Morgunblaðið - 11.07.2020, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JÚLÍ 2020
Boðið er upp á einkaskoðun og fólk vinsamlegast beðið um að
hafa samband í síma 898-9396 eða á hakon@valfell.is
og panta tíma til skoðunar.
Kirkjubraut 2, 300 Akranesi | Sími: 570 4824 | hakon@valfell.is | valfell.is
Þingvangur ehf byggir 10 hæða lyftuhúsnæði á góðum stað miðsvæðis
á Akranesi. Staðsett við verslunarkjarnann Dalbraut 1, Akranesi.
STILLHOLT 21 - AKRANESI
Íbúðirnar eru tilbúnar til afhendingar og seljast fullbúnar
án gólfefna nema forstofa, þvottahús og baðherbergi
flísalagt. Öllum íbúðum fylgir kæliskápur og uppþvottavél í
eldhúsinnréttingu. Sýningaríbúð á 1. hæð.
Innréttingar og fataskápar frá danska framleiðandnum HTH
Innhurðir og flísar frá Parka
Heimilistæki frá Ormsson
Sagan af Tristram ogÍsönd er saga umblinda ást – og full-komna eigingirni.
Hún er þýðing á frönsku
söguljóði frá því um eða upp
úr 1150 og er eignuð Tómasi
frá Bretagne. Bróðir
Róbert þýddi þessa fyrstu
riddarasögu við norsku
hirðina árið 1226. Um hann
er ekkert fleira vitað. Var
hann kannski íslenskur
munkur með breyttu nafni?
Þessi eldheita ástarsaga
hefur sennilega haft meiri
áhrif á höfunda Íslendinga-
sagna en nokkurt annað rit.
Þeir hafa bókstaflega gleypt
hana í sig. Augljósust eru
áhrifin á Grettis sögu, nánar
tiltekið frásögnina af hefð-
arfrúnni Spes í Miklagarði
sem átti launfundi með Þor-
steini drómundi eftir að
hann hafði hefnt bróður síns
Grettis. En „það var þar
dauðasök ef kona varð opin-
ber að því að hún hóraðist
undir bónda sinn“. Spes
þurfti að vinna eið og sverja
sakleysi sitt: „En fyrir það
vil ég sverja,“ sagði Spes,
„að engum manni hefi ég
gull gefið og af engum manni hefi ég saurgast líkamlega utan af bónda
mínum og þeim vondum stafkarli er tók sinni saurugri hendi á lær mér
er ég var borin yfir díkið í dag.“ Saurugi stafkarlinn var enginn annar
en drómundur í dulargervi.
Í 58. kafla Tristrams sögu er nauðalík frásögn, þar sem „pílagrímur
kominn af löngum vegi“ ber Ísönd til lands af bát sem hún var á, en
hann fellur og fer höndum um hennar „hvítu lær“. Pílagrímurinn var
ástmaðurinn Tristram og hafði andlit hans verið málað gulum lit.
En stíll Tristrams sögu og andi er afar ólíkur svip Íslendingasagna.
Tristram tárast og grætur og harmar sín örlög í löngu máli, „hugstol-
inn í ástaræði“. Egill á Borg felur aftur á móti tilfinningar sínar til Ás-
gerðar lengi vel, jafnvel gagnvart sínum einkavini, Arinbirni hersi. Og
Kjartan Ólafsson, nýkominn úr Noregsferð sinni, „spyr nú gjaforð
Guðrúnar [Ósvífursdóttur] og brá sér ekki við það“.
Rýnið í eftirfarandi texta og hugið að stílbrögðunum; Tristram segir
tárfellandi við Ísönd á skilnaðarstund: „Unn þú mér jafnmikið fráver-
andi sem þú hefur mér nærverandi.“ Ísönd andvarpaði af öllu hjarta
og svaraði harmsfullum orðum: „Minn kærasti unnasti,“ kvað hún, „að
sönnu sómir þér þennan dag að muna að við skiljum svo hörmulega.
Svo er mér mikil písl að okkar skilnaði að aldrei vissi ég fyrr svo mjög
hvað harmur eður hugsótt var, angur eður óró. Eigi mun ég huggun fá,
frið né fögnuð. Og aldrei kvíddi ég svo mínu lífi sem nú okkar skilnaði.
Nú ekki að síður skaltu þiggja þetta fingurgull og varðveit vel fyrir
mínar sakir. Þetta skal vera bréf og innsigli, handsöl og huggan
áminningar ástar okkar og þessa skilnaðar.“
Vésteinn Ólason bjó Söguna af Tristram og Ísönd til prenturnar í
handhægri útgáfu Máls og menningar 1987 og skrifaði snilldarlegan
eftirmála. Sumarlesefni á tímum „ástarkrafts“ og ástarrannsókna.
Eldheit ást
Tungutak
Baldur Hafstað
hafstad.baldur@gmail.com
Mynd/Jóhann Briem
„Svo siglir hún bjarta Ísodd/ með seglin blá“.
