Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.12.2020, Qupperneq 12

VIÐTAL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.12. 2020
Þ
að er lognið á undan storminum á
þessum síðasta nóvembermorgni
ársins 2020. Eða er kannski alltaf
svona lygnt í Reykholti? Snorri
stendur sperrtur á stalli sínum
milli kirknanna, eins og til að tengja saman
gamla tíma og nýja, og lætur sér hvergi bregða.
Það er þó ekki skáldið og sagnaritarinn sem ég
er kominn til að finna heldur presthjónin fráfar-
andi, séra Geir Waage og Dagný Emilsdóttir,
sem senn skila af sér búi eftir meira en fjóra
áratugi í embætti.
Hjónin eru flutt úr prestssetrinu, þannig að
ég bjalla í klerk til að fá vegvísun. Nýja heimilið
reynist auðfundið enda göturnar í Reykholti
ekki margar. Séra Geir tekur glaðbeittur á móti
mér í dyragættinni og býður mig velkominn og
fyrir innan hitti ég Dagnýju. Meðan þau laga te
og kaffi spyr ég hversu lengi þau hafi búið á
hinu nýja heimili.
„Í eina viku,“ svarar Dagný og ég furða mig í
hljóði á því hversu hratt þau hafi komið sér fyr-
ir. Allt lítur út fyrir að vera á sínum stað. Hjónin
svara því til að þau hafi flutt búslóðina smám
saman enda um skamman veg að fara og tíminn
vann að auki með þeim. Hann líður sem kunn-
ugt er hægar í sveitum þessa lands, jafnvel þó
við séum bara í klukkustundar akstursfjarlægð
frá amstri borgarinnar.
Boðið er til innri stofu þar sem bókasafn
þeirra hjóna tekur hlýlega utan um mann. Á
veggnum eru myndir af Jóni Sigurðssyni og
Hrafnseyri við Arnarfjörð, en Geir deilir þeim
merka fæðingarstað einmitt með forsetanum. Í
Landnámu segir að Ánn rauðfeldur og Grelöð,
kona hans, hafi byggt þar bú því Grelöðu hafi
þótt „hunangsilmur úr grasi“. Gamalt og virðu-
legt skrifborð prestsins er líka þarna en öfugt
við flest slík borð í samtímanum er enga tölvu
þar að finna.
„Tölvu?“ spyr Geir og rekur upp stór augu.
„Ég hef ekki skrifað nokkra einustu prédikun á
tölvu,“ heldur hann áfram og fær sér mak-
indalega sæti við borðið. Tekur því næst fram
forláta stálpenna. „Lengi vel notaði ég bara
þennan. Veistu af hverju?“
– Nei.
„Vegna þess að maður þarf reglulega að dýfa
honum í blek og á meðan gefst manni meiri tími
til að hugsa um hverja og eina setningu sem
maður setur á blaðið.“
Einmitt það. Ýmsir hefðu líkast til gott af því
í dag að slökkva á tölvunni og dusta rykið af
stálpennanum. En það er auðvitað allt önnur
saga.
Kennt í hverjum skáp
Hjónin byrja á því að rifja upp komu sína í
Reykholt en svo skemmtilega vill til að þau
fluttu inn á prestssetrið þriðju helgina í nóv-
ember, líkt og á við um þeirra nýja heimili. Það
var á því herrans ári 1978 og talsvert öðruvísi
um að litast á þessum merka sögustað.
„Það voru á annað hundrað nemendur í Hér-
aðsskólanum og kennt í hverjum skáp og kima,“
segir Geir en skólinn var rekinn af fullum þrótti
fram á tíunda áratuginn að fjölbrautaskólar
höfðu sprottið upp vítt og breitt um landið, svo
sem á Sauðárkróki, Akranesi og í Keflavík en
algengt var að unglingar þaðan væru sendir á
skóla í Reykholti.
