Morgunblaðið - 21.08.2020, Blaðsíða 16

16 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. ÁGÚST 2020
✝ Dóra SigríðurBjarnason
fæddist í Reykja-
vík 20. júlí 1947.
Hún varð bráð-
kvödd á heimili
sínu 5. ágúst 2020.
Foreldrar hennar
voru Steinunn
Ágústa Bjarnason
gjaldkeri, f. 22.
maí 1923, d. 7.
febrúar 2017, og
Ingi Hákon Bjarnason efna-
verkfræðingur, f. 30. júní
1914, d. 27. desember 1958.
Systkini Dóru eru Inga Bjarna-
son, kennari og leikstjóri, f.
1951, og Ingi Þorleifur Bjarna-
son, jarðeðlisfræðingur og
rannsóknarprófessor við Jarð-
vísindastofnun Háskóla Ís-
lands, f. 1959. Sonur Dóru er
Benedikt Hákon Bjarnason, f.
1980. Hann er í hlutastarfi hjá
Hallgrímskirkju í Reykjavík.
Eftir Dóru liggur fjöldi
fræðibóka og fræðigreina. Af
ritum um almennt efni kom út
eftir hana árið 1996 bókin
Undir huliðshjálmi – sagan af
Benedikt. Sagan er um Dóru
og son hennar, Benna, og bar-
áttu þeirra fyrir mannréttind-
um fatlaðs fólks. Árið 2019 gaf
hún út bókina Brot – Konur,
sem þorðu. Þar er sögð saga
þriggja kynslóða stórbrotinna
kvenna, sem tengdust fjöl-
skyldu hennar. Sögusviðið er
frá 1863 til 2004, á meginlandi
Evrópu, Íslandi og í Argent-
ínu.
Árið 2002 fékk Dóra Múr-
brjótinn, viðurkenningu
Landssamtakanna Þroska-
hjálpar, „vegna einarðrar bar-
áttu og rannsókna í þágu fólks
með fatlanir“.
Útför Dóru Siggu fer fram
frá Neskirkju í dag, 21. ágúst
2020, og hefst athöfnin klukk-
an 13. Vegna aðstæðna í þjóð-
félaginu er útförin fyrir nán-
ustu aðstandendur eingöngu,
en streymt verður á slóðinni:
https://youtu.be/yb-
VU8Oa5Loo – og deilt á face-
book-síðu Dóru.
Dóra lauk stúd-
entsprófi frá
Menntaskólanum í
Reykjavík 1967,
BA-prófi í félags-
fræði frá Man-
chesterháskóla í
Englandi 1971 og
MA-prófi í félags-
fræði frá Keele-
háskóla í Englandi
1974. Hún lauk
doktorsprófi (dr.
philos.) frá Óslóarháskóla 2003
í fötlunarfræði-sérkennslu.
Dóra hóf störf sem stunda-
kennari við Kennaraháskóla Ís-
lands haustið 1971 og var fast-
ráðin 1981. Hún varð prófessor
í félags- og fötlunarfræði við
Kennaraháskóla Íslands árið
2004 (sem síðar varð Mennta-
vísindasvið Háskóla Íslands);
prófessor emeritus frá 2017.
Dóra hefur verið gistiprófessor
við háskóla víða erlendis.
Ég trúi ekki að þú sért farin.
Ég sá þig síðast daginn sem þú
lést. Við fórum saman í kaffi til
sameiginlegrar vinkonu okkar
og þú varst svo glöð og hress.
Þú sagðir sögur af okkur, eins
og söguna um heimsókn okkar
til maóríanna á Nýja-Sjálandi
þegar ég var lítill. Þar fékk ég
hálsmenið sem ég hef borið æ
síðan. Við höfum ferðast víða
saman og upplifað ótrúlega
margt. Eignast góða vini um all-
an heim.
Við höfum líka gert svo
margt skemmtilegt hérna
heima. Við höfum ræktað okkar
sameiginlega áhugamál, tónlist-
ina, og farið á ótal tónleika sam-
an. Allt frá áhrifamiklum sinfón-
íutónleikum í Hörpunni til
notalegra djasstónleika á Jóm-
frúnni. Og við vorum yfirleitt
mætt saman þegar áhugaverðir
viðburðir voru í miðbænum, svo
sem kertafleyting á Tjörninni
eða Gleðiganga á Laugavegin-
um. Þér fannst mikilvægt að
styðja við samfélagið með því að
taka þátt og þú kenndir mér að
taka þátt í þessu öllu saman
líka.
