Morgunblaðið - 17.09.2020, Qupperneq 39

39
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 2020
Úti Veður getur oft ráðið útliti fjalla, sem geta sýnst ljós einn daginn og dökk þann næsta. Hér er horft að Hestfjalli, einu þeirra fjalla sem einkenna Árnessýslu, en það er fornt eldfjall frá ísöld.
Kristinn Magnússon
Með öryggi sjúk-
linga er átt við að sjúk-
lingar hljóti ekki skaða
af þeirri þjónustu sem
ætlað er að bæta
heilsu og auka lífs-
gæði. Því miður hefur
reynst erfitt að
tryggja það öryggi.
Ástæðan er að heil-
brigðisþjónusta er
gríðarlega flókin og
flækjustig hefur vaxið
hraðar en geta mannsins til að að-
lagast þeim breytingum sem því
fylgja. Áætlað er að um 10% sjúk-
linga á sjúkrahúsum verði fyrir ein-
hvers konar atviki. Með atviki er
átt við að eitthvað fer úrskeiðis við
greiningu, meðferð eða umönnun
sjúklings, hvort sem það veldur
honum skaða eður ei. Algengustu
atvikin eru byltur, lyfjatengd atvik,
sýkingar og legusár. Talið er að það
megi fyrirbyggja fjölda atvika og
spara þannig þjáningu þeirra sem
fyrir verða auk fjármuna fyrir sam-
félagið. Unnið er með markvissum
hætti til að fyrir-
byggja atvik og efla
öryggi, m.a. sam-
kvæmt Áætlun um
gæðaþróun í heilbrigð-
isþjónustu 2019-2030
og Heilbrigðisstefnu.
Brýnt er að rann-
saka og læra af hverju
einasta atviki. Áhersl-
an er ekki að finna
blóraböggul heldur á
úrbætur sem hindra
að sambærilegt atvik
endurtaki sig. Til þess
ber okkur siðferðileg og lagaleg
skylda auk þess sem sjúklingar og
aðstandendur eiga rétt á skýringum
og viðeigandi viðbrögðum. Mikil-
vægt er að opna umræðu um alvar-
leg atvik en hún þarf á sama tíma
að verða yfirveguð, nærgætin og
byggð á staðreyndum máls.
Öryggi heilbrigðisstarfsmanna
Í ár hefur Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin ákveðið að helga
daginn öryggi heilbrigðisstarfs-
manna. Þeir geta orðið fyrir skaða
við störf sín, t.d. stunguóhöppum,
sýkingum, stoðkerfisvandamálum,
ofbeldi og streitu. Þá getur heil-
brigðisstarfsmaður orðið fyrir því
hörmulega áfalli að eiga þátt í að
skaða sjúkling.
Rannsóknir sýna að þegar alvar-
leg atvik verða er sjaldan einhverju
einu um að kenna heldur leggst
margt á eitt, jafnan bæði mannlegir
og kerfislægir þættir. Orsakir at-
vika eru í flestum tilfellum ágallar í
skipulagi en ekki sök einstaklinga
sem vinna verkin. Dæmi eru ófull-
nægjandi mönnun miðað við um-
fang og eðli verkefna, samskipta-
og skráningarvandamál, tungu-
málaörðugleikar, ófullnægjandi
tækjabúnaður og skortur á nauð-
synlegum leiðbeiningum. Vissulega
getur komið fyrir að starfsmaður
valdi atviki með ásetningi eða stór-
kostlegri vanrækslu, en það er afar
sjaldgæft.
Í flóknu umhverfi heilbrigðis-
þjónustu er því brýnt að gera allt
sem hægt er til að gera starfsmanni
kleift að sinna starfi sínu þannig að
fyllsta öryggis sé gætt og að hann
skaðist ekki við störf sín. Mönnun,
menntun, endurmenntun og starfs-
þjálfun þarf að vera í takti við um-
fang og eðli starfseminnar. Örygg-
ismenning og sálfélagslegt
vinnuumhverfi þarf að styðja vel við
þessi flóknu störf. Vinnuskipulag,
verkferlar, viðeigandi leiðbeiningar
og rafræn kerfi þurfa að stuðla að
öryggi.