„Hér var merkilegt skólastarf frá 1931 og
góður andi alla tíð. Standardinn lengst af svip-
aður og í MR,“ heldur Geir áfram, „en þegar
okkur bar að garði var byggingin sjálf, sem
teiknuð var af Guðjóni Samúelssyni, húsameist-
ara ríkisins, að veslast upp sem var gott dæmi
um hina steindauðu hönd ríkisins. Allt var í nið-
urníðslu og viðhaldið of lítið, of seint. Búið var
að laga glugga og veggi upp að vissu marki og
kaupa efnið til að klæða þakbrúnirnar á skól-
anum. Ekki var hins vegar til fyrir mannakaupi,
þannig að efnið lá bara úti undir skemmdum
næstu fimmtán árin, þangað til það var ónýtt.“
Vilhjálmur heitinn Einarsson, frjálsíþrótta-
kappi og fyrverandi skólastjóri, kenndi við skól-
ann síðasta starfsárið sitt hér og segir Geir
gamla ungmennafélagsandann hafi ráðið för hjá
honum og spartverskum sonum hans sem töldu
ekki eftir sér að ganga í hin ýmsu verk sem ekki
rúmuðust innan starfslýsingar, svo sem að
dytta að skólabyggingunni eftir föngum. Sama
á við um kennara og annað starfsfólk skólans
„Þessum mönnum var ræktun lands og lýðs efst
í huga.“
Í eldspýtustokki í vindlakassa
Ólafur Þórðarson, sem um tíma sat á Alþingi,
tók við skólanum af Vilhjálmi og það kom svo í
hlut Þórunnar Reykdal að loka honum 1997
Geir segir það ekki hafa flýtt fyrir afgreiðslu
mála er sneru að Reykholti að staðurinn heyrði
undir þrjú ráðuneyti; landbúnaðar-, mennta-
mála- og dómsmálaráðuneytið, en þar voru
kirkjumálin, að hans sögn, geymd vandlega í
eldspýtustokki ofan í vindlakassa í einni skúff-
unni.
Það var ekki bara skólabyggingin sem stóð
undir skemmdum, heldur mátti prestssetrið
líka muna sinn fífil fegri en það var einnig teikn-
að af Guðjóni Samúelssyni. Það var ekki þrauta-
laust að koma þeim viðgerðum gegnum kerfið.
„Þetta var bara eins og í Já, ráðherra, embætt-
ismennirnir réðu öllu. Sir Humphrey Appleby
réð öllu,“ segir Geir sposkur. „Loksins þegar
búið var að fá Steingrím Hermannsson, dóms-
og kirkjumálaráðherra, til að lofa úrbótum þá
sprakk stjórnin og nýr maður tók við, Vilmund-
ur Gylfason. Ég fór og talaði við Vilmund, gaml-
an skólabróður minn úr MR, og tók sókn-
arnefndarformanninn með mér. Vilmundur var
að flýta sér en sagði engu hafa verið lofað, ég
væri bara einn af mörgum prestum með slíka
beiðni. Hann samþykkti þó að hitta okkur aftur
seinna um daginn. Í millitíðinni náði ég í Stein-
grím og hann samþykkti að hringja í Vilmund
meðan við værum inni hjá honum. Hann stóð
við það og Vilmundur sagði ítrekað já meðan
hann hlustaði brúnaþungur á Steingrím sem
staðfesti að ég væri ekki ósannindamaður. Að
símtalinu loknu sagði hann að staðið yrði við
„skynsamlega ráðstöfun“ fyrirrennara síns og
að við skyldum fara fram og semja um þetta við
embættismennina. Ég hélt nú ekki, bað hann að
kalla á embættismennina inn á skrifstofu og
segja þeim hvað stæði til. Að því búnu gætum
við gengið til samninga. Þetta gekk eftir.“
Framkvæmdir hófust árið 1981 og næstu
þrjú árin bjuggu prestshjónin í gamla læknabú-
staðnum á Kleppjárnsreykjum. Garðar Hall-
dórsson, húsameistari ríkisins, hafði umsjón
með breytingunum í anda Guðjóns Sam-
úelssonar og voru hjónin hæstánægð með út-
komuna. „Við erum mjög ánægð með að hafa
farið í þessa baráttu. Húsið er yndislegt í dag,“
segir Dagný og Geir tekur í sama streng: „Þetta
er eitthvert dásamlegasta hús sem ég hef búið í.
Rýmin þar inni eru sérstaklega falleg.“
Að ýmsu öðru þurfti að huga, til dæmis gengu
hross laus í kirkjugarðinum, þannig að það
þurfti að girða.
Get ég hjálpað?