Ég mun aldrei gleyma góðu
stundunum sem við höfum átt
saman, ýmist heima hjá mér í
íbúðinni minni á Reynimel, á
æskuheimili mínu á Bollagöt-
unni og seinna í nýju íbúðinni
þinni í Tjarnargötu. Þar eldaðir
þú alltaf góðan mat handa mér
þegar ég kom í heimsókn. Þú
varst frábær kokkur. Og svo tal-
aðir þú við mig um allt milli
himins og jarðar. Í aðdraganda
kosninga var mikið rætt um
pólitík og þú hafðir þína
ákveðnu skoðun á því. En þú
passaðir upp á að ég fengi sjálf-
ur að mynda mér mína skoðun á
hlutunum og hvattir mig alltaf
til að nýta kosningaréttinn
minn.
Þú varst alltaf tilbúin að
leggja líf þitt í hættu fyrir mig.
Þetta hefur verið tæpt nokkrum
sinnum, til dæmis þegar ég
veiktist skyndilega eftir að ég
var fluttur að heiman. Þá keyrð-
ir þú á ofsahraða með hvíta
tusku út um gluggann alla leið
frá Laugarvatni, þar sem þú
varst að kenna, til þess að kom-
ast í bæinn og passa upp á að ég
fengi þá þjónustu sem ég þurfti
á spítalanum.
Þú hefur alltaf verið til staðar
fyrir mig og gott betur en það.
Þú hefur líka verið til staðar
fyrir fólkið í kringum mig, alla
þessa aðstoðarmenn sem hafa
komið og farið í lífi okkar. Þú
vildir allt fyrir þá gera. Ef þeir
þurftu á stuðningi að halda
varstu strax komin í málið,
hvort sem það var vegna erf-
iðrar reynslu í æsku, ástarsorg-
ar eða erfiðleika við að fóta sig
sem útlendingur í nýju landi. Þú
hugsaðir vel um aðstoðarfólkið
af því að þú vissir að ef þeim liði
vel þá myndi mér líka líða vel.
En þú gerðir þetta ekki bara
fyrir mig. Þú gerðir það líka af
því þú varst með svo stórt
hjarta. Þú gast einfaldlega ekki
látið það afskiptalaust.
Það sem þú óttaðist mest af
öllu var að þú myndir falla frá
áður en þú værir búin að ganga
frá öllum hlutum þannig að ég
gæti lifað áfram mínu lífi. Þú
eyddir mörgum stundum í að
hugsa þetta og þú passaðir upp
á að safna góðu fólki í kringum
okkur sem þú vissir að myndi
vera tilbúið að aðstoða mig þeg-
ar á þyrfti að halda. Ég á eftir
að hugsa til þín með söknuði á
hverjum degi en ég er ákveðinn
í að halda áfram að njóta lífsins
eins og þú hefur kennt mér.
Benedikt og Theodór
(persónulegur talsmaður).
Kær frænka okkar Dóra Sig-
ríður Bjarnason er mjög óvænt
fallin frá. Ævinlega þegar ætt-
ingjar og vinir falla skyndilega
frá, kemur upp söknuður og
minningar frá liðinni tíð
streyma fram í hugann.
Dóra Sigga og við undirrituð
vorum þremenningar. Amma
hennar, Sigrún Ísleifsdóttir
Bjarnason sem og afi okkar
Gísli Ísleifsson, fyrrum sýslu-
maður og síðar skrifstofustjóri í
fjármálaráðuneytinu, voru
systkin.
Faðir okkar Grímur hélt
góðri vináttu við föðursystur
sína Sigrúnu og börn hennar.
Karitas, sem Sigrún átti með
fyrri manni sínum, Birni Ólafs-
syni augnlækni sem lést 1909
langt um aldur fram, og þá Leif
og Inga Hákon sem Sigrún
eignaðist með síðari eiginmanni,
Þorleifi H. Bjarnason yfirkenn-
ara.