Hitt fórnarlambið
Alvarlegt atvik snertir mest þann
sem fyrir verður og getur haft
hörmulegar afleiðingar fyrir sjúk-
ling og ástvini. En alvarleg atvik
hafa einnig mikil áhrif á þá heil-
brigðisstarfsmenn sem næstir
standa, fólk sem mætir til krefjandi
vinnu og ætlar að gera sitt besta.
Það er ekki hægt að setja sig í spor
þess heilbrigðisstarfsmanns sem á
hlut að alvarlegu atviki en slíkt get-
ur haft miklar afleiðingar varðandi
heilsu, mannorð og starfsferil. Rætt
er um „hitt fórnarlambið“ (second
victim) í því samhengi. Þetta hefur
orðið mönnum æ ljósara og sýnt
nauðsyn þess að hafa ferla og úr-
ræði til að styðja við bæði sjúkling
og starfsmenn í kjölfar alvarlegs at-
viks. Þá er unnið að endurskoðun á
lagalegu umhverfi heilbrigðisstarfs-
manna í tengslum við alvarleg at-
vik. Mikilvægt er að opna umræðu
um alvarleg atvik en hún þarf á
sama tíma að vera yfirveguð, nær-
gætin og byggð á staðreyndum
máls.
Að lokum skal minnst á mikil-
vægi öryggismenningar og vinnu-
umhverfis. Þar gegna stjórnendur
stóru hlutverki, bæði er varðar
formleg og óformleg áhrif. Brýnt er
að við öll skiljum og fjárfestum í ör-
yggi starfsmanna. Þannig stuðlum
við jafnframt að öryggi sjúklinga.
Eftir Ölmu Möller » Í ár hefur Alþjóða-
heilbrigðismála-
stofnunin ákveðið
að helga Alþjóðadag
öryggis sjúklinga, sem
er í dag, 17. september,
öryggi heilbrigðis-
starfsmanna.
Alma D. Möller
Höfundur er landlæknir.
Öryggi starfsmanna og öryggi sjúklinga fer saman
Í vikunni skipaði ég
verkefnisstjórn um
mótun landbún-
aðarstefnu fyrir Ís-
land. Síðastliðin tvö ár
hefur átt sér stað
metnaðarfull vinna
sem hefur lagt grunn
að þessari stefnumót-
un, m.a. með sviðs-
myndagreiningu
KPMG um framtíð
landbúnaðarins árið 2040. Af þeirri
greiningu er ljóst að íslenskur land-
búnaður stendur að mörgu leyti á
krossgötum. Því er ég sannfærður
um að nú sé rétti tíminn til að fara í
þessa vinnu og skapa sameiginlega
sýn og áherslur til framtíðar.
Umfangsmikil sviðsmynda-
greining KPMG
Sumarið 2018 hófst vinna KPMG
við að skoða mögulegt starfsum-
hverfi íslensks landbúnaðar til árs-
ins 2040. Gerð sviðsmynda hófst á
sumarmánuðum 2018
og fól í sér breiða að-
komu aðila úr landbún-
aði og frá neytendum.
Vinnuferlið fól í sér
gagnaöflun með við-
tölum, netkönnun, opn-
um fundum á sex land-
svæðum og greiningu á
opinberum gögnum.
Haldnar voru vinnu-
stofur þar sem grunn-
gerð sviðsmynda um
framtíð landbúnaðar
var mótuð og í kjölfarið
hófst úrvinnsla og samantekt nið-
urstaðna. Alls tóku um 400 ein-
staklingar þátt í verkefninu. Sviðs-
myndagreining KPMG var því
umfangsmikið, opið og metnaðar-
fullt ferli.
