Morgunblaðið - 11.07.2020, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JÚLÍ 2020
Trúðar Hitt húsið í Reykjavík stendur fyrir Götuleikhúsinu á hverju sumri, fyrir ungmenni á aldrinum 17-25 ára.
Í gær voru trúðar frá leikhúsinu á ferð í miðborginni, sem svo sannarlega lífguðu upp á mannlífið.
Eggert
Í merkri bók, A
Conflict of Visions
(útg. 1987), lýsir
bandaríski hagfræð-
ingurinn Thomas So-
well stjórnmálunum
sem átökum ólíkra
hugmynda. Sowell (f.
1930) hefur lifað tím-
ana tvenna og hefur
ritað margar aðrar
bækur þar sem flókin
álitamál eru sett fram á skýran og
skiljanlegan hátt. Óhætt er að
mæla með því að menn taki slík rit
með sér í sumarfríið fremur en
„bókmenntir“ um morð og nauðg-
anir. Mér verður ítrekað hugsað til
Sowells þegar sjónvarpsskjárinn
birtir öfgafulla útgáfu fyrrnefndra
átaka, t.d. þegar lögmæt mótmæli
umbreytast í ofbeldi og almennar
gripdeildir. Munurinn þarna á milli
birtir í raun muninn á borgaralegu
samfélagi, sem virðir lýðræðislegar
leikreglur, og einhvers konar ætt-
bálkahugsun sem hafnar grunn-
gildum réttarríkisins með vísan til
þess að „andstæðingarnir“ verð-
skuldi ekki fulla réttarvernd.
Síðastnefnd afstaða afneitar því
m.ö.o. að allir menn njóti jafnræðis
fyrir lögunum. Alvarleika slíkrar
nálgunar er, í ljósi sögunnar, ekki
unnt að vanmeta.
Vestræn stjórnskipan viður-
kennir einstaklinginn sem grunn-
einingu samfélagsins og laganna. Í
því felst nánar að vestræn ríki sem
kenna sig við lýðræði og frjálslyndi
veita mönnum frelsi til að velja orð
sín og athafnir gegn því að menn
svari til samsvarandi ábyrgðar.
Það að slíkar hugmyndir liggi
stjórnskipan Íslands til grundvall-
ar er hvorki tilviljun né heppni,
heldur afsprengi aldalangrar bar-
áttu við aðrar (og verri) hug-
myndir. Viðurkenning á sjálfs-
ákvörðunarrétti sérhvers manns er
grundvallaratriði í lýðfrjálsu sam-
félagi vegna þess að einmitt á þeim
grunni eru mikilvægustu mann-
réttindi reist. Nægir þar að nefna
trúfrelsi, tjáningarfrelsi og vernd
eignarréttar.
Ógnarstjórnir fyrri alda – og þá
ekki síst 20. aldarinnar – þar sem
einstaklingar voru kerfisbundið og
miskunnarlaust stimplaðir og
flokkaðir út frá stöðlum „hug-
myndafræðilegs hreinleika“ ættu
að hafa kennt mannkyninu mikil-
vægar lexíur um hrylling þess
stjórnarfars sem með valdi freistar
þess að ná tökum á því sem sam-
kvæmt framangreindu má telja
kjarna mennskunnar, þ.e. frelsi
sérhvers manns til hugsunar, tján-
ingar, lífsafkomu o.s.frv.
