hafði áhuga á því að
eignast hund. Hann var búinn að
finna tvo hvolpa undan sömu tík-
inni og hvatti mig til að taka ann-
an. Ég var fyrst andsnúinn og
konan á báðum áttum, en ung
dóttir voða spennt. Var loks slegið
til og við Pálmi fórum heim hvor
með sinn hvolpinn. Hans var kven-
kyns og fékk nafnið Skotta og okk-
ar karlhvolpur var auðvitað
skírður Móri, bæði eftir frægum
íslenskum draugum. Í fyrstunni
var mikil lukka með litla sæta
hvolpinn. Dóttirin elti hann á rönd-
um um allt húsið og konan fylgdi á
eftir með tuskur því Móri sprændi
hvar sem hann var.
En brátt fór hundahaldið að
ganga heldur skrykkjótt og ég sá
að ég hafði verið einum of fljótfær
að ráðast í það. Móri var erfiður í
meira lagi, sjaldan til friðs, slæmur
á taugum og sígeltandi. Svo lagði
hann sér til flær, sem illa gekk að
losa hann við. Einnig var hann sí-
gubbandi. Eitt sinn gistu vinahjón
hjá okkur. Maðurinn átti gamla
uppáhalds flókainniskó sem hann
skildi aldrei við sig. Eitt kvöldið,
þegar við slöppuðum af eftir góða
máltíð, smeygði hann sér úr öðrum
flókaskónum augnablik. Móri, sem
alltaf var snuðrandi og þefandi,
tróð trýninu niður í skóinn og
gubbaði fyrirvaralaust ofan í hann.
Þegar tengdaforeldrarnir voru í
heimsókn fórum við karlarnir út
einn eftirmiðdag að ná okkur í
kassa af öli, en kvenfólkið var
heima. Konan var í baði en amman
og barnabarnið voru eitthvað að
stússa við Móra. Varð hann fljótt
allbaldinn, svo þær hleyptu honum
út í bílskúrinn. Eftir smástund fór
hann að ýlfra og þegar að var gáð
var hann búinn að festa hálsólina í
gorminum á bílskúrshurðinni, sem
opnaðist upp. Í einhverju fumi
hleypti tengdamóðir mín hurðinni
upp og tókst þá hundurinn Móri á
loft eins og hengdur afbrotamaður.
Skrækti nú dóttirin, konan stökk
upp úr baðkarinu, kom niður
sveipuð handklæði, var fljót að
hugsa, greip garðskærin, sem þar
voru, og skar niður dýrið. Rétt í
því renndum við í hlaðið kampa-
kátir með ölkassann, en aðkoman
var ekki góð. Amman og barnið
grátandi, en konan stumrandi yfir
nýhengdum hundinum, sem nú
virtist vera eitthvað að braggast.
Hún var búin að hringja í dýra-
lækninn og ók ég þangað strax í
loftköstum, en tengdapabbi sat
með Móra vafinn í handklæði.
Dýralæknirinn skoðaði hann hátt
og lágt og sagði að honum hefði
ekki orðið meint af hengingunni.
Svo brosti hann við og sagði að ef
hann lenti í annarri hengingu
skyldum við fara með hann til sál-
fræðings.
Eftir Þóri S.
Gröndal »Nokkuð mörgum ár-
um seinna var það
þekktur þingmaður,
sem fengið hafði flotta
sendiherrastöðu í út-
landinu, sem breytti
öllu.
Þórir S. Gröndal
Höfundur er fyrrverandi fisksali og
ræðismaður í Flórída.
floice9@aol.com
Hundar
Eftir gosið í
Heimaey 1973 var
Viðlagatrygging sett
á stofn til að bæta
tjón eldgossins og
koma lífinu aftur í
gang í Vest-
mannaeyjum.
Síðar urðu mann-
skæð og tjónamikil
snjóflóð og jarð-
skjálftinn 2008 þar
sem Viðlagatrygging bætti tjón
eins og mögulegt og eðlilegt var.
Árið 2018 var Viðlagatryggingu
Íslands breytt í Náttúruhamfara-
tryggingu Íslands og var þar verið
að leggja áherslu á að tryggingin
væri eingöngu að bæta tjón vegna
náttúruhamfara.
Nú undanfarið hefur smitsjúk-
dómurinn COVID-19 herjað á
heimsbyggðina og við Íslendingar
verið að rifja upp farsóttir liðinna
tíma á Íslandi.
Við þá upprifjun má sjá að far-
sóttir í gegnum tíðina hafa verið
meiri háttar hamfarir og valdið
miklu tjóni.