(Úr Tristranskvæði)
Íerlendum dagblöðum og tímaritum má finna vaxandiumræður um, hvort kórónuveiran eigi eftir að hafavaranleg áhrif til breytinga á vestrænum samfélög-um. Veiran hafi orðið til þess að beina athyglinni að
alvarlegum veikleikum í þeirri samfélagsgerð og verði til
þess að knýja fram breytingar.
Í fyrradag, fimmtudag, birtist hér í Morgunblaðinu
grein eftir bandarískan prófessor, Nouriel Roubini, sem
fjallar um það efni. Höfundurinn er mjög þekktur vestan
hafs, hefur gegnt fjölmörgum mikilvægum störfum fyrir
stjórnvöld þar í landi en er nú prófessor við háskóla í New
York.
Bakgrunnur hans er fjölþættur. Foreldrar hans gyðing-
ar frá Íran, sjálfur fæddist hann í Tyrklandi, en er nú
bandarískur ríkisborgari. Hann varð einna fyrstur til að
segja fyrir um fjármálakreppuna haustið 2008 í álitsgerð
fyrir Alþjóðagjaldeyrissjóðinn árið 2006. En það var ein-
mitt á fyrstu mánuðum þess árs, og reyndar
frá lokum nóvember 2005, sem Morgunblaðið
birti ítarlegar fréttir í nokkra mánuði af við-
vörunum erlendra banka og greiningarfyrir-
tækja um veika stöðu íslenzku bankanna.
Grein Nouriels Roubinis í Morgunblaðinu
lýkur með þessum orðum:
„Hinir nýju öreigar – stétt hinna ótryggu – eru nú að
gera uppreisn. Svo ég bregði út af orðum Marx og Engels í
Kommúnistaávarpinu: Látum auðmannastéttina skjálfa af
ótta við byltingu hinna ótryggu, sem hafa þar engu að tapa
nema hlekkjunum. En þeir hafa heilan heim að vinna.
Ótryggir allra landa, sameinist!“
Þetta eru stór orð.
Roubini lýsir bandarísku samfélagi síðustu áratuga með
eftirfarandi hætti:
„Auðhyggjumenn eins og Trump og félagar hafa rænt
Bandaríkin áratugum saman með hátæknilegum fjárhags-
legum brellum, glufum í skatta- og gjaldþrotalögum og
öðrum aðferðum til að hafa fé og tekjur af miðstéttinni og
verkalýðnum. Í því samhengi er sú uppskrúfaða reiði sem
álitsgjafar Fox News hafa lýst yfir nokkrum tilvikum rúðu-
brota og rána í New York og öðrum borgum hámark sið-
ferðislegrar hræsni.“
Þessi orð endurspegla að vissu leyti þær umræður, sem
nú fara fram í sumum Evrópulöndum um nýlendutíma
þeirra sjálfra. Nú eru þau sjálf farin að viðurkenna að vissu
leyti að þau hafi farið ránshendi um fyrri nýlendur sínar.
Sú sjálfsgagnrýni er sterkust í Belgíu um þessar mundir.
Á níunda áratug síðustu aldar voru „fjármálasérfræð-
ingar“ hafnir til skýjanna í Bandaríkjunum fyrir snilld á
sínu sviði en undir lok áratugarins voru þeir að vísu komnir
í fangelsi, sbr. Michael Milken. Nú er Roubini raunveru-
lega að líkja vinnubrögðum hinna sömu við þjófnað, sem að
vísu hafi verið framin með aðstoð þeirra, sem höfðu lög-
gjafarvaldið í sínum höndum.
Roubini vísar til mótmælanna vestan hafs vegna morðs-
ins á George Floyd og segir:
„Risavaxin lágstétt skuldsettra Bandaríkjamanna sem
skortir tækifæri til að stíga upp úr félagslegri stöðu sinni –
Bandaríkjamenn af afrískum uppruna, rómönskum og í sí-
fellt meiri mæli hvítir – eru að rísa upp gegn kerfi sem hef-
ur brugðizt þeim.“
Og bætir við:
„Þótt mótmælin væru ekki öll sprottin af sömu kveikju
endurspegluðu þau öll óánægju með lægð í hagkerfum,
spillingu og skort á efnahagslegum tækifærum.“
Í stuttu máli má segja að Nouriel Roubini sé að halda
því fram, að almennir borgarar í Bandaríkjunum séu að
rísa upp gegn mismunun og misskiptingu.
Getur verið að þetta verði eftirmál kórónuveirunnar?
Að hún kalli fram svo harða andstöðu við veikleikana í
samfélagsgerð vestrænna lýðræðisríkja, að
eitthvað verði undan að láta?
Það er ekki óhugsandi.
Það, sem gerist í einu landi, hefur áhrif í
öðrum. Þannig breiddust mótmælin vegna
George Floyd, sem hófust vestan hafs, yfir
Atlantshafið til Evrópu.
Þeir ungu fjármálamenn, sem byggðu upp spilaborgina
hér, sem hrundi haustið 2008, voru ekki einir að verki.