Þegar fylgst er með fréttum af
samfélagslegum óróa og óöld
beggja vegna Atlantsála vaknar
óþægilegur grunur um að enn sé
verið að vekja upp hryllilega hug-
myndafræðilega drauga. Í því sam-
hengi má vísa til orða kanadíska
heimspekingsins John Ralston Saul
(f. 1947) sem hefur lýst ástandinu
nú á tímum á þá leið að halda mætti
að Benito Mussolini hafi verið
sigurvegari síðari heimsstyrjaldar-
innar. Hvers vegna? Jú, vegna þess
að það sem við sjáum gerjast í und-
iröldu stjórnmálanna, daglegri orð-
ræðu og átökum, sé „fasismi án
einkennisbúninga“. Með þessu er
Saul væntanlega að vísa til þess að
fasismi er í raun tæknileg aðferð
fremur en pólitísk stefna. Fasismi
skiptir mönnum í tvo hópa, seka og
saklausa. Alið er á reiði, m.a. með
því að skrumskæla andstæðingana
og hvetja áheyrendur til að gefa sig
tilfinningunum á vald, því sjálfsagt
sé og réttlátt að vera reiður, gram-
ur, jafnvel hefnigjarn. Áður en
lengra er haldið er ástæða til að
árétta að síðastgreind nálgun er
augljóslega í fullkominni andstöðu
við þá temprun og hófsemi sem
vestræn menning,
þ.m.t. kristindómur og
stóuspeki, hafa hamp-
að öldum saman og
skilgreint sem dyggð-
ir. Sem hugsandi og
ábyrgar siðferðisverur
hljóta menn að vilja
standa gegn því að
höfð séu endaskipti á
dyggðum og löstum,
eða hvað?
Í því skyni að varð-
veita frið, jafnræði og
öryggi ber stjórn-
völdum – og öllum löghlýðnum og
friðsömum borgurum – að halda á
lofti áminningunni um það sem fyrr
greinir, þ.e. um það að vestræn
stjórnskipun grundvallast á því að
hver og einn maður beri ábyrgð á
sjálfum sér, samhliða afdrátt-
arlausri höfnun sjónarmiða sem
ganga í þá átt að víkka refsi-
ábyrgðina yfir á fjölskyldu sakaðs
manns, starfsfélaga eða þá sem
líkjast viðkomandi í útliti. Bók-
menntaarfur Íslendinga ætti að
gera okkur sérlega fær í að verjast
síðastgreindri rökskekkju, því Ís-
lendingasögurnar draga endur-
tekið fram hættuna sem vaknar
þegar menn freista þess að stilla
sjálfum sér upp sem fórnarlömbum
en öðrum sem gerendum. Með því
að ýkja allar skráveifur og leggja
versta skilning í allt sem sagt er og
gert hafa menn í aldanna rás leitast
við að ná höggstað á náunga sínum.
Þessi aðferð, sem misnotuð var í
valdabaráttu hér á landi á þjóð-
veldisöld, birtist nú greinilega í
átakamenningu 21. aldar.
Þegar hópar fólks ógna öðrum
borgurum sem standa utan hóps-
ins, hefta málfrelsi þeirra, hóta
hefndum o.s.frv. þarf augljóslega
að árétta fyrrgreindrar undir-
stöður stjórnskipunarinnar, grund-
völl réttarríkisins og skyldur
borgaranna í þessu samhengi.
Meginreglur laga um að allir eigi
að vera jafnir fyrir lögunum og að
enginn skuli dæmdur án þess að
hafa átt þess kost að verja sig fyrir
dómi eru endurspeglun á þeim
grunni sem áður var nefndur.
Frammi fyrir siðapostulum og
vandlæturum allra tíma, sem krefj-
ast skilyrðislausrar hlýðni við
ríkjandi hugsunarhátt, er rétt að
minna á að reiðina verður að beisla,
því reiði sem útilokar sátt og fyrir-
gefningu er ávísun á einstaklings-
bundnar og samfélagslegar ófarir.
Ógnin við frjálst samfélag kemur
því ekki aðeins frá handhöfum
ríkisvalds, heldur einnig innan frá,
þ.e. frá fólki sem í hugmynda-
fræðilegum skoðanahroka grefur
undan tjáningarfrelsi og skoðana-
skiptum, hafnar rökræðu og dreg-
ur þar með úr líkum á því að ná
megi friðsamlegri niðurstöðu með
samtali, samningum o.þ.h.