Nú er rætt um það að farsóttir
eins og COVID-19 eigi eftir að
herja á okkur mannfólkið öðru
hvoru í framtíðinni.
Því er spurt, af hverju ætti ekki
okkar hamfarasjóður að bæta óvið-
ráðanlegar hamfarir eins og
COVID-19 er? COVID-19-farsóttin
hefur í för með sér ótrúlega mikið
tjón og tekur mörg ár fyrir okkur
að laga stöðuna. Í snjóflóðum, eld-
gosum og jarðskjálftum á Íslandi
verður stundum manntjón (að-
allega í snjóflóðum), eignatjón
verður oft mikið og fyrirtæki verða
fyrir miklu tjóni. Er ekki þetta að
gerast núna í COVID-19-ástand-
inu?
Undirritaður leggur
því til að skoðað verði
hvort ekki sé eðlilegt
að Náttúruhamfara-
tryggingu Íslands
verði breytt þannig að
hún tryggi líka tjón
vegna farsótta sam-
bærilegra við CO-
VID-19. Tryggingin
gæti þá t.d. verið að
bæta tjónið/kostn-
aðinn sem fellur á
heilbrigðiskerfið (önd-
unarvélar, skim-
unarkostnað, álagskostnað o.fl.),
hlutabótaleiðina og kostnað við að
koma ferðamennskunni aftur í
gang.
Stærsta málið við að koma
ferðamennskunni í gang er að
lækka kostnað ferðamanna við að
láta skima sig við komuna til
landsins.
Væri ekki upplagt að breytt
hamfaratrygging væri að nið-
urgreiða kostnaðinn við skimun,
t.d. um helming, þannig að ferða-
maðurinn væri að greiða 7.500 kr.
(50 evrur) fyrir skimunina í stað-
inn fyrir 15.000 kr.? Ég tel að
svona lækkun á skimunargjaldinu
myndi skipta sköpum fyrir ferða-
menn sem hafa áhuga á að heim-
sækja Ísland á næstu mánuðum.
Hamfarir
og COVID-19
Eftir Bjarna
Gunnarsson
Bjarni Gunnarsson
» Væri ekki eðlilegt að
Náttúruhamfara-
tryggingu Íslands verði
breytt þannig að hún
tryggi líka tjón vegna
farsótta sambærilegra
við COVID-19?
Höfundur er verkfræðingur og
lífeyristaki.
Stjórn Landssam-
bands eldri borgara
hefur samþykkt
stefnumarkandi álykt-
un varðandi baráttu-
mál sín í kjaramálum.
Stjórn LEB leggur á
það höfuðáherslu að
bæta kjör þeirra sem
lökust hafa kjörin. Það
eigi að vera hlutverk
Tryggingastofnunar
ríkisins. Stjórn LEB telur að besta
leiðin til þess sé að hækka almenna
frítrekjumarkið úr 25 þús. kr. á
mánuði í 100 þús. kr. á mánuði.
Stjórn LEB getur fallist á að þeir
sem hafa yfir 595.642 kr. á mánuði
í tekjur, t.d. úr lífeyrissjóði, fái
ekki bætur frá Tryggingastofnun
ríkisins.
Greiðslur frá lífeyrissjóðum
skerðast ekki
Á starfsævinni leggja launþegar
hluta tekna sinna í lífeyrissjóð
ásamt mótframlagi frá atvinnurek-
anda. Launþegar ávinna sér þar
með ákveðin réttindi til lífeyris-
greiðslna eftir að starfsævi lýkur.
Það getur verið misjafnt eftir líf-
eyrissjóðum hve mikil þau réttindi
eru. Því er nú haldið
fram af sumum að
stjórnvöld skerði þessi
réttindi eftirlaunaþega
og bent á að inneign í
lífeyrissjóði séu stjórn-
arskrárvarin réttindi.
Rétt er að benda á að
réttindi í lífeyrissjóði
skerðast ekki. Allir
sem hafa áunnið sér
réttindi í lífeyrissjóði
fá greiðslur úr lífeyris-
sjóði í samræmi við
þau réttindi sem menn
hafa áunnið sér. Þetta er grund-
vallaratriði í umræðunni.
Hvert á hluverk Trygginga-
stofnunar ríkisins að vera?
Aftur á móti hafa greiðslur úr líf-
eyreissjóði áhrif á það hversu háar
greiðslur frá TR eru. Eins og stað-
an er núna má lífeyrisþegi vinna
sér inn 100 þúsund krónur á mán-
uði án þess að það skerði greiðslur
frá TR. Þessi tala hefur ekki tekið
neinum breytingum síðustu árin.
