Tölvumál - 01.01.2016, Qupperneq 16

16
Löngum hefur því verið haldið fram að íslenskan sé í útrýmingarhættu.
Sennilega er rétt að haga seglum eftir þeirri svartsýnu spá. Þegar
íslensk tunga á í varnarbaráttu í síbreytilegum heimi tækninýjunga er
eðlilegt að huga að því hvernig styrkja megi stöðu þessa forna
tungumáls sem fæstir vildu sjá á bak.
Um þessar mundir vinnur Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum
fræðum að því að opna vefgáttina málið.is en undir þeim hatti verður
fjölmörgum gagnasöfnum stofnunarinnar safnað saman. Er það fyrst og
fremst gert til þess að bæta aðgengi að þessum viðamiklu söfnum.
Gagnasöfnin eiga það sameiginlegt að vera unnin á löngum tíma af fjöl­
mörgum stofnunum, starfsmönnum, íslenskufræðingum, orðabókar­
höfundum og þeim sem hafa viðað að sér upplýsingum um íslenskt mál
úr gömlum og nýjum ritum og talmáli nútímans.
Gagnasöfnin eru eðli málsins samkvæmt misaðgengileg og þurfa mörg
hver nokkra aðhlynningu til að standa undir nafni og verða að gagni. Sú
viðhaldsvinna hefur komist á fullan snúning eftir að ljóst varð að málið.is
yrði í náinni framtíð áningarstaður þeirra sem vilja bæta málnotkun sína,
skrifa rétt og auðga tungutakið.
Því hefur verið haldið fram að tími prentaðra orðabóka sé liðinn og
heimkynni slíkra orðasafna verði á netinu. Þar eru upplýsingarnar öllum
aðgengilegar hvar sem menn eru staddir í heiminum. Fjölmargir ólíkir
hópar þurfa á orðabókum að halda, þýðendur, blaðamenn, rithöfundar,
nemendur á öllum skólastigum og raunar allir þeir sem fást við texta og
tungumálið. Þessir hópar þurfa að hafa aðgang að réttri íslensku hvort
sem um ræðir stafsetningu, merkingu orða eða fróðleik um aldur orðfæris.
Því er eðlilegt og sjálfsagt að þeim verði opnaður heimur íslenskunnar, án
endurgjalds, með skilmerkilegum og eftirtektarverðum hætti.
Með þessa framtíðarsýn er lagt upp í leiðangur sem hefur það markmið
að gera vefgáttina málið.is að valkosti fyrir alla, lærða og leika.
SJÖ GAGNASÖFN Á EINUM VEF
Þegar málið.is verður orðið að veruleika verður til einn staður á netinu
þar sem hægt verður að finna það sem leitað er að í einni sjónhendingu.
Málið.is verður opnað í nokkrum áföngum og þeim fyrsta verður náð á
degi íslenskrar tungu 16. nóvember 2016.
Við opnun vefgáttarinnar verða opnuð sjö gagnasöfn. Þetta eru þau
gagnasöfn sem við teljum mikilvægast að auðvelda aðgengi að í fyrsta
kasti og ættu saman að veita nokkuð ítarlegar upplýsingar um íslenskt
nútíma mál. Eftir að vefurinn fer í loftið verður haldið áfram að tengja fleiri
gagnasöfn við vefgáttina og má búast við að ný gagnasöfn bætist við á
nokkurra mánaða fresti fyrst um sinn. Þá er ætlunin að bæta við gagna­
söfnum sem veita sögulegar upplýsingar um málið og málnotkun á fyrri
öldum, örnefni og gagnasöfn sem sýna raunveruleg notkunardæmi í
orðstöðulyklum.
VEFGÁTTIN MÁLIÐ.IS
Eva María Jónsdóttir, vef­ og kynningarstjóri og Steinþór
Steingrímsson, verkefnisstjóri, Árnastofnun
Gagnasöfnin sjö sem birt verða í upphafi eru:
Stafsetningarorðabókin: Ný útgáfa Stafsetningarorðabókarinnar
birtist í fyrsta skipti á vefgáttinni málið.is. Nýjar ritreglur verða tengdar
flettum orðabókarinnar og sýndar með leitarniðurstöðum.
Orðabók um íslenskt nútímamál: Ný orðabók með tæplega 50
þúsund flettum, allt orð sem notuð eru í íslensku nútímamáli. Orðabókin
byggist á sama grunni og Íslex, tvímálaorðabók fyrir íslensku annars
vegar og norrænu málin hins vegar. Nýja orðabókin um íslenskt
nútímamál er í vinnslu og fullfrágengnar flettur birtast á Málið.is. Við
opnun vefgáttarinnar verða um 75% orðabókarinnar tilbúin.
Málfarsbankinn: Safn stuttra greina um málfarsleg atriði, meðal annars
algengar málfarsfyrirspurnir sem berast Stofnun Árna Magnússonar í
íslenskum fræðum.
Íðorðabankinn: Orðabanki með þýðingum og skýringum á hugtökum
á meira en 60 sérsviðum. Um 140 þúsund hugtök eru í orðabankanum.
Skýringar og þýðingar koma frá sérfræðingum á viðkomandi sviðum.
Íslensk orðsifjabók: Orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar er
eina orða bók sinnar tegundar um íslenskt mál. Í henni má finna skýringar
um myndun og uppruna orða. Orðsifjabókin er birt samkvæmt sam­
komu lagi við erfingja Ásgeirs Blöndals Magnússonar, en hingað til hefur
hún eingöngu verið aðgengileg á bók.
Íslenskt orðanet: Íslenskt orðanet sýnir merkingartengsl íslenskra orða
og orðasambanda. Það sameinar hlutverk samheita­ og hugtaka­
orðabókar og kemur að hagnýtum notum við ritun og textagerð. Til
grund vallar liggur safn orða, orðasambanda og samsetninga sem hefur
að geyma rösklega 200 þúsund ólík orðasambönd og um 100 þúsund
samsetningar.
Beygingarlýsing íslensks nútímamáls: Beygingarlýsingin er safn
beygingardæma sem sýnir einstakar beygingarmyndir íslenskra orða. Í
safninu eru um 280 þúsund beygingardæmi.
Í náinni framtíð liggur fyrir að tengja fleiri gagnasöfn við Málið.is.
Ritmálssafnið: Ritmálssafn Orðabókar háskólans hefur lengi verið
aðgengilegt á netinu þó í nokkurn veginn úreltu formi. Unnið er að því
að færa vef Ritmálssafnsins í nútímabúning og um leið verður safnið
gert leitarbært á Málið.is
Málheildir: Málheildir eru söfn ýmissa texta á stöðluðu sniði. Árnastofnun
býr yfir nokkrum málheildum. Sú helsta er Mörkuð íslensk málheild
(MÍM), sem er 25 milljón orða textasafn með textum alls staðar að úr
þjóðlífinu, skrifuðum á fyrsta áratug 21. aldar. Leit í þessum textum
gefur mikilvæga innsýn í það hvernig tiltekin orð eru notuð og í hvaða
samhengi. Ætlunin er að birta helstu leitarniðurstöður úr málheildunum
á Málið.is, en þar sem gögnin eru viðamikil verður notendum vísað á vefi
viðkomandi málheilda vilji þeir rannsaka málið betur. Auk MÍM hefur