Aðstaða til að taka á móti sóknarbörnum var
ekki góð á þessum fyrstu árum; Geir þurfti ann-
aðhvort að gera það heima í stofu eða úti í
gömlu kirkju. Hjónin eiga fjögur börn og enda
þótt Dagný og börnin héldu sig í öðru rými þeg-
ar fólk í sorg eða neyð bar að garði fór ekki allt
fram hjá þeim. „Þið segið ekki orð um það sem
gerist í þessu húsi, brýndi ég fyrir börnunum og
þau stóðu alla tíð við það,“ segir Dagný.
Geir rifjar upp atvik þar sem hann fór með
sóknarbarn sem átti um sárt að binda út í gömlu
kirkju til að fá næði því gestir voru heima við og
ekki unnt að loka rýmum til að fá næði. Þar bar
gest að garði sem virti prestinn og sóknarbarnið
fyrir sér áður en hann spurði í einlægni: „Get ég
eitthvað hjálpað?“
Geir segir ríkisafskipti í Reykholti hafa
minnkað verulega og andardráttur embættis-
mannakerfisins fjarlægst þegar héraðsskólinn
lagðist af. „Þá opnuðust tækifæri til að reisa
staðinn við með verulegum styrk frá ríkisvald-
inu án þess að embættismannakerfið blandaði
sér í málið. Gamla kirkjan var orðin ákaflega
léleg en hún var reist árið 1897 þegar menn
kunnu ekki almennilega að byggja timburhús
hér á landi. Á þriðja áratugnum var ákveðið að
hætta að halda kirkjunni við. Sökkullinn, sem
var hlaðinn, var farinn að síga, lekaskemmdir
talsverðar, auk þess sem kirkjan var vanviðuð
frá upphafi. Hætt var við að kirkjan hreinlega
fyki, svo fúin var hún orðin og járn reyttist af
henni eins og fiður. Persónulega lenti ég
nokkrum sinnum í því að stinga snjó út úr
kirkjunni þegar hún hafði fokið upp.“
Vilji var til að gera upp gömlu kirkjuna og
Hjörleifur Stefánsson arkitekt teiknaði hana
upp. Heimamenn vildu gera hana nýtilegri sem
helgidóm og byggja við hana. Þjóðminjasafnið
lagðist hins vegar gegn þeim áformum og vildi
endurbyggja hana í upprunalegri mynd. „Það
varð til þess að við fórum að hugsa um nýja
kirkju og skoða hugmyndir fyrri tíðar manna
um hvað ætti að vera í Reykholti, meðal annars
bréf séra Einars Guðnasonar frá því um 1960.
Upp frá þessu voru ýmis skref stigin í þá átt; ég
gerði til dæmis tillögu um bókhlöðu, gestaíbúð
fyrir fræðimenn og aðstöðu til að kynna verk
Snorra Sturlusonar,“ segir Geir en Reykholt
hafði í áratugi varðveitt glæsilegt bókasafn
Tryggva Þórhallssonar, fyrrverandi forsætis-
ráðherra, sem að stofni varðveitti safn föður
hans, Þórhalls Bjarnarsonar biskups. sem var
prestur í Reykholti um árs skeið á 19. öld.
Kærkomin viðurkenning
Geir segir Steingrím Hermannsson, sem þá var
forsætisráðherra, og Pétur Sigurgeirsson bisk-
up hafa tekið þessum hugmyndum forkunn-
arvel. Eins flestir stjórnmálamenn þótt litlu hafi
verið lofað um fé til verksins. „Þetta var kær-
komin viðurkenning á því að kirkjan væri
grunnurinn á staðnum.“
Garðar Halldórsson, húsameistari ríkisins,
var fenginn til að teikna nýja Reykholtskirkju
og Snorrastofu og Geir lagðist í bréfaskrif til
Noregs og víðar til að vekja athygli á verkefn-
inu. Meðal þeirra sem hann skrifaði var Hall-
Dásamlegt að
eiga fólk til liðs
Séra Geir Waage lætur af störfum sem sóknarprestur í
Reykholti um áramótin eftir 42 ár í embætti en eiginkona
hans, Dagný Emilsdóttir, hætti sem móttökustjóri Snorra-
stofu um síðustu áramót. Á þessum tímamótum er þeim
þakklæti efst í huga enda hefur mikil uppbygging átt sér stað
í Reykholti á þeirra vakt. Hjónin eru flutt í nýtt hús á staðn-
um enda geta þau hvergi annars staðar hugsað sér að vera.
Texti: Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is Myndir: Árni Sæberg saeberg@mbl.is