Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.08.2020, Qupperneq 24

24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23.8. 2020
LÍFSSTÍLL
Hólshraun 3 · 220Hafnarfjörður · Símar: 555-1810, 565-1810 · Netfang: veislulist@veislulist.is · www.veislulist.is
Skútan
Sjá verð og verðdæmi
á heimasíðu okkar
www.veislulist.is
Fagnaðir
Næst þegar þið þurfið pinnamat, smurt brauð eða tertur
fyrir útskriftina eða annan mannfagnað, hafðu þá
samband og fáðu tilboð í sal okkar og veitingarnar þínar.
PINNAMATUR
Veislur eru
okkar list!
Bjóðum uppá fjölda tegundapinnamats og tapasrétta
Pinna- og tapasréttir
eru afgreiddir á
einnota fötum,
klárt fyrir veisluborðið.
George Costanza, sem JasonAlexander túlkaði ógleym-anlega í þáttunum Seinfeld,
var ekki þekktur fyrir að vera dug-
legur í vinnunni. „Núna sit ég og þyk-
ist hafa mikið að gera,“ segir George
um vinnu sína hjá hafnaboltaliðinu
New York Yankees í þáttunum.
„Ég lít út fyrir að vera pirraður,“
segir hann spurður hvernig hann
þykist hafa mikið
að gera. „Ef þú
lítur út fyrir að
vera pirraður all-
an tímann heldur
fólk að þú hafir
mikið að gera.“
Fyrr í þátt-
unum sækir
George um vinnu
en í atvinnuviðtal-
inu nær tilvonandi yfirmaðurinn ekki
að segja honum hvort hann hafi feng-
ið vinnuna því hann þarf að svara
mikilvægu símtali. George ákveður
að gera ráð fyrir að hann sé ráðinn og
mætir næsta mánudag en þá er yf-
irmaðurinn í fríi. Planið er að festa
sig í sessi á vinnustaðnum svo yf-
irmaðurinn geti ekki annað en ráðið
hann þegar hann kemur til baka.
George veit ekkert hvað hann á að
gera en finnur skrifstofu þar sem
hann situr og gerir ekkert frá níu til
fimm á daginn. Málið vandast þegar
honum er rétt „Penske-mappan“ og
hann beðinn um að vinna í henni.
Vika líður og George heldur áfram
að gera ekkert þar til Penske sjálfur
mætir og vill sjá hvernig gengur með
skjalið. Eina sem George hefur gert
er að raða skjölunum niður en
Penske er svo ánægður að hann býð-
ur honum starf hjá sér.
37% vinna
tilgangslaus störf
Í grein David Graeber, prófessors í
mannfræði við London School of
Economics, heldur hann því fram að
margir vinni störf líkt og George
Costanza, þ.e. er störf sem skila
engu fyrir samfélagið. Segir hann að
með aukinni framleiðni í störfum hafi
fjöldi fólks færst yfir í það sem ég
þýði yfir á íslensku sem tilgangslaus
störf (e. bullshit jobs). Það eru t.d.
millistjórnendur, fyrirtækjalögfræð-
ingar, símasölumenn o.s.frv.
Í greininni segir hann að þetta fólk
fái há laun fyrir að vinna þessa til-
gangslausu og leiðinlegu vinnu. Á
meðan sé fólki sem vinni vinnu sem
virkilega skipti máli, t.d. hjúkrunar-
fræðingum eða kennurum, veitt mun
lægri laun. Spyr hann sig hvað
myndi gerast ef allir hjúkrunarfræð-
ingar hyrfu skyndilega af jörðinni og
ber saman við hvað myndi gerast ef
fyrirtækjalögfræðingar færu sömu
leið. Allt færi til fjandans í fyrra til-
fellinu en öllum væri líklega sama í
því seinna, að sögn Graeber.
Greinin, sem birtist fyrst í tímarit-
inu Strike! árið 2013, fór eins og eld-
ur í sinu um netheima. Margir virt-
ust kannast við það sem Greaber
talaði um, hafði annaðhvort reynslu
af slíkum störfum eða vissi af þeim.
Var greinin þýdd yfir á fjölda tungu-
mála.
Rúmlega ári eftir að greinin var
fyrst birt keypti einhver auglýsingar
í neðanjarðarlestum London og birti
þar tilvitnanir úr greininni. Komst
hún þá aftur til umræðu sem varð til
þess að breska tölfræðifyrirtækið
gerði könnun meðal Breta um málið.
Spurt var: „Skilar starf þitt raun-
verulegu framlagi til heimsins?“ 37%
svöruðu neitandi, 13% voru ekki viss
og því aðeins helmingur sem var viss
um að starf sitt hefði einhvern til-
gang. Könnun í Hollandi skilaði svip-
uðum niðurstöðum.
Undirverktaki undirvertaka
undirverktaka
Eftir þetta ákvað Graeber að kafa
dýpra í þetta fyrirbæri tilgangs-
lausra starfa og skirfa bók um þau.
Kom hún út árið 2018 og heitir Bull-
shit Jobs.
Graeber skilgreinir tilgangslaus
störf sérstaklega í upphafi bók-
arinnar. Tilgangslaus störf séu störf
sem eru svo tilgangslaus og ónauð-
synleg að ekki einu sinni sá sem
vinnur starfið getur réttlætt tilgang
þess. Á sama tíma verður starfsmað-
urinn að láta sem svo að starfið hafi
einhvern tilgang.
Bókin er að miklu leyti byggð á
sögum frá fólki sem unnið hefur til-
gangslaus störf, er hafði samband
við Graeber eftir að hann skrifaði
grein sína og vildi segja sögu sína.
