Stefnir - 01.11.1960, Síða 34

leyti talizt af jijóðernislegum toga spunnin. Hér
var ö'llu helóur um sömu kenndir aff ræða og
urðu þess valdandi, að frjálsir bændur og ættar-
höfðingjar yfirgáfu Noreg faálfri annarri öld
áður og faéldu til íslands og víðar, nefnilega bar-
átta mi'lli konungsvalds og hins gamla ger-
manska bændaþjóðskipu 1 ags. Norska þjóðin var
ekki að ssekjast eftir yfirráðum yfir Islending-
um, Iheldur norski konungurinn og áttu íslend-
ingar að búa við sömu réttindi og Norðmenn
sjálfir. I svari Einars Þveræings felst einnig
merkilegt atriði, sem sýnir glögglega, favaða
hugmyndir Islendingar höfðu þá á þjóðarhug-
takinu. Þar er rætt um ætt og land og er því hug-
myndin um þjóð hlutlæg, það er að segja fæð-
ingarstaður og skyldleiki er það, sem skiptir
höfuðmáli.
Þegar líða tekur á miðaldir má sjá, að ein-
staklingar vissra þjóða í 'hinum margbreytilegu
þjóðarríkjum Evrópu fara greinilega að verða
sérstöðu sinnar meðvitandi. Sérstaklega átti
þetta sér stað í háskólum þjóðaríkjanna og á
ikirkjuþingum þeirra, svo og brátt í þeim ráðu-
neytum, sem samsett voru af mönnum ólíks
þjóðernis. I lok miðalda og í upphafi nýju ald-
ar varð svo sérstaklega tvennt til þess að undir-
búa jarðveginn og flýta fyrir þróun þjóðernis-
aflanna almennt, þó engan veginn sé hægt að
segja, að þjóðernishugsjónin sé óumflýjanlegt
framhald þess. Hér er um að ræða endurreisn-
artímabilið og siðaskiptin, þar eð þau táknuðu
endalok staðbundins lénsskipulags og lok kirkju-
legrar einingar. Bæði hlutu nefnilega — að vísu
af ólíkum ástæðum — að fá illan bifur á sér-
hverri þjóðlegri samheldni. Bylting Cromwells
í Englandi um miðja 17. öldina var fyrsti sjáan-
legi sigur þjóðernishugsjónarinnar, enda þótt
endasleppur yrði. Algjöran sigur hlaut hugsjón-
in í frönsku stjórnarbyltingunni 1789, er hið
fyrsta raunverulega nútíma þjóðríki með póli-
tískum tengslum þjóðar og ríkis var sett á stofn.
Þjóðirnar sjálfar fóru nú, hver af annarrí, en
ekki eins og fyrr meir aðeins konungarnir, að
líta á sig sem ábyrgar fyrir örlögum landsvæða
sinna.
Meðal fræðimanna er almennt litið svo á, að
þjóðernisstefnan eigi hinum snara uppgangi
sínum að þakka fræðslustefnu 18. aldarinnar,
sem þó í sjálfu sér var óþjóðleg og því í fullri
andstöðu við þjóðernishreyfinguna. I fljótu
bragði kann þetta að þykja undarlegt, þar sem
hin alþjóðlega fræðslustefna lagði ríka áherzlu
á skynsemina eina og barðist fyrir hvers konai
menningarlegu samræmi, þar sem öll þjóðleg
sambeldni var fordæmd. Að ekki skyldi fara
sem efni stóðu til, má þakka því, að forráða-
menn fræðslustefnunnar litu strax í upphafi á
almenna menntun sem sitt aðalmarkmið. Þeir
urðu þess vegna ósjálfrátt þjóðlegir. Fullkomn-
ari menntun hlaut einnig alltaf að verða til þess
að styrkja tilfinninguna fyrir menningarlegum
mismun milli hinna ýmsu þjóða, þótt þær til-
heyrðu sama ríki.
Áður en frekar verður vikið að þjóðernisvitund
Islendinga, þykir rétt að skýra í stuttu máli eðli
danska ríkisins, stöðu íslands í því og þjóðfé-
lagshætti á íslandi. Danaveldi var réttnefnd
þjóðasamsteypa og byggðist stjórnarfar þess á
einveidishugsjóninni. Rétt er þó að hafa í huga,
að einveldið í Danmörku átti rætur sínar að
rekja til lýðræðislegra krafna — borgarar og
konungur gegn aðli — og varð sjaldan sakað
um að misbeita valdi sínu eins og venja var
meðal annarra einvelda. Eins ólíkar og hinar
ýmsu þjóðir danska ríkisins voru, svo marg-
breytileg var staða þeirra innan þess. Það sama
gildir um upphaf og tilveru ríkisins sjálfs. Her-
togadæmin Sehleswig—Holstein höfðu verið í
persónusambandi við Danmörku síðan 1420.
Við sameiningu Noregs og Danmerkur í eitt ríki
1387 komust ísland og Færeyjar undir danska
32 STEFNIR