Í sviðsmyndagreiningunni var tal-
ið nauðsynlegt að móta heildstæða
stefnu greinarinnar, landbúnaðar-
stefnu fyrir Ísland. Á þessum
trausta grunni hefur vinna við mót-
un stefnunnar verið sett formlega af
stað. Ég er afskaplega ánægður að
hafa fengið þau Björn Bjarnason,
fyrrverandi ráðherra og þingmann,
og Hlédísi Sveinsdóttur, ráðgjafa og
verkefnastjóra, í verkefnisstjórn um
mótun stefnunnar.
Samvinnuverkefni
Mótun landbúnaðarstefnu er sam-
vinnuverkefni stjórnvalda, bænda,
neytenda og atvinnulífs. Verkefn-
isstjórn mun efna til funda með
bændum og öðrum hagaðilum í því
skyni að virkja þá til þátttöku í
stefnumótuninni. Jafnframt verður
samráð við þingflokka. Samkvæmt
skipunarbréfi verkefnisstjórnar-
innar skal við mótun landbúnaðar-
stefnu litið til eftirfarandi megin-
þátta:
1. Með öflugum landbúnaði verði
Ísland leiðandi í framleiðslu á heil-
næmum landbúnaðarafurðum – sér-
staklega verði hugað að fæðu- og
matvælaöryggi og samkeppnis-
hæfum rekstrarskilyrðum í sátt við
umhverfi og samfélag.
2. Tryggð verði byggðafesta með
nýtingu tækifæra í krafti nýsköpun-
ar og vöruþróunar sem taki mið af
grænum lausnum, matarmenningu
og sjálfbærni.
3. Menntun, rannsóknir og þróun
mótist af hæfilegri samþættingu
fræðilegra viðfangsefna og ráðgjafar
í þágu þeirra sem stunda landbúnað
og vinnslu landbúnaðarafurða.
4. Með hvötum og stuðningi verði
dregið úr umhverfisáhrifum og
stuðlað að verndun, endurheimt og
nýtingu landvistkerfa í samræmi við
heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna
um sjálfbæra þróun frá árinu 2016.
Tímabær endurskoðun
Við mótun landbúnaðarstefnu
gefst tækifæri til að takast á við það
verkefni að Ísland verði leiðandi í
framleiðslu á heilnæmum landbún-
aðarafurðum, en á sama tíma horfa
til þess að íslenskur landbúnaður er
ekki aðeins framleiðsluferill á mat-
vælum. Íslenskur landbúnaður hvílir
á breiðari grunni. Hann er hluti af
vitund okkar um náttúruna, lífssýn
bóndans og verðmætin sem felast í
heiðum og dölum. Landbúnaðar-
stefna fyrir Ísland þarf að byggjast
á þessari arfleifð en um leið verðum
við að horfast í augu við að kröfur,
smekkur, viðhorf og lífstíll breytast
hratt – nánast dag frá degi.
Ég er sannfærður um að með
mótun landbúnaðarstefnu fyrir Ís-
land gefist kærkomið tækifæri til að
skapa sameiginlega sýn og skýrar
áherslur til framtíðar. Slík stefnu-
mótun getur orðið aflvaki nýrra hug-
mynda og lausna. Samhliða gefst
tækifæri til að endurskoða landbún-
aðarkerfið frá grunni. Við þurfum
ekki að óttast endurskoðun. Hún er
löngu tímabær og ég er sannfærður
um að hún er forsenda frekari
framþróunar greinarinnar.
Eftir Kristján Þór
Júlíusson » „Við þurfum ekki að
óttast endurskoðun.
Hún er löngu tímabær
og ég er sannfærður um
að hún er forsenda frek-
ari framþróunar grein-
arinnar.“
Kristján Þór Júlíusson
Höfundur er sjávarútvegs-
og landbúnaðarráðherra.
Íslenskur landbúnaður árið 2040