Saga eins, Kurt, er einkar lýsandi:
Þýski herinn er með und-
irverktaka sem sér um tölvumál
hersins. Tölvufyrirtækið er með und-
irverktaka sem sér um flutninga.
Flutingafyrirtækið er með und-
irverktaka sem sér um mannauðs-
mál, sem Kurt vann hjá. Ef hermað-
ur vildi færa sig, og tölvuna sína, yfir
ganginn á næstu skrifstofu þurfti
hann að fylla út eyðublað og senda á
tölvufyrirtækið. Tölvufyrirtækið
þurfti að fylla út annað eyðublað og
senda á flutningafyrirtækið sem
þurfti að gera slíkt hið sama fyrir
mannauðsfyrirtækið.
Þá fékk Kurt málið á borð til sín.
Við slíkar aðstæður þurfti hann að
keyra á bilinu 100 til 500 kílómetra á
staðinn, oftast á bílaleigubíl, fylla út
eyðublað, pakka tölvunni ofan í
kassa, láta mann frá flutningafyr-
irtækinu bera kassann yfir ganginn,
taka tölvuna úr kassanum og tengja
hana. Þ.e. tveir menn þurftu að heila
heilum vinnudegi í að gera eitthvað
sem hermaðurinn hefði getað gert
sjálfur á nokkrum mínútum. Og fylla
þurfti út um 15 blaðsíður eyðublaða.
Skýrslur sem enginn les
Graeber skilgreinir fimm tegundir
tilgangslausra starfa. Þá sem starfa
við fyrstu tegundina kallar hann
„flunkies“ sem eru þjónar sem gegna
engum tilgangi öðrum en að láta hátt
settan aðila líta vel út. Þetta eru til-
gangslausir aðstoðarmenn, dyra-
verðir sem opna dyrnar fyrir ríku
fólki o.s.frv.
Næst nefnir Graeber „goons“ sem
eru aðeins til því aðrir slíkir eru til
hjá öðrum fyrirtækjum. Þetta geta
verið símasölumenn, fyrirtækjalög-
menn eða upplýsingafulltrúar. Einn
sagði frá upplifun sinni af eft-
irvinnslu við auglýsingar og fannst
auglýsingaiðnaðurinn gjörsamlega
tilgangslaus; aðeins láta fólk finnast
það þurfa að líta betur út eða eiga
hitt eða þetta.
Þriðju eru „duct tapers“ sem laga
vandamál sem ættu ekki að vera til
staðar ef menn nenntu bara að laga
þau. Þetta eru til dæmis forritarar
sem láta lélegan kóða virka í stað
þess að fá tíma til að laga hann frá
grunni. Nú eða fólk sem vinnur vinn-
una fyrir yfirmenn sem vita ekkert
hvað þeir eru að gera.
Fjórðu í röðinni eru „box tickers“
en þeir láta fyrirtæki og stofnanir
líta út fyrir að gera eitthvað sem þau
í raun eru ekki að gera. Oft er þetta
fólk sem skrifar langar skýrslur um
tiltekið mál sem síðan enginn les
nema í mesta lagi skoðar gröfin séu
þau sett upp á flottri glærusýningu.
Síðasta hópinn kallar Graeber
„taskmasters“. Það fólk útdeilir
verkefnum til annarra. Annaðhvort
eru þetta millistjórnendur sem deila
út verkefnum og fylgjast með fólki
sem þarf engan til að stjórna sér eða
stjórnendur sem búa til tilgangslaus
verkefni fyrir undirmenn sína.
Vinna bara til að vinna
Graeber telur upp nokkrar ástæður
upprisu þessara tilgangslausu starfa
í vestrænu samfélagi. Ein þeirra er
sýn okkar á að vinna sé mikilvæg í
sjálfri sér, þ.e. hvort sem hún leiðir
til einhvers eða ekki. Mikilvægt er að
fólk vinni því ekki sé hægt að treysta
því fyrir að finna sér eitthvað al-
mennilegt að gera.
Þá virðist vinnuveitendum mikið í
mun að fólk vinni þá tíma sem því sé
borgað fyrir að vinna. Þannig sé
hverri sem klárar vinnu sína fljótt
kennt að vinna hægar því annars sé
henni bara falið að gera meira, ekki
slaka á og gera það sem henni sýnist.
Lausnin að mati Greaber, sem skil-
greinir sig sem anarkista, er að setja
á borgaralaun (e. universal basic in-
come) þar sem hver einstaklingur fær
greidda ákveðna upphæð hvort sem
hann vinni eða ekki. Það sé svo val
hans hvað hann geri við tíma sinn og
getur því eytt tíma sínum í það sem
gefur lífi hans gildi. Það mun valda
því að öllum líði betur því að vinna við
tilgangslaus störf dregur lífviljann úr
fólki ef marka má sögurnar í Bullshit
Jobs. Þá sé framleiðnin næg til fram-
kvæmdarinnar, sé tilgangslausu
störfunum útrýmt.
Tilgangslaus
störf
Margir hafa unnið störf sem þeim fannst tilgangs-
laust að vinna og þeim sem vinna mikilvæg störf
finnst sífellt meiri tími fara í tilgangslausa hluti.
David Graeber skrifaði bók um vandamálið.
Böðvar Páll Ásgeirsson bodvarpall@mbl.is
Jason Alexander í hlutverki
Geroge Costanza sem vann
lítið annað en tilgangslaus
störf í þáttunum Seinfeld.
NBC
David Graeber