Stefnir - 01.11.1960, Síða 33

sem fæddir voru í sama landi og hélzt sú skýr-
ing fram á 18. öld, en iþá tók nation meir og
meir á sig pólitískan blæ og blandaðist ríki;-
hugsjóninni. — Seint á 18. öldinni varð svo
orðið þjóðerni til á hinum ýmsu tungumálum
(nationalité, nationality, Nationalitát, nationaii-
tet). Orðið 'hefur höfundur fyrst séð á íslenzku
í Skírni 1836. Er það í erlendum fréttum, en
þær s'krifuðu í það skiptið þeir Fjölnismennirnir
Jónas og Konráð.1
Við nánari alhugun á hugtökunum þjóðerni og
þjóðernisvitund, má flokka höfuðþætti þeirra í
tvo hópa, hlutlægan (objektiv) og huglæga
(subjektiv). Hlutlæg teljast vtri skilyrði eins og
uppruni og fæðingarstaður og menningarlegar
erfðir eins og mál, trú og svo framvegis. Hlut-
læg teljast hins vegar tilfinning, vitund og vi'lji.
Sé allt þetta haft í 'huga, verður að líta á bverja
þjóð, hvert þjóðerni, sem ávöxt sögulegrar þró-
unar. Það þýðir, að sérhver þjóð, eins og mann-
veran sjálf, er stöðugt í deiglunni og nær því
aldrei að mynda um alla eilífð órjúfanlegd
heild.
Svo andstæð sem hlutlæg einkenni þjóðernis
og þjóðernisvitundar eru, svo mismunandi hefui
túlkun hugtakanna í raun og veru orðið. Aðal-
legalega er hér að ræða um hina lögfræðilegu
skilgreiningu og þá, sem frekar er sálræn og
meðfædd. I löndum eins og Frakklandi, Eng-
landi og Bandaríkjunum hefur lögfræðilega skil-
greiningin á hugtakinu þjóðerni að öllu jöfnu
verið meir ráðandi. Að sama orðið í þessum
málum — nationalité og nationality — skuli
bæði geta þýtt þjóðerni og ríkisþegn, sýnir þetta
Ijóslega. Af því gefur auga. leið, að svo gæti
farið, að sá, sem einhverra orsaka vegna hefur
misst ríkisborgararéttindi sín — flóttamaður
o.s.frv. — héfur ekkert þjóðerni! Hér er litið
a ríki og þjóð sem eitt og hið sama og fær orðið
þjóðerni þar með pólitískan blæ á sig. -—• í Mið-
Evrópu, þar sem ríkisskipan fór minna eftir
þjóðarskipan, svo og í Norður-Evrópu, hefur
meiri áherzla verið lögð á sameiginlegt mál og
siði, hin svo kölluðu þjóðareinkenni. Hugtakið
er því miklu fremur menningarlegt en pólitískt.
Samkvæmt íslenzkri málvenju væri því einnig
miklu nær að hafa ríkisþegn í vegabréfum í
stað þjóðsrnis, því eftir íslenzkum hugsunarhætti
hljóta ekki útlendingar íslenzkt þjóðerni, þólt
þeir hafi hlotið íslenzkan ríkisborgararétt og þar
með íslenzkt vegabréf.
Ekki er hægt að skilja við orðið þjóðerni, áu
þess að minnast á tvö orð náskyld því, en það
eru þjóðernisminnihluti og þjóðernisvandamál.
Sýna þau enn -frekar, hve erfitt málið er allt í
sjálfu sér og hve öll einhliða skýring á hugtak-
inu getur verið varhugaverð.
Með aukinni pólitískri þjóðernisvitund hinna
ýmsu þjóða Evrópu á 19. öld, tóku þjóðirnar
sjálfar — ekki eingöngu ríkin í skjóli konungs-
hugsjónarinnar eins og áður — að mynda sjálf-
stætt sögulegt og pólitískt afl.
Þjóðernisvitund hefur verið til að einhverju
leyti síðan sögur hófust. Fyrr á öldum var hún
oftast óbrotin og ósjálfráð og nær alltaf tengd
nafni einhvers einstaklings — ekki þjóðarinnar
í heild —- eða brauzt fram á sérstökum hættu-
stundum í sögu þjóðanna. Af slíkum dæmum
er nóg. Til dæmis barátta Hellena við Persa og
Frakka við Englendinga í 100 ára stríðinu. Bezta
dæmið frá Islandi til forna er svar Einars Þver-
æings, er Olafur belgi sendi Þórarin Nefjólfs-
son á fund íslendinga til þess að fá þá til að
játast sér: „Munum vér eigi það ófrelsi gera
einum oss til handa, heldur bæði oss og sonum
vorum, og þeirra sonum, og allri ætt vorri,
þeirri er þetta land byggir og mun ánauð sú
aldrei ganga eða hverfa af þessu landi.“ Orð
þessi, sem sýna óvenju sterka sjálfstæðiskennd
og sjálfstæðisvilja, geta þó ekki nema að litlu
STEFNIR 31