Þeir nutu með vissum hætti stuðnings löggjafarvalds-
ins, eins og þegar lög voru sett um frestun skattlagningar
á söluhagnaði ef hann var notaður til endurfjárfestingar.
Síðar upplýsti Morgunblaðið hvernig sú „endurfjárfest-
ing“ fór fram. Hún fór fram í skúffufyrirtækjum í útlönd-
um. Þá var lögunum breytt að hluta.
Þegar þjóðfélagslegar meinsemdir fyrri áratuga eru af-
hjúpaðar vaknar oft þessi spurning: Hvar er slíkt að ger-
ast í dag?
Það er stundum auðveldara að sjá mistökin, þegar horft
er til baka.
Við lifum á miklum umbrotatímum. Þeir sem skilja og
skynja þá strauma, sem eru á ferð undir yfirborðinu, og
eru að brjótast fram, eru líklegri til að berjast fyrir breyt-
ingum en hinir sem láta sér nægja að yppta öxlum. Þetta á
ekki bara við um einstaklinga. Í lýðræðisríkjum á það við
um stjórnmálaflokka. Þeir flokkar sem ná að fylgja tíðar-
andanum verða ofan á í kosningum. Hinir hverfa smátt og
smátt.
Þingkosningarnar sem fara fram á næsta ári og umræð-
ur í aðdraganda þeirra munu leiða í ljós, hverjir af stjórn-
málaflokkunum þekkja sinn vitjunartíma og hverjir þeirra
kjósa að horfa til annarra átta.
Hér eins og annars staðar eru breytingaöfl að rísa upp á
yfirborðið.
Þótt mörgum kunni að þykja að Nouriel Roubini taki of
sterkt til orða fer ekki á milli mála, að hann er að benda á
alvarlega veikleika í samfélagsgerð vestrænna lýðræðis-
ríkja.
Og við þeim ábendingum þarf að bregðast, bæði hér og
annars staðar.
Hverjir taka forystu um það?
Eru „hinir nýju öreigar
… nú að gera uppreisn“?
Þjóðfélagslegar
meinsemdir
okkar tíma
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Þess var minnst í gær, að hálf ölder liðin frá andláti Bjarna
Benediktssonar. Hér vil ég vekja at-
hygli á tveimur verkum Bjarna,
sem hljótt hefur verið um, en varða
bæði hið erfiða viðfangsefni, sem
hann og samtímamenn hans stóðu
frammi fyrir, að reisa og treysta ís-
lenskt ríki, eftir að okkar fámenna
þjóð fékk fullveldi 1. desember
1918, en líklega urðu þá einhver
mestu tímamót í Íslandssögunni.
Um miðjan mars 1949 var Bjarni
utanríkisráðherra og staddur í
Washington til að kynna sér Atl-
antshafssáttmálann, sem þá var í
undirbúningi. Íslendingar höfðu
eytt öllum sínum gjaldeyrisforða úr
stríðinu í nýsköpunina, og höfðu
verið tekin upp ströng innflutnings-
og gjaldeyrishöft. Bjarni velti eins
og fleiri forystumenn Sjálfstæð-
isflokksins fyrir sér, hvort ein-
hverjar leiðir væru færar til að auka
viðskiptafrelsi. Honum var bent á,
að í Washington-borg starfaði há-
lærður íslenskur hagfræðingur, dr.
Benjamín Eiríksson. Hann gerði
boð eftir Benjamín, og sátu þeir
lengi dags á herbergi Bjarna á gisti-
húsi, og útlistaði þar Benjamín,
hvernig mynda mætti jafnvægi í
þjóðarbúskapnum. Að ráði Bjarna
var Benjamín síðan kallaður heim,
og hann samdi ásamt Ólafi Björns-
syni prófessor rækilega áætlun um
afnám hafta, sem hrundið var í
framkvæmd í tveimur áföngum árin
1950 og 1960. Voru það heillaspor.
Bjarni var jafnframt dóms-
málaráðherra, og hafði hann sett
Sigurjón Sigurðsson lögfræðing lög-
reglustjóra í Reykjavík í ágúst 1947
og skipað hann í embættið í febrúar
1948, aðeins rösklega 32 ára að
aldri. Hinn ungi lögreglustjóri
reyndist röggsamur embætt-
ismaður, með afbrigðum þagmælsk-
ur og gætinn, enda fréttist aldrei
neitt af lögreglunni undir hans
stjórn. Tekið var með festu á því,
þegar kommúnistar ætluðu að
hleypa upp þingfundi 30. mars 1949
og koma í veg fyrir afgreiðslu til-
lögu um aðild Íslands að Atlants-
hafsbandalaginu, en eftir það gátu
þeir ekki gert sér vonir um að
hrifsa hér völd með ofbeldi.
Ríki á það sameiginlegt með
traustu virki, að það þarf ekki að-
eins að vera rammlega hlaðið, held-
ur líka vel mannað.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hljótt um tvö
verk Bjarna