Þeir frændur, Grímur og
bræðurnir Leifur og Ingi voru
jafnaldrar en þeir bræður urðu
skammlífir. Leifur lést 1954 í
bílslysi í New York 42 ára gam-
all og Ingi lést fjórum árum síð-
ar af völdum slyss við störf sín á
rannsóknastofu Hvals hf. í
Hvalfirði.
Ekkja Inga, Steinunn Jóns-
dóttir, missti Inga í blóma lífs-
ins og systurnar Dóra Sigga og
Inga voru aðeins 11 og 7 ára
gamlar og sonurinn Ingi Þor-
leifur fæddist um 6 mánuðum
eftir andlát föður síns. Þetta var
þeim mikið áfall og sorg og um
einu ári eftir andlát Inga dó
amma Sigrún, líka búin að fá
sinn skerf af mótlæti og sorg.
Fjölskyldan bjó í hjarta bæj-
arins. Sigrún Bjarnason sem hjá
okkur var oftast kölluð tante
Sigrún, var afar gestrisin og
henni til aðstoðar var Una,
hennar mikla hjálparhella, og
muna margir enn eftir heima-
lagaða gómsæta konfektinu
þeirra.
Mikil vinátta var með foreldr-
um okkar og fjölskyldunni að
Tjarnargötu 18 og einnig með
dóttur Sigrúnar, Karitas
Björnsdóttur, sem giftist dönsk-
um manni, Jens Andersen. Kar-
illa eins og hún var kölluð bjó í
Danmörku frá 1930 og voru þau
hjón og börn þeirra, Sigrun og
Peter, mjög gestrisin. Allir ætt-
ingjar, sem dvöldu í Danmörku
eða áttu leið þangað voru au-
fúsugestir hjá þeim.
Kynni okkar og Dóru Siggu
voru fremur lausleg um árabil
en við fylgdumst vel hvert með
öðru. Við dáðumst að dugnaðin-
um í Dóru Siggu hvort sem var
við nám, kennslu, ritstörf eða
annað. Hún vakti sérstaka at-
hygli okkar og annarra fyrir
þrotlausa baráttu fyrir réttind-
um fatlaðra og gerði allt sem í
hennar valdi stóð til að tryggja
syni sínum, Benedikt, þá miklu
umönnun sem hann þurfti. Hún
fylgdi honum eftir í skólum, fór
með hann utan til þjálfunar og
náms, tók hann með sér í ferðir
utan og sýndi honum margt og
kenndi á ferðum sínum um fjar-
lægar slóðir.
Hin síðari ár efldist vinátta
okkar og samheldni við Dóru
Siggu og dásamlegt var að sam-
fagna henni við útgáfu bókar-
innar „Brot – konur sem þorðu“
sem er saga föðursystur hennar,
Ingibjargar Stein Bjarnason, og
móður hennar og dóttur. Bókin
kom út fyrir jólin 2019 og er af-
rakstur þrotlausrar rannsókn-
arvinnu Dóru Siggu víða um
lönd.
Þessi bók er góður minnis-
varði um líf og starf Dóru
Siggu. Við sendum Benedikt
syni hennar og systkinunum
Ingu og Inga og fjölskyldum
þeirra innilegar samúðarkveðj-
ur.
Lucinda Grímsdóttir.
Almar Grímsson.
Það eru forréttindi að hafa
fengið að vera hluti af lífi Dóru
og að hafa hana sem hluta af
okkar fjölskyldu. Fyrir okkur
var hún alltaf amma Dóra því
hún var amman sem var í bæn-
um en hinar ömmurnar í fjöl-
skyldunni okkar búa langt í
burtu. Börnin segja: „Hún var
svona alvöru amma.“ Og það er
alveg rétt. Börnunum þótti
mjög vænt um hana og henni
um þau.
Það var alltaf gaman að koma
í heimsókn til ömmu Dóru. Hún
passaði upp á að eiga alltaf Ri-
bena-saft og blöðrur og ein-
hverja skemmtilega hluti í
skúffunni inni í stofu sem hægt
var að leika sér með. Dóra lagði
mikla áherslu á að búa til minn-
ingar með börnunum og það
þurfti oft ekki mikið til. Hún
sýndi börnunum alltaf mikla
virðingu og áhuga og fannst
gaman að spjalla við þau. Hún
hvatti þau áfram í því sem þau
tóku sér fyrir hendur og mætti
stolt á fimleika- og ballettsýn-
ingar. Hún fór í það sjálfskipaða
hlutverk að sjá um menningar-
legt uppeldi barnanna og bauð
þeim reglulega í leikhús. Fram-
undan var að fara saman á
Kardimommubæinn. Nú förum
við án hennar …
Dóra bjó yfir mikilli lífsspeki
og var fróð um marga hluti.
