Morgunblaðið - 17.09.2020, Blaðsíða 65

MENNING 65
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 2020
Þögul en skopleg örvæntinghversdagsins er kannskiekki fyrsta viðfangsefniðsem kemur upp í hugann
þegar hugsað er um óperur. En af
hverju ekki? Hvers vegna skyldu
útblásin stórdrömu nítjándu aldar-
innar stýra því hvernig við hugs-
um um þetta form, eitthvað frekar
en við miðum við þann tíma og
hefðir hans þegar við leggjum mat
á aðra sviðslistakima? Engu að
síður er það staðreynd að af öllum
sviðsformum er óperan sú stirð-
asta. Verst farin af bæði liðagigt,
offitu og beinþynningu. Haldið á
lífi af sífellt gráhærðari yfirstétt á
verndarsvæðum óperuhúsa þar
sem sömu gömlu öruggu verkin
eru reglulega dregin fram eins og
á minjasafni eða dýragarði.
Það er samt lífsmark utan
verndarsvæðisins. Reyndar stafar
það að hluta af spennunni milli
forms og hefða og þess sem nýja
kynslóðin kýs að taka til umfjöll-
unar. Þannig fóru hláturbylgjur
um sal Tjarnarbíós þar sem grá-
myglulegir sólarlandafararnir fjór-
ir sungu af vélrænni innlifun
„Borða mat /drekka vín / Hlæja
hátt / segja grín“ og annað álíka
þrungið. Ekki var samt hægt að
sjá að tónskáldið Friðrik Mar-
grétar-Guðmundsson eða líbrett-
istinn og leikstjórinn Adolf Smári
Unnarsson væru beinlínis að vinna
með þessa spennu. Það vottaði
varla fyrir paródíublæ, umfram
það sem mun alltaf virka kjána-
lega á alla sem eru ekki beinlínis
innvígðir í mál óperunnar: að fólk
sé að syngja það sem væri mun
nærtækara að segja.
Enda fjöruðu flissin smám sam-
an út. Ekki alveg loku fyrir það
skotið að fólki hafi stundum leiðst
þófið, tíðindaleysi og endurtekning
eru grunnþættir í bæði erindi og
fagurfræði verksins. Einhverjir
skelltu nú samt upp úr þegar
langdregin leikfimiæfingarsería
upphófst í þriðja sinn, en það hló
enginn þegar lagt var af stað í
rútínuna í sjötta skiptið. Wagner
er ekki einn um að reyna á þolrif
fólks. Svo má alveg flissa yfir hon-
um líka.
Það eru í sjálfu sér ekki sérlega
ný eða markverð tíðindi á boð-
stólum í Ekkert er sorglegra en
manneskjan. Satírísk uppgjöf
ungu kynslóðarinnar gagnvart því
sem bíður þeirra í ferðalaginu
gegnum lífið á þessum síðustu og
verstu tímum er bæði skiljanleg,
þekkt og kannski heldur dauft
eldsneyti í listaverk. Innihalds-
lausar klisjur náms- og starfs-
ráðgjafa, jógakennara og slök-
unargúrúa tjá mest lítið annað en
eigin innihaldsleysi, þótt skopleg-
ar séu. Það var ekki mikið gert af
því að afvegaleiða, dýpka eða
skrumskæla þessi skilaboð, um-
fram það sem felst í því að syngja
eða flytja þau í talkórum. Sterk-
asta senan, sú með beittustu sögn-
ina, var væntanlega kórkaflinn þar
sem textinn „Allir eru að gera sitt
allra besta“ var sunginn meðan
sjónvarpsskjárinn sýndi heims-
endalegar myndir af kraumandi
eldi.
Það sem situr samt sterkast eft-
ir hjá mér eftir sýninguna er hið
frábæra og fágaða vald sem hóp-
urinn allur sýnir. Það byrjar í
efniviðnum sjálfum. Friðrik hefur
samið sérlega áheyrilega tónlist,
undir sterkum naumhyggju-
áhrifum, þar sem oft er unnið tím-
unum saman með tvo smekklega
kryddaða hljóma sem skiptast á
og tilbreytingin birtist fyrst og
fremst í hægferðugri taktóreiðu.
