Bæjarins besta - 02.11.2006, Blaðsíða 11

FIMMTUDAGUR 2. NÓVEMBER 2006 11
a bara örlögin“
getað rifið kjaft við þá, sagt
að ég hefði bara ekkert gert af
mér. Ef ég hefði gert það,
hefðu þeir handtekið okkur
með það sama og látið okkur
dúsa í fangageymslum í 48
tíma. Guði sé lof þá sluppum
við nú.“
– Hvað varði þetta ástand
lengi?
E: „Þetta byrjaði 1981, verst
var síðan ástandið 1982. 83-
84 var ástandið líka slæmt en
þá var fólkið farið að venjast
þessu.“
M: „Ég get sagt þér góða
dæmisögu sem lýsir ástandinu
nokkuð vel: „Það var einu
sinni fátækur gyðingur sem
kemur til rabbína síns og segir
farir sínar ekki sléttar, hann
segir „þú verður að hjálpa mér,
ég get ekki lifað svona leng-
ur.“ Rabbíninn spyr hann hvað
sé eiginlega að. „Ég á bara eitt
herbergi og ég á konu og fimm
börn og hjá okkur búa mamma
mín og pabbi, systir mín og
systir konunnar minnar, þetta
er alveg ómögulegt. Börnin
gráta, mamma og pabbi eru
bæði gömul og veik. Þú verður
að hjálpa mér, þetta gengur
ekki svona.“ Rabbíninn svar-
ar, farðu á markaðinn og
kauptu þér geit. „Geit! Rabb-
íni, hvað heldurðu að hún geti
eiginlega gert? Hún getur ekki
verið með okkur í herberg-
inu.“ Rabbíninn segir jú, þú
verður að fara og kaupa þér
geit og hún verður að búa í
sama herbergi og þið. Stuttu
síðar kemur maðurinn aftur
til rabbínans og segir „þetta
bara gengur alls ekki, ofan á
allt annað hefur nú bæst jarm-
andi geit sem líka skítur út
um allt, krakkarnir grenja,
gamla fólkið er veikt. Ég gæti
bara hengt mig“ „Heyrðu vin-
ur,“ segir rabbíninn, „farðu
núna með geitina aftur á mark-
aðinn og seldu hana.“ Eftir
tvo daga kemur maðurinn aft-
ur til rabbínans og segir „Takk
kærlega fyrir það sem þú hefur
gert, þetta er alveg frábært her-
bergi sem ég á.“
E: „Það var kannski 1989
sem ástandið í Póllandi fór að
fara batnandi, þó svo að stríðið
sjálft hafi kannski verið búið
um 1984. Það er kannski erfitt
að segja frá því nákvæmlega
hvernig þetta var því þetta var
ástandið sem við bjuggum við
og það er hægt að lifa við
nánast hvaða aðstæður sem
er.“
M: „Þú sérð það að á sama
tíma lifði fólkið í Síberíu
ástandið af.“
E: „Það var miklu, miklu
verra en samt lifði fólk það af.
Síðan fór að birta til í Póllandi.
Jóhannes Páll páfi tók við em-
bætti og hann gaf fólkinu von.
Á sama tíma hrundi líka
Berlínarmúrinn. Við fórum að
skynja að við værum frjáls og
fólk fór að segja „við erum
frjáls og við getum gert hvað
sem við viljum.““
M: „Fólkið var búið að lifa
við kerfi kommúnismans í 40-
50 ár, kunni síðan bara ekki
að gera hlutina af eigin ramm-
leik og eldra fólk segir oft enn
í dag „hlutirnir voru miklu
betri í tíð kommúnismans.“
Það var auðvitað þannig að á
meðan að kommúnisminn
ríkti höfðu allir vinnu, en síðan
þurfti fólkið að horfa upp á
mikið atvinnuleysi eftir að
honum lauk. Nú er staðan
þannig að sumir eru mjög ríkir
og aðrir sem eru mjög fátækir.
Bilið hefur breikkað mjög
mikið og stéttaskipting aukist
til muna.“
E: „Það var allt miklu jafn-
ara þegar að kommúnisminn
var við lýði, nema þá að stjórn-
völd voru þeir sem áttu pen-
inga. Þá voru líka sömu stjórn-
endur mjög lengi við völd.
Núna eftir að kommúnisminn
féll koma alltaf nýjar og nýjar
stjórnir og þar hugsa flestir
fyrst og fremst um sjálfan sig,
því miður.“
M: „Fólkið hugsar alltaf
svona „ég ætla að taka sem
mest á meðan ég get, þeir mega
svo bara reka mig seinna.““
E: „Það er kannski ekki rétt-
látt að segja að allir sem
stjórna geri það illa, það var
bara svo lengi sem spilling
þreifst í kerfinu að það er
kannski erfitt að skrúfa fyrir
hana bara rétt sisvona.“
M: „Það er ekki hægt að
breyta algjörlega um hugsana-
gang í einni svipan.“
E: „Það eru margir núna
sem vilja gera eitthvað fyrir
Pólland, það er líka þannig að
fólk er að gefa út fyrirmæli
um hluti sem gætu gert ástand-
ið betra en síðan ákveða þeir
sem eiga að fylgja því eftir að
gera eitthvað allt annað.“
M: „Kommúnískt kerfi
kenndi fólkinu í gegnum tíð-
ina að stela. Það voru til dæmis
flestir sem stálu rafmagni.