Það hlýtur að vera krafa frá LEB
að þessi upphæð taki breytingum í
samræmi við þróun launavísitölu.
Almenna frítekjumarkið er nú 25
þúsund krónur á mánuði. Tekjur
frá lífeyrssjóði og fjármagnstekjur
umfram 25 þúsund kr. á mánuði
skerða tekjur frá TR. Þessi upp-
hæð hefur heldur ekki tekið breyt-
ingum í samræmi við þróun launa-
vísitölu.
Það er nauðsynlegt að við ræð-
um það hvert hlutverk TR á að
vera. Í mínum huga er það
grundvallaratriði að TR hafi það
hlutverk að bæta þeim sem hafa
lágar og miðlungstekjur til að ná
því að hafa lágmarkslaun sem í
gildi eru í landinu. Það er einnig
eðlilegt að þeir sem hafa aflað sér
tekna með atvinnu, lífeyristekjum
og fjármagnstekjum fái ekki skerð-
ingu við fyrstu 100 þúsund krón-
urnar að viðbættum hækkunum
sem komnar eru vegna þróunar
launavísitölu.
Aftur á móti er hægt að fallast á
að þeir sem hafa yfir 595.642 krón-
ur á mánuði fái ekki greiðslur frá
Tryggingastofnun ríkisins. Með
þeirri stefnu er meira fjármagn til
staðar til að bæta kjör þeirra er
verst hafa kjörin.
Hvers vegna er
valkosturinn hækkun á
almenna frítekjumarkinu?
Á það hefur verið bent að hækk-
un almenna frítekjumarksins skilar
sér mun betur til þeirra sem lægri
hafa launin heldur en að prósentu-
skerðingar verði lækkaðar.
Við hækkun frítekjumarks í 50
þúsund á mánuði væri t.a.m. hækk-
un ráðstöfunartekna allra tíunda
um 7.094 kr. eftir skatt hjá sambýl-
ingum og 8.070 kr. hjá einbýling-
um. Lauslega áætlað yrði kostnað-
ur ríkisins um 3.268 m.kr. (nettó).
Margir hafa tekið undir þetta
sjónarmið. Ég bendi á að Lands-
fundur Sjálfstæðisflokksins hefur
ályktað í þessa átt, einnig Samtök
eldri sjálfstæðismanna.
Breytingar um áramót
Alþingi gefur út fyrir hver ára-
mót hverjar breytingar verða á
greiðslum frá Tryggingastofnun
ríkisins. Síðustu ár hafa greiðsl-
urnar hækkað í samræmi við
hækkun neysluvístölu en ekki í
samræmi við þróun launavístölu.
Eldri borgarar sem fá greiðslur frá
TR hafa þannig dregist aftur úr
miðað við hækkanir á vinnumark-
aðnum.
Með þessum ákvörðunum stjórn-
valda hafa lægstu tíundirnar verið
skertar. Frá árinu 2017 hafa heild-
artekjur þeirra tekjulægstu í 1-
tíund lækkað um 6,7% og tekjur 5-
tíundar um 5% miðað við lágmarks-
laun, sem er það lágmarksviðmið
sem Tryggingastofnun styðst við.
Aðalbaráttumál Lands-
sambands eldri borgara
Það hlýtur að eiga að vera helsta
baráttumál Landssambands eldri
borgara að bæta kjör þeirra félaga
sem verstu kjörin hafa. Við vitum
að sem betur fer er stór hópur
eldri borgara sem búa við ágætis
kjör. Það er óþarfi að sá hópur sem
best hefur kjörin geri kröfu á
hendur Tryggingastofnun ríkisins
að fá greiddar bætur að fullu án
nokkurra skerðinga. Það á að nýta
það fjármagn sem Trygginga-
stofnun hefur til ráðstöfunar til að
bæta kjör þeirra sem verstu kjörin
hafa. Þeir sem bestu kjörin hafa
eiga sem betur fer möguleika á að
bjarga sér sjálfir án aðstoðar frá
ríkinu. Það hlýtur að vera betri
stefna að Landssamband eldri
borgara leggi allan þunga sinn í að
bæta kjör þeirra sem lélegri kjörin
hafa.
Þau verst settu þurfa bætur, ekki þau best settu
Eftir Sigurð
Jónsson »Hlutverk Trygg-
ingastofnunar ríkis-
ins er að bæta kjör
þeirra verst settu, ekki
þeirra best settu.
Sigurður Jónsson
Höfundur er formaður kjaranefndar
Landssambands eldri borgara.