Frábærlega var unnið með lit-
brigðin sem hljóðfæraskipanin
bauð upp á og aukastig fyrir að
bjóða harmóníkuna velkomna í
litlu hefðbundnu kammersveitina.
Nikkan lagði til heilmikla fyllingu
og skemmtilega effekta, auk þess
sem hún blandast með eindæmum
vel við bæði blásturs- og strok-
hljóðfærin.
Flutningur spilenda jafnt sem
syngjenda var næsta lýtalaus og
einstaklega smekklega unnið með
uppmögnun. Textameðferð alla
jafna einstaklega skýr; oft hefur
innihaldsríkari texti fengið minni
alúð hjá íslenskum söngvurum.
Það er í sjálfu sér ekkert sérstakt
um frammistöðu einstakra söngv-
ara að segja, sem aftur ögrar
stjörnustemningunni sem gegn-
sýrir óperuheiminn, en þau Dagur
Þorgrímsson, Heiðdís Hanna Sig-
urðardóttir, María Sól Ingólfs-
dóttir og Ólafur Freyr Birkisson
skiluðu sínu lýtalaust, sem hlýtur
að teljast helsta dyggðin í heimi
sýningarinnar og markmiðum
hennar.
Sviðsetning Adolfs Smára er
annar þáttur þar sem algert vald
fær að njóta sín. Sýningin er
kóreógraferuð niður í smæstu
smáatriði, hreyfingamynstrið er
stranglega agað og þeim aga aldr-
ei ögrað. Persónusköpun, sam-
skipti og samband við áhorfendur
eru þættir sem eru algerlega snið-
gengnir, og þótt vel megi sakna
þeirra, og ávinnings af slakara
taumhaldi, er aginn virðingar-
verður og útkoman forvitnileg sem
slík. Umgjörð Bryndísar Óskar Þ.
Ingvarsdóttur (leikmynd og bún-
ingar), Hafliða Emils Barðasonar
(lýsing) og Elmars Þórarinssonar
(myndband) er prýðilegt verk.
Ekkert er sorglegra en mann-
eskjan er svo sannarlega ekkert
átakaverk. Dramatík er haldið í
lágmarki, köld stílfærð nákvæmni
kemur í stað mannlegrar nándar
og tilfinningatúlkunar. Þetta er
ekki Puccini. Þetta er hins vegar
aðdáunarverð æfing í nákvæmni
og fágun og rannsókn á tjáningar-
möguleikum einhæfninnar. Ákaf-
lega vel heppnuð sem slík, og svo
langt sem hún nær.
Söngur um lífið
Ljósmynd/Gunnlöð Jóna Rúnarsdóttir
Fágun „Þetta er hins vegar aðdáunarverð æfing í nákvæmni og fágun og rannsókn á tjáningarmöguleikum ein-
hæfninnar. Ákaflega vel heppnuð sem slík, og svo langt sem hún nær,“ segir í rýni um nýja óperu í Tjarnarbíói.
Tjarnarbíó
Ekkert er sorglegra en manneskjan
bbbmn
Tónskáld: Friðrik Margrétar-Guðmunds-
son. Leikstjórn og texti: Adolf Smári
Unnarsson. Dramatúrg: Matthías
Tryggvi Haraldsson. Leikmynda- og
búningahönnuður: Bryndís Ósk. Þ.
Ingvarsdóttir. Lýsing: Hafliði Emil
Barðason. Myndband: Elmar Þórarins-
son. Tónlistarstjórn: Pétur Björnsson.
Hljómsveit: Baldvin Ingvar Tryggvason,
Björg Brjánsdóttir, Friðrik Margrétar-
Guðmundsson, Flemming Viðar Val-
mundsson, Pétur Björnsson og Unnur
Jónsdóttir. Flytjendur: Dagur
Þorgrímsson, Heiðdís Hanna Sigurð-
ardóttir, María Sól Ingólfsdóttir og
Ólafur Freyr Birkisson. Frumsýnt 6.
september 2020 í Tjarnarbíói, en rýnt
í 2. sýningu á sama stað 10. sept-
ember 2020.
ÞORGEIR
TRYGGVASON
ÓPERA