Börnin segja: „Hún vissi svo
mikið um Ísland og var góð í að
segja frá.“ Hún vann líka sem
leiðsögumaður þegar hún var
ung og hún sagði okkur gjarnan
sögur af því. Hún var greinilega
stolt af því að vera Íslendingur,
stolt af landinu sínu, sögu þess
og menningararfi. En henni
þótti líka vænt um hitt landið
okkar, Danmörku, og öfundaði
okkur svolítið af því að eiga tvö
lönd. Hún bjó um tíma í Kaup-
mannahöfn og fannst alltaf gott
að koma þangað og þótti gaman
og pínu flott að tala dönsku. Það
var draumur okkar að fara sam-
an til Norður-Jótlands, heim-
sækja Skagen og skoða birtuna
og hin frægu listaverk. Það
hefði verið svo gaman …
Við munum sakna þess að
spjalla við Dóru um lífið og til-
veruna. Hún hafði húmor fyrir
sjálfri sér og sagði gjarnan sög-
ur um ýmislegt sem hún hafði
lent í. Eins og þegar hún var að
gera morgunleikfimi heima í
stofu og allt í einu stóð röð af
kínverskum ferðamönnum fyrir
utan gluggann og horfði á. En
það var líka bara ótrúlega gott
að spjalla við Dóru. Hún var
einstaklega næm á fólk og henni
var aldrei sama. Ósjaldan fékk
maður símtal frá henni þar sem
hún var að velta fyrir sér hvað
hægt væri að gera fyrir ein-
hvern sameiginlegan kunningja
sem þurfti á stuðningi að halda.
Hún veitti okkur oft ómetanleg-
an stuðning. Eins og þegar við
vorum nýbúin að eignast okkar
fyrsta barn og hún vissi að við
áttum fáa að hér nálægt. Þá
mætti hún með heimatilbúna
kjötsúpu og skildi eftir við dyrn-
ar. Nákvæmlega það sem við
þurftum!
Við hittumst síðast í matar-
boði á Tjarnargötunni núna í lok
júlí. Við sátum úti í garði í góða
veðrinu og það voru grillaðir
hamborgarar og spjallað. Allir
voru eitthvað svo glaðir,
kannski af því að sólin skein,
kannski líka af því að það var
eitthvað svo bjart framundan.
Það er gott að eiga þessa minn-
ingu núna þegar amma Dóra er
allt í einu farin. Við kveðjum
hana með söknuð í hjarta.
Blessuð sé minning hennar.
Theodór og Helle, Karl
Sören, Edith Anna og
Anton Lúðvík.
Hér er ekki staður eða stund
til að gera ævi og starfi Dóru
Bjarnason viðunandi skil en nú,
svo skömmu eftir sviplegt and-
lát hennar, kemur eitt lykilhug-
tak helst í hugann: barátta.
Dóra var baráttukona allt frá
því að ég kynntist henni fyrir
um 50 árum til dauðadags. Hún
var óhrædd við að láta að sér
kveða í þeim málum sem henni
þóttu þess virði að berjast fyrir,
hvort sem var í samskiptum við
fólk augliti til auglitis eða á op-
inberum vettvangi. Eftir að hún
eignaðist Benedikt, sem fæddist
með fötlun, voru það aðallega
málefni fólks með fötlun. Þar
háði hún fjölmarga hildi og þótt
ekki hefðist sigur í þeim öllum
gafst hún ekki upp fyrr en í
fulla hnefana.
