Morgunblaðið - 17.09.2020, Síða 38

Breyting grunnlauna eftir vinnumörkuðum og starfsstéttum
Hlutfallsleg breyting frá mars 2019 hjá þeim hópum sem sömdu á tímabilinu mars 2019 til maí 2020
20%
18%
16%
14%
12%
10%
8%
6%
4%
2%
0%
ASÍ BSRB BHM KÍ Önnur félög Utan félaga
Almenni vinnumarkaðurinn Hjá ríkinu Reykjavíkurborg
Hjá sveitarfélögum Opinberi vinnumarkaðurinn
Heimild: Skýrsla Kjaratölfræðinefndar, Samningalotan 2019-202
inga sýna mjög mismikla þátttöku á
almenna markaðinum og hjá opin-
beru félögunum. Þar kemur m.a.
fram að 19% félagsmanna á kjörskrá
í aðildarfélögum ASÍ tóku að jafnaði
þátt í atkvæðagreiðslum um Lífs-
kjarasamninginn. Þátttaka í fé-
lögum verkafólks var að meðaltali
12%, hún var 21% hjá verslunar- og
skrifstofufólki og 32% meðal iðn-
aðarmanna.
Þátttaka í fyrirtækjasamn-
ingum sem SA gerðu var mun meiri
en í öðrum kjarasamningum,
eða 69% að meðaltali. Þátttaka í at-
kvæðagreiðslum um samninga sem
Samtök sveitarfélaga gerðu við
stéttarfélög var 51%. Kosningaþátt-
taka um samninga við Reykjavíkur-
borg voru samtals 40% og þátttaka
um samninga við ríkið var samtals
56%. Þar var þátttakan 20% um
samninga ASÍ-félaga en 63% um
samninga BSRB-félaga og 70% um
samninga BHM-félaga.
Ólíkar hækkanir grunnlauna
Byggt er á miklu magni upplýs-
inga um launabreytingar og kjör í
skýrslunni, m.a. úr sérvinnslu hjá
Hagstofunni, sem ná yfir samn-
ingalotuna fram á fyrstu mánuði
veirufaraldursins í vor og byrjun
sumars. Markmið Lífskjarasamn-
ingsins var að hækka sérstaklega
lægstu launin með krónutölusamn-
ingum og virðist það markmið hafa
náðst. „Hækkanirnar mælast mest-
ar hjá þeim sem eru með lægstu
launin. Þess vegna treysti ég mér til
að segja að krónutöluhækkunin kom
út eins og til var ætlast, hækk-
anirnar í prósentum eru mestar þar
sem launin eru lægst skv. mæl-
ingum,“ sagði Edda Rós Karlsdóttir,
formaður nefndarinnar, í gær.
Fram kemur að grunnlaun
félagsmanna í ASÍ hækkuðu um
10,5-18% á tímabilinu, mest hjá
Reykjavíkurborg en minnst á al-
mennum vinnumarkaði. Frá mars í
fyrra til maí sl. hækkuðu grunnlaun
félaga í BSRB-félögunum mest hjá
borginni um 15,3% og minnst hjá
ríkinu, 9,4%. Grunnlaun félaga í
BHM-félögunum hækkuðu um 8,3%
hjá ríkinu en 1,5% hjá borginni en
þar var samningum ekki lokið í maí
sl. Grunnlaun félagsmanna í KÍ í
framhaldsskólum hækkuðu um
8,3%.
Samdrátturinn vegna kórónu-
veirunnar er gríðarmikill en frá upp-
hafi árs 2019 og út maí sl. hefur
kaupmáttur launa aukist mikið. Á
samningstímabilinu 2015 til 2018
jókst kaupmáttur launa um tæp
23%. „Tímabil kaupmáttaraukn-
ingar hefur verið óvenju langt hér á
landi og hafa laun tvöfaldast frá
upphafi ársins 2010 fram á mitt ár
2020 og kaupmáttur aukist um tæp
50%,“ segir í skýrslunni. Bent er þó
á að hjá þeim sem misst hafa vinn-
una hefur kaupmáttur lækkað um
tugi prósenta. Þannig hafa
ráðstöfunartekjur einstaklings sem
var með meðaltekjur árið 2019, en
hefur misst vinnuna og fær hámark
tekjutengdra atvinnuleysisbóta, nú
lækkað um tæp 40% á milli ára.
Kaupmáttur jókst
um 50% á tíu árum
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Íyfirstandandi lotu kjara-viðræðna á vinnumarkaði,sem hófst í ársbyrjun 2019,höfðu nú í byrjun september
alls verið undirritaðir 285 kjara-
samningar. 45 samningum var ólok-
ið. Á þessu tímabili hefur 79 kjara-
deilum verið vísað til
sáttameðferðar hjá ríkissáttasemj-
ara og hefur sátt náðst í 64 málum.
1. september sl. voru enn 15 mál í
sáttameðferð. Að baki liggja í þess-
ari samningalotu 428 formlegir
sáttafundir með aðkomu sáttasemj-
ara og að auki hafa 111 samn-
ingafundir verið haldnir í húsnæði
hans í öðrum kjaradeilum.