Hótanir, rányrkja og ofbeldi sem
beinist að einstaklingum án þess að
sannað sé að viðkomandi hafi sjálf
nokkuð til saka unnið er samkvæmt
framanskráðu ekki aðeins ólögmæt
háttsemi, heldur myndbirting for-
dóma og gengur gegn allri rök-
hugsun. Yfirborðslíkindi, skyld-
leiki, tengsl, eignastaða, skörun
hagsmuna o.s.frv. eiga ekki að leiða
til þess að réttarstaða viðkomandi
sé veikt, sem grundvöllur ásakana
eða til réttlætingar ranglátra áfell-
isdóma. Meðan síðastnefnd atriði
flækjast enn fyrir fólki sem á að
heita menntað er full ástæða til að
minna á þessar undirstöður ís-
lensks réttarfars.
Eftir Arnar Þór
Jónsson
»Reiði sem útilokar
sátt og fyrirgefn-
ingu er ávísun á ein-
staklingsbundnar og
samfélagslegar ófarir.
Arnar Þór Jónsson
Höfundur er héraðsdómari.
Jafnræði fyrir
lögunum
Borgarstjórinn í
Reykjavík er enn við
sama heygarðshornið
sem ég gerði reyndar
að umtalsefni í grein í
Morgunblaðinu 10.
júní sl.: Hann ætlar
sér að koma Reykja-
víkurflugvelli úr
Vatnsmýrinni með
góðu eða illu.
Þráhyggja borgarstjóra
í boði skattgreiðenda
Borgarstjórinn veit, jafnvel og við
hin, að nái hann þessu markmiði sínu,
munu skattgreiðendur þurfa að
byggja nýjan flugvöll sem mun kosta
þá einhvers staðar á bilinu 300 til 400
milljarða króna, eða sem nemur 5
nýjum Landspítölum, þ.e.a.s. ef
heppilegt flugvallarsvæði finnst í ná-
grenni höfuðborgarinnar, sem er
engan veginn sjálfgefið.
Í greininni nefndi ég nokkur dæmi
um hvernig borgarstjórnarmeirihlut-
inn hefur lagt flugvöllinn í einelti á
undanförnum árum, vegna þessa
markmiðs. Í rauninni er hvert og eitt
þeirra dæma sem ég tók í greininni,
efni í kennslubók um það hvernig
ekki á að beita stjórnvaldi gegn hags-
munum og vilja þegnanna: ekki pukr-
ast með skipulagsáform, ekki beita
fordæmalausum stjórnsýsluaf-
brigðum, ekki hafa í alvarlegum hót-
unum við fyrirtæki, ríkisvaldið og ís-
lenskt samfélag í heild, ekki grípa til
ósanninda og villandi umsagna og
ekki brjóta samninga.
Nýtt skipulag fjórfaldar
íbúafjölda Skerjafjarðar
Hugum að nýjustu aðförinni að
flugvellinum sem jafnframt er aðför
að íbúum Skerjafjarðar, sunnan
flugbrautar. Það eru áform meiri-
hlutans um að byggja 3.250 manna
íbúðabyggð á suðvesturenda
Neyðarbrautarinnar, austur af nú-
verandi 800 íbúa byggð í Skerjafirði.
Enn hefur ekki verið samþykkt
deiliskipulag fyrir þessi áform en á
síðasta borgarráðsfundi var sam-
þykkt að setja slíkt deiliskipulag í
auglýsingu. Þessi skipulagsáform
eru fáránleg og verða með engu móti
skilin nema í samhengi við flug-
vallarfóbíu borgar-
stjórans.
Í Aðalskipulaginu
2001-2024 sem tók gildi
2003 var gert ráð fyrir
tæplega 700 manna
byggð í 275 íbúðum, á 11
hektara svæði á þessum
slóðum. Sú byggð varð
aldrei að veruleika og þá-
verandi forstöðumaður
Borgarskipulagsins lét
hafa eftir sér að svo mikil
fjölgun íbúa í Skerjafirði
myndi sprengja allar
umferðarforsendur.
Mun fjórföldun íbúa
tvöfalda umferð?