Pabbi var til að mynda póst-
hússtjóri og hjá honum voru í
það minnsta 100 póstberar í
vinnu. Þegar verið var að
greiða út eftirlaun sem voru
afhent í peningum og borin út
í póstinum, því þarna notuðust
engir við bankaþjónustu. Einu
sinni var póstberi sem hafði
stolið og pabbi spyr hann hvað
hann hafi eiginlega verið að
gera, þá svarar póstberinn
„hvað, það stela allir, af hverju
ekki ég líka?“ Núna er til
dæmis erfitt að fá fólk til að
skilja það að ef þau eru að
stela svona eins og þau gerðu,
þá eru þau að stela frá sjálfum
sér. Allt sem er ríkiseign er
okkar eign. Núna er ég til
dæmis sjálf skólastjóri og það
væri náttúrulega bara alveg
ferlegt ef ég væri bara „Aaaa
fínn stóll best að taka hann
með mér heim.““
E: „Núna þegar þetta er búið
hafa sumir meira að segja
skilað inn ríkiseignunum, en
þá þarf að lifa áfram og fólk
þarf að byggja upp.“
Að fóta sig á
nýjum tímum,
síðan í nýju landi
– Það er þá kannski núna
komin krafan um að fólkið
geri hlutina af eigin frum-
kvæði, sem hefur ekki verið?
M & E: „Já nákvæmlega.“
M: „Hugsunarhátturinn var
líka á þá leið að það var ekkert
mál að hringja út um hvippinn
og hvappinn í vinnunni, því
fólk þurfti ekki að borga það
og þannig hugsuðu flestir að
þetta væri bara í lagi. Hugsaðu
þér ef ég væri bara alltaf að
hringja til Póllands í vinnunni
og fyndist það bara alveg sjálf-
sagt.
Annars er Pólland afskap-
lega fallegt land og fólkið þar
opið fyrir öðrum og gefur þér
blóð bara ef þú óskar eftir því,
en svo eru aðrir sem maður
þarf að passa sig á.“
E: „Þetta er stórt land með
marga íbúa og eins og Amer-
íka, það er fallegt og að mörgu
leiti alveg frábært, en ég vil
bara ekki búa þarna.“
M: „Ég var á ferðalagi um
Ameríku í 6 vikur og ég gæti
aldrei hugsað mér að búa þar.
Ég ferðaðist um alla austur-
ströndina og var að syngja á
tónleikum. Þetta var nú mikil
breyting frá litla smábænum
okkar í Klikusawa. Eins var
nú ekki sjokkið minna að
flytja frá Kraká til Hólmavík-
ur. Við vorum vanar að vera
alltaf á ferðinni og oft að keyra
einhverja 100 kílómetra á dag.
Síðan komum við til Hólma-
víkur og þar var bara húsið
okkar, skólinn, kirkjan og
kaupfélagið. Okkur fannst
hreinlega ekki neitt vera þarna
og ég sagði við Ellu að eftir
mánuð yrði ég orðin geðveik.“
E: „Þetta voru rosa við-
brigði að fara úr lífsstílnum í
Kraká yfir í þetta, en það er
vel hægt. Maður þarf bara að
venjast því.“
M: „Við vorum bara að spila
á spil og yatzy.“
– Hólmavík er fyrsti staður-
inn sem þið dveljið á hér á
Íslandi, hvenær komuð þið
þangað?
E: „Við komum 6. janúar
1994.“
– Hvað voruð þið svo lengi
á Hólmavík?
M: „Til ársins 2000. Við
vorum þar í sex og hálft ár.
Fluttum þaðan til Ísafjarðar í
september.“
– Hvernig líkaði ykkur
dvölin þar, svona eftir að þið
voruð búnar að jafna ykkur á
menningarsjokkinu?
E: „Mér líkaði mjög vel,
það er alveg frábært að vera á
Íslandi. Þetta var reyndar erf-
iður tími þegar við komum,
það var auðvitað janúar.“
M: „Það var svo mikið myrk-
ur og síðan kom oft stormur.
Húsið okkar var alveg við
sjóinn svo það buldi á því í
vondum veðrum. Við vorum
auðvitað ekki vanar því.“
E: „Fyrst hugsuðum við
með okkur að við myndum
vera fram í maí. Síðan fór að
birta.“
M: „Þá fórum við að hugsa
aðeins öðruvísi.“
E: „Þegar það er myrkur vil
ég bara sofa og slappa af, núna
er það reyndar orðið öðruvísi,
þar sem það er bara miklu
meira að gera.“
M: „Núna er það líka öðru-
vísi því Sigurjón vaknar kl.
sjö“, segir Mariola og hlær.“
E: „Eftir því sem leið á vorið
og birtan jókst og við fórum
að tala meira við fólkið og
sérstaklega við þáverandi
sveitarstjórann. Hann var sá
fyrsti sem við hittum á Íslandi,
hann tók á móti okkur þegar
við komum. Hann sagði við
okkur að það væri voða gott
ef við gætum verið lengur.“
M: „Þegar við fórum til Pól-
lands í maí, gáfum við bara
svör um það að við kæmum
ábyggilega aftur.“
E: „Ég veit að mjög margir
„Síðan komum við til Hólmavíkur og
þar var bara húsið okkar, skólinn, kirkjan
og kaupfélagið. Okkur fannst hreinlega
ekki neitt þarna og ég sagði við Ellu að
eftir mánuð yrði ég orðin geðveik.“
44.PM5 5.4.2017, 13:0311