Hún var menntuð félagsfræð-
ingur en var aldrei hlutlaus
fræðimaður; hún tók afstöðu í
mörgum samfélagslegum álita-
málum og beitti til þess hug-
myndafræði af félagsfræðileg-
um toga. Iðulega var afstaðan
einkar persónuleg; of persónu-
leg fannst sumum; því voru
Dóra og aðgerðir hennar oft
umdeildar. Hún var frumkvöðull
sem vildi breyta viðhorfi fólks í
átt til meðvitundar um aukið
jafnrétti og mennsku. Hún vildi
skilja eitthvað eftir sig sem
hefði áhrif til langframa. Hún
áttaði sig vel á því að réttinda-
baráttu fyrir jafnrétti væri aldr-
ei lokið; varðstaðan væri enda-
laus. Í baráttunni beitti hún
kennslu, rannsóknum, skrifum
og félagslegum aðgerðum.
Segja má að hún hafi verið eins
manns baráttusamtök fyrir rétt-
indum minnihlutahópa.
Við störfuðum lengi á sama
sviði við kennslu og rannsóknir
við Kennaraháskólann að því er
varðaði fólk með fötlun og nem-
endur með sérþarfir í námi og á
þeim vettvangi þar sem fé-
lagsfræði og sálfræði takast oft
á laust okkur oft saman á tíma-
bili, stundum svo mjög að hrikti
í öllum stoðum. En Dóra erfði
slíkt aldrei og áður en langt um
leið gátum við tekið upp sam-
starfsþráðinn að nýju. Dóra
hugsaði stórt og dæmdi stund-
um hart en var tilbúin til að fyr-
irgefa og þola margt í barátt-
unni ef henni fannst málefnið
mikilvægt. Arfleifð hennar er
víða sýnileg, einkum á sviði fé-
lagslegra réttinda fólks með
fötlun. Þar verður hennar sárt
saknað.
Hugurinn er nú einkum hjá
Benedikt sem þarf við þessar
aðstæður persónulegan stuðn-
ing sem aldrei fyrr. Ég votta
honum og eftirlifandi systkinum
Dóru samúð mína.
Gretar L. Marinósson.
Við vorum sennilega um 10
eða 11 ára gamlir þegar Dóra
bauð okkur fyrst heim til sín og
Benna á Bollagötuna í snúða,
kókómjólk og bíómynd á föstu-
degi eftir skóla. Fyrst vorum við
örfáir, en svo bættust fleiri í
hópinn. Þegar mest var vorum
við yfir 15 bekkjarfélagar, allir
að háma í okkur snúða og kókó-
mjólk yfir vídeóspólu að eigin
vali. Þegar best lét keypti Dóra
hátt í 100 súkkulaðisnúða á
mánuði, en hún var víst hálfgerð
goðsögn í heimi íslenskra bak-
aría. Það er ekki ólíklegt að
Dóra eigi ennþá metið í fjölda
keyptra snúða á Íslandi, enda
lifði föstudagsklúbburinn okkar
í mörg ár.
„Dóra, mamma Benna“ –
kölluðum við vinir Benna hana
alltaf. Það segir allt sem segja
þarf. Þegar hún eignaðist
Benna breyttist líf hennar að
öllu leyti. Hún varð aðsópsmikil
baráttukona fyrir bættum rétt-
indum fatlaðra, drifin áfram af
þeirri sannfæringu að fötlun
sonar hennar skyldi aldrei
hamla honum, hvort sem er í
menntun, ferðalögum eða vin-
áttu. Dóru tókst til dæmis að
koma Benna í bekkinn okkar,
þótt það væru engin fordæmi
fyrir því að svo fjölfatlaður ein-
staklingur sæti þar. Guði sé lof
fyrir þrautseigju hennar og
ákveðni, því annars hefðum við
aldrei kynnst honum eða henni.
Síðar þegar við komumst á full-
orðinsár og urðum einnig vinir
Dóru áttuðum við okkur betur á
því hvers konar baráttukona og
hugsjónamanneskja hún var.
Dóra sá ekki veggi, bara dyr.
Ekki vandamál, bara lausnir.
Hún var bráðgáfaður töffari
sem fór alltaf sínar eigin leiðir,
ein af þessum manneskjum sem
snerta líf allra sem hún kynnt-
ist. Við munum aldrei gleyma
þér, elsku Dóra, né föstudög-
unum með súkkulaðisnúðunum.
Strákarnir í ÆSK.
Andri, Baldur, Benedikt,
Brynjar, Davíð, Helgi,
Helgi Már, Hlynur, Jóhann-
es, Kristinn og Óttar.
Elsku Dóra og Benedikt.