Nú er hins vegar gert ráð fyrir
3250 manna byggð þarna, í 1300 íbúð-
um á 23 hektara svæði. Hafi einhver
áhyggjur af því að slík íbúafjölgun
sprengi umferðarforsendur getur sá
hinn sami huggað sig við það að
borgarstjórnarmeirihlutinn hefur lát-
ið sérhanna „umferðakönnun“ sem
kemst að þeirri „niðurstöðu“ að ef
íbúafjöldi Skerjafjarðar fjórfaldast,
mun umferð um Suðurgötu og Ein-
arsnes aukast úr 2800 ökutækjum á
sólarhring í 6100 ökutæki. Að vísu
segir almenn skynsemi okkur að ef
íbúafjöldinn fjórfaldast, þá fjórfaldist
jafnframt fjöldi ökutækja inn og út úr
hverfinu, úr 2800 ökutækjum í 13.200.
En borgarstjórnarmeirihlutanum er
flest betur gefið en brjóstvitið og hef-
ur hingað til ekki haft áhyggjur af því
að fólk komist leiðar sinnar innan
borgarmarkanna.
Nýtt íbúðahverfi –
sömu bellibrögðin
Þegar kemur að vinnubrögðum við
þessi skipulagsáform hefur meirihlut-
inn engu gleymt og ekkert lært:
Pukrið felst m.a. í því að velja há-
sumarleyfistíma í að auglýsa skipu-
lagið í því skyni að sem fæstir verði
þess varir. Auk þess hefur ekkert
samráð verið haft við núverandi íbúa
Skerjafjarðar. Furðuleg stjórnsýslu-
afbrigði felast m.a. í því að lóðir voru
auglýstar á þessu svæði án þess að
samþykkt deiliskipulag lægi fyrir.
Slík stjórnsýsla brýtur í bága við
anda skipulagslaga og er án for-
dæma. Flugfélaginu Erni var hótað
að lagður yrði vegur í gegnum flug-
vélaverkstæði þeirra, án þess að þeim
yrðu greiddar skaðabætur, og með
því að flýta þessum framkvæmdum
eins og kostur er, án viðeigandi rann-
sókna, eru borgaryfirvöld að brjóta
samning sem þau gerðu við ríkis-
valdið sl. haust, um að borgaryfirvöld
létu Reykjavíkurflugvöll í friði meðan
verið væri að huga að hugsanlegu
nýju flugvallarsvæði.
Þvermóðskan hafnar
faglegum vinnubrögðum
Öll vinnubrögð við þetta skipulag
eru vísbendingar um þá þráhyggju
sem einkennir afstöðu borgarstjór-
ans til flugvallarins. Það sem einna
best afhjúpar ásetninginn að baki
þessu brambolti er fælni borgaryfir-
valda gagnvart óháðum, faglegum
rannsóknum: Ekki liggur fyrir heild-
stæð umferðargreining vegna þessa
skipulags. Vegagerðin hefur óskað
eftir samgöngumati sem enn hefur
ekki farið fram. Umhverfismati er
engan veginn lokið en það er grund-
vallar forsenda fyrir skynsamlegu
skipulagi svæðisins, ekki síst vegna
óvenju mengaðs jarðvegs. Náttúru-
fræðistofnun er auk þess að íhuga
friðun á strandlengjunni við Skerja-
fjörð þar sem skipulagið gerir ráð
fyrir landfyllingum. Loks hefur
Isavia gengið frá samningi við hol-
lensku loft- og geimferðastofnunina
um að gera faglega úttekt á áhrifum
þessarar fyrirhuguðu byggðar á flug-
öryggi. Þeirri úttekt er ólokið. Niður-
stöður þessara óháðu rannsókna
mega að sjálfsögðu ekki líta dagsins
ljós áður en deiliskipulagið er afgreitt
til auglýsingar, enda getur borgar-
stjóri ekki pantað niðurstöðurnar frá
þessum óháðu aðilum. Langavitleys-
an heldur því áfram með öllu sínu
pukri, fordæmalausri stjórnsýslu,
hótunum, ósannindum og samnings-
brotum.
Eftir Mörtu
Guðjónsdóttur » Það sem afhjúpar
ásetninginn að baki
þessu brambolti er fælni
borgaryfirvalda gagn-
vart óháðum, faglegum
rannsóknum.
Marta Guðjónsdóttir
Höfundur er borgarfulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins.
Skipulagspukur í Skerjafirði