Þessar upplýsingar koma fram
í viðamikilli skýrslu kjaratölfræði-
nefndar heildarsamtaka á vinnu-
markaði, ríkisins og sveitarfélaga,
sem kynnt var á fjarfundi í gær.
Samtals ná þeir 285 kjarasamn-
ingar sem þegar höfðu verið gerðir í
septemberbyrjun til tæplega 158
þúsund launamanna.
Í skýrslunni er að finna mikið
magn upplýsinga sem aflað hefur
verið m.a. hjá Hagstofunni um
launabreytingar, stöðuna á vinnu-
markaði og stöðu efnahagsmála og
er auk þess birt nákvæm kortlagn-
ing á umfangi kjarasamningsgerðar.
Upplýsingar um þátttöku í
atkvæðagreiðslum um kjarasamn-
38
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það fór vel áþví í gær aðsjávar-
útvegsdagurinn
skyldi haldinn á
Degi íslenskrar
náttúru. Íslensk
náttúra er landsmönnum kær
og náttúruauðlindirnar afar
þýðingarmiklar fyrir þjóðina.
Þegar rætt er um náttúruna
beinist athyglin yfirleitt að því
sem fólk sér en undir yfirborði
sjávar er einnig fjölbreytt
náttúra og gríðarlegar nátt-
úruauðlindir. Íslendingar hafa
borið gæfu til þess á und-
anförnum áratugum að nýta
þessar auðlindir með skyn-
samlegum hætti, bæði með til-
liti til þess að ganga vel um
náttúruna og að tryggja að
auðlindir hafsins skili þjóðinni
sem mestum ávinningi.
Grunnurinn að þessu er
aflamarkskerfið, með varan-
legum og framseljanlegum
aflaheimildum, sem innleitt
var hér á landi fyrir þremur til
fjórum áratugum. Fram að
þeim tíma gengu Íslendingar,
líkt og flestar þjóðir gera enn,
ekki vel um auðlindir hafsins.
Ofveiði var vandamál og með-
ferð afla sömuleiðis, en eftir
að aflamarkskerfið, kvótakerf-
ið eins og það er kallað í dag-
legu tali, var tekið upp, hefur
þetta gjörbreyst. Íslendingar
eru orðnir til fyrirmyndar
flestum þjóðum í umgengni við
sjávarauðlindina og erlendar
þjóðir leita fyrirmyndar hér
og þekkingar héðan til að
byggja upp sjávarútveg sinn.
Þær eiga flestar enn langt í
land en vonandi
tekst sem flestum
að innleiða það
farsæla kerfi í
sjávarútvegi sem
Íslendingar búa
við. Það yrði til að
bæta umgengni við auðlindir
hafsins og styrkja fiskistofna
sem víða eru bágbornir eftir
áralanga ofveiði. Ekki þarf að
leita lengra en til ríkja Evr-
ópusambandsins til að sjá
hvernig fer þegar illa er á
þessum málum haldið.
Það eru ekki aðeins fiski-
stofnarnir, náttúran, sem líða
fyrir þetta, heldur einnig efna-
hagurinn. Sjávarútvegur er
víðast hvar, þar með talið í
ríkjum Evrópusambandsins,
rekinn með stuðningi ríkisins
á sama tíma og sjávarútvegur-
inn hér á landi greiðir háa
skatta til þjóðarbúsins og er
jafnvel látinn greiða sérstakan
auðlindaskatt, svokallað veiði-
gjald, ofan á þá skatta sem
önnur fyrirtæki greiða.
Þrátt fyrir þessar ósann-
gjörnu aðstæður sem íslensk-
um sjávarútvegi, sem keppir
við erlendan niðurgreiddan
sjávarútveg, eru búnar, hefur
hann gengið vel eftir að afla-
markskerfið var tekið upp og
hefur verið þjóðinni gríðar-
lega mikilvæg efnahagsleg
undirstaða. Þetta skiptir
miklu hvernig sem árar í efna-
hagslífinu, en er sérstaklega
þýðingarmikið þegar efnahag-
urinn verður fyrir áföllum á
borð við það sem efnahagur
Íslands og heimsins alls geng-
ur nú í gegnum.
Fátt hefur orðið til
að vernda íslenska
náttúru jafn vel og
aflamarkskerfið}
Dagur sjávarútvegs
og íslenskrar náttúru
SamningatækniTrumps
Bandaríkjaforseta
hefur ekki skilað
árangri í sam-
skiptum við Kim
Jong-Un, einræðisherra Norð-
ur-Kóreu, og ef til vill var ekki
við því að búast. Kim var aldrei
líklegur til að semja og ólíklegt
að samningar takist við stjórn-
endur í fangelsinu Norður-
Kóreu.
