Málfríður - 15.05.1989, Blaðsíða 8

Magnús Kristinsson
LANDS- OG
ÞJÓÐARHÆTTIR
Magnús Kristinsson lauk MA
prófi í ensku og þýsku frá háskólan-
um í Leeds. Hann kennir þýsku við
Menntaskólann á Akureyri.
Viðfangsefni okkar málakenn-
ara er ekki einungis málið í þröngum
skilningi, þ.e. talað og ritað orð,
málfræði og setningar. Við upplýs-
um nemendur einnig um venjur og
hætti í löndum þeim, þar sem málið
er talað. í því efni sem öðru er ef-
laust mjög mismunandi hvað við
teljum heyra okkar starfi til og í hve
ríkum mæli.
LANDS- OG ÞJÓÐARHÆTT-
IR í fyrirsögninni hér að ofan hugsa
ég sem sammerkt þýska orðinu
„Landeskunde“ í víðum skilningi,
eins og það hugtak er oftast skil-
greint af málakennurum í dag.
Vegna þess hve LANDS- OG
ÞJÓÐARHÆTTIR er óþjált læt ég
mér hér eftir nægja að nota orðið
’þjóðarhættir’ þess í stað, en auglýsi
jafnframt eftir hentugu íslensku orði
sem þýðingu á „Landeskunde".
Hugtak þetta er notað hér í mjög
víðri merkingu og til glöggvunar má
skipta því í smærri merkingarþætti,
til dæmis á þessa leið:
ÞJÓÐARHÆTTIR
Staðreyndir
Landslag
Loftslag
Þjóðfélagsform
Saga
Stjórnmál
Trúmál
Hefðir
Lífsafkoma
Viðbrögð
Samskipta venjur
Málvenjur
Táknmál
Klæðaburður
Slík skipting hlýtur þó að verða
bæði takmörkuð og tilviljanakennd.
Sem dæmi hefur mannkynssaga
stundum verið kennd í skólum að
mestu leyti sem upptalning stað-
reynda, en ljóst er þó að hún er ná-
tengd því sem hér að ofan er flokkað
undir ’staðreyndir’ og ’viðbrögð’.
En þar sem mér virðist sem síðar-
nefndi flokkurinn sé að jafnaði nán-
ast tengdur tungumáli og einnig lík-
legur til að skipta mestu máli strax
við fyrstu kynni af erlendri þjóð, tel
ég að hann sé hinum mikilvægari við
málanám byrjenda.
Hvenær meinar Kínverji „nei“
þegar hann segir „já“?
Sagt hefur verið að Kínverjar séu
svo kurteisir að þeir segi aldrei ’nei’.
Jafnvel heyrist hið sama um Eng-
lendinga. Areiðanlega félli það und-
ir alhæfingu og fordóma að taka slík-
ar fullyrðingar bókstaflega og bend-
ir þetta til að notkun hugtakanna ’já’
og ’nei’ sé ekki alls staðar sú sama.
Sé svo, hlýtur það að vera viðfangs-
efni kennara viðkomandi tungumáls
að reyna að gera nemendum grein
fyrir slíkum mismun notkunar í sam-
anburði við móðurmálið.
Varpa má fram fleiri ámóta
spurningum, svo sem þessum: Ef
sagt er: „Líttu endilega inn einhvern
tímann!“, gæti svarið verið eitthvað
á þessa leið: „Þakka þér fyrir, ég geri
það ef tækifæri býðst.“ Var nú boðið
í raun og veru alvarlega meint, eða
var það viðtekin kurteisisvenja?
Fyrtist viðkomandi ef ég kem ekki,
eða verður hann hvumsa ef ég birtist
allt í einu?
Hvenær er viðeigandi að segja
’god morgen’, ’god dag’, ’good day’,
’guten Morgen’, ’bon giorno’, ’griiB
Gott’, ’good afternoon’, ’góðan
dag’, ’see you later’ eða ’Mahlzeit’?
Hvað á að segja þegar gengið er til
borðs? Eða þegar staðið er upp frá
borðum? Kannski alls ekkert — eða
skyldi einmitt það vera ókurteisi?
Á ég að taka það alvarlega ef ein-
hver slær mér gullhamra og segist
aldrei hafa kynnst sætari náunga á
lífsleiðinni, o.s.frv.? Hvenær á að
ávarpa með ’vous’ eða ’Sie’ og hve-
nær með ’tu’ eða ’du’, hvenær með
Mr/Mrs/Miss... og hvenær með
skírnarnafni? Hvað á að segja þegar
maður er kynntur eða þarf að kynna
einhvern?
Öll ofannefnd dæmi falla væntan-
lega undir ’málvenjur’ og tilheyra
þess vegna augljóslega starfssviði
okkar málakennara.
Verð ég mér til skammar?
í framandi landi er hins vegar ekki
síður mikilvægt að átta sig á ýmsum
þáttum umgengnisvenja, þótt þær
hafi beinlínis ekkert með tungumál
að gera.
— Hvenær og við hvaða aðstæður
má koma í heimsókn og hvenær
ekki?
— Er tilhlýðilegt að færa gestgjaf-
anum eitthvað — og þá hvað?
— Á að fara úr skónum þegar
gengið er inn í annarra manna hús —
eða yrði kennski litið á það skrýtn-
um augum?
— Er sjálfsögð kurteisi — eða
kannski frekasti dónaskapur — að
skilja eftir á disknum við lok máltíð-
ar?
— Um hvað á að tala? Er tilhlýði-
legt — eða kannski ókurteisi — að
spyrja persónulegra spurninga? Þá
gæti skipt máli hvort maður er stadd-
ur í Danmörku eða á Englandi, eða
þá meðal Maóra, þar sem talið er
ærumeiðandi að spyrja fólk að nafni.
— Má heimsækja eða bjóða út
persónu af gagnstæðu kyni? Eða
gæti það e.t.v. orðið tilefni fjand-
skapar ættmenna eða vafasams um-
tals?
8