Mér brá svo við að lesa að þú
sért farin elsku Dóra, því ég
hafði svo sannarlega búist við að
hitta þig aftur.
En núna ert þú vonandi búin
að hitta Ástu, móður mína, hin-
um megin á himnum uppi því
þið voruð vinkonur.
Ég man þegar við fluttum
heim til Íslands að þá byrjuðu
okkar kynni af ykkur Benna.
Þið komuð í heimsókn og ég var
mjög forvitinn um Benna og
hans miklu og sérstöku fötlun.
Þær mamma og Dóra unnu
saman að málefnum fatlaðs
fólks og ég er Dóru innilega
þakklátur fyrir að hafa barist
fyrir því að Benni fengi samning
þar sem hann gæti dvalið heima
hjá sér með reisn og ró því
þannig urðu NPA-samningar til
svo við öll gætum dvalið heima
hjá okkur með reisn og ró.
Ég minnist þess með gleði og
stolti þegar Dóra tók á móti
hvatningarverðlaununum „Rós-
in“ árið 2009 frá Þroskahjálp til
minningar um móður mína,
Ástu B. Þorsteinsdóttur, en
þessi verðlaun voru veitt fyrir
framúrskarandi störf sem stuðla
að þátttöku fatlaðs fólks í sam-
félaginu til jafns við aðra.
Elsku Benni minn, ég veit
hvernig er að missa besta vin og
móður sem svo sannarlega trúir
á mann. Megi hinn himneski
faðir á himnum styrkja þig og
þína í sorg ykkar.
Kær kveðja,
Blær Ástríkur Stefán
Ástuson Ástráðsson.
Dóru verður ugglaust lengst
minnst vegna óþrjótandi bar-
áttu sinnar fyrir réttindum
þeirra sem minnst mega sín og
hugsjónastarfs í þágu „skóla
fjölbreytileikans“. Ég var lán-
samur að kynnast hugsjónakon-
unni Dóru betur en baráttukon-
unni. Barátta svelgir mátt fólks;
hugsjónir næra hann.
Það sem sló mig fyrst í fari
Dóru var hve orðgæf og orðvör
hún var, jafnvel um andstæð-
inga sína innan „kerfisins“ sem
sífellt reyndu að varna henni
vegar. Hún var ekki eingöngu
merkisberi fjölbreytileikans í
orði, hún hafði einstakan skiln-
ing á mannlegum fjölbrigðum,
lífbrigðum og ekki síst breysk-
leika. Hún var mannvinur af
hugsjón um leið og hún var vin-
ur vina sinna.
Ég minnist heimsóknar Dóru
fyrir nokkrum árum til Birm-
ingham að hitta mig og vinkonu
sína, prófessor Julie Allan. Við
áttum ógleymanlega stund sam-
an á indversku veitingahúsi í
stúdentahverfinu. Hún var tæp-
lega sjötug, og um það bil að
setjast i helgan stein, en hafði
umfangsmeiri framtíðarplön en
nýstúdent. Síðast átti ég eftir-
minnilegt skype-samtal við hana
fyrir um ári. Stórmerkileg bók
hennar, Brot, um lyginni líkasta
ævi þriggja kvenna, var þá ekki
komin út en Dóra hafði þegar
ákveðið að skrifa fræðigrein í al-
þjóðlegt tímarit um hvernig ævi
kvennanna endurspeglaði mun-
inn á sjálfi og sjálfsmynd. Ég
sagði henni að það tæki hana
nokkra mánuði að setja sig inn í
heimspeki- og sálfræðiskrif um
þetta efni, en hún setti það ekki
fyrir sig.
Dæmigerð Dóra. Ég efast um
að þessi grein hafi klárast fyrir
ótímabært andlát vinkonu minn-
ar. En ef líf er eftir þetta þá veit
ég að Dóra er önnum kafin nú
þegar í handanheimi að sinna
hugsjónum sínum og rækta
mannkosti sína í þágu annarra:
aðalsmerki hennar í lífi sínu á
jörðinni.
Kristján Kristjánsson,
Háskólanum í
Birmingham.
Dóra Sigríður
Bjarnason
 Fleiri minningargreinar
um Dóru Sigríði Bjarna-
son bíða birtingar og munu
birtast í blaðinu næstu daga.