En það má líka segja að ólík-
legt hafi verið að samn-
ingaumleitanir vegna Mið-
Austurlanda gætu skilað frið-
samlegri sambúð Ísraels og
nágranna þess og þó hefur það
tekist. Sameinuðu arabísku
furstadæmin tóku fyrir mánuði
upp stjórnmálasamband við
Ísrael og það sama gerði Bar-
ein á föstudag. Í þessu
samkomulagi felst líka ákveðin
sátt við Sádi-Arabíu, sem meðal
annars felst í því að ríkið veitir
yfirflugsheimildir
og gerir Ísrael
þannig kleift að
hefja beint flug til
ríkjanna tveggja.
Þó að Trump geti
þakkað sér þennan árangur –
það virðast fáir aðrir aðrir ætla
að verða til þess – á Benjamin
Netanyahu, forsætisráðherra
Ísraels þó ekki minni þátt í hon-
um. Honum tókst með þraut-
seigju og stefnufestu að ýta til
hliðar ágreiningi um Palestínu,
sem talið var ómögulegt, og
semja um aðra sameiginlega
hagsmuni. Eftir þennan merki-
lega áfanga í flókinni og erfiðri
samskiptasögu Mið-Austur-
landa hljóta allir að binda vonir
við að frekari skref verði stigin
og sá tími muni koma að ríkin
og íbúarnir á þessu svæði geti
lifað í sátt og samlyndi og byggt
upp réttlátari samfélög með
auknu öryggi og aukinni vel-
ferð fyrir íbúana.
Mið-Austurlönd eru
friðvænlegri eftir
nýgerða samninga}
Óvæntur árangur
Í
Bandaríkjunum er það kallað að „am-
eríski draumurinn“ hafi ræst þegar
fátækt fólk brýtur af sér hlekki fá-
tæktar og tryggir sér og sínum góða
afkomu, menntun og bætta stöðu í
samfélaginu. Rannsóknir sýna hins vegar að
sá draumur er mun líklegri til að rætast á
Norðurlöndum en í Bandaríkjunum.
Eftir fund Baracks Obama, forseta Banda-
ríkjanna, með forsætisráðherrum Norður-
landanna vorið 2016 sagði hann þetta:
„Heimurinn væri öruggari og farsælli ef
fleiri bandamenn væru eins og Norð-
urlöndin.“
Norræna módelið sem Obama vildi líta til
féll ekki af himnum ofan. Það byggist á jöfn-
uði, samhjálp og félagslegu öryggi og hefur
skotið norrænu ríkjunum á topp allra lista yfir
ríki þar sem best er að búa. Grunn norræna módelsins
og stoðirnar sem undir því standa byggðu jafnaðarmenn
í samstarfi við sterka verkalýðshreyfingu og stéttarfélög
og hafa staðist ágang frjálshyggjunnar.
Stoðirnar þrjár, góð hagstjórn, velferð fyrir alla og
skipulagður vinnumarkaður, standa saman eins og fætur
undir þrífættum stól: ef ein stoðin brotnar fellur allt.
Á Íslandi, einu ríkasta ríki heims, þrífst fátækt. Þús-
undir barna búa hér við sárafátækt eins og greiningar
hafa því miður ítrekað sýnt. Öryrkjar og aldraðir með litl-
ar tekjur eru fastir í fátæktargildru. Þau eiga allt sitt
undir stjórnvöldum, að greiðslurnar sem þau fá frá hinu
opinbera dugi fyrir mannsæmandi lífi. Svo er ekki nú um
stundir.
Og nú í heimsfaraldri bætast við öll þau
sem misst hafa vinnuna.
Grunnatvinnuleysisbætur eru langt undir
lágmarkslaunum og þeir fjölmörgu sem nú
þurfa að framfleyta sér og sínum á slíkri
hungurlús ná ekki lágmarkstekjutryggingu
nema þau séu með þrjú börn eða fleiri á fram-
færi. Við þeim blasir fátækt og í kjölfarið
minnka möguleikarnir sem fólk hefur í lífinu
– fátæktin er í sjálfu sér frelsisskerðing.
Þetta þarf ekki að vera svona en er það
vegna rangra pólitískra ákvarðana. Vegna
þess að stjórnarþingmenn hafa ítrekað fellt
tillögur okkar jafnaðarmanna um hærri líf-
eyrisgreiðslur, hærri greiðslur til barnafjöl-
skyldna og hærri atvinnuleysisbætur.
Hættan á að verða atvinnulaus eða lenda í
veikindum og örorku vegna starfsins er mest
meðal verkafólks og lágtekjuhópa. Til þess að allir njóti
frelsis er ekki nóg að opna einum og einum einstaklingi
leið til að brjótast út úr fátækt. Það þarf að sjá til þess að
enginn þurfi að búa við fátækt. Til þess að útrýma henni
þarf einbeittan pólitískan vilja og aðgerðir sem beinast
gegn því sem skapar fátæktina.
Við eigum að horfa til norræna módelsins og vinna af
heilum hug að því að jafna leikinn.
Við í Samfylkingunni stöndum fyrir mannúð, jafnrétti
og samhjálp af því að við getum ekki annað, af því að það
er það sem jafnaðarmenn gera.
Oddný G.
Harðardóttir
Pistill
Frelsi eða fátækt?
Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
oddnyh@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen