Stefnir - 01.11.1960, Blaðsíða 36

að hvetja landa sína til aukinnar 'þjóðhollustu á
allan hugsanlegan hátt. Kemur þetta greinilega
í ljós í flestum ritum hans og afskiptum hans af
félagsmálum.
Ekki verður þáttur Eggerts minni, þegar haft
er í huga, að á þeim tíma, er hann hóf baráttu
sína, var íslenzkt þjóðerni einna hættast komið,
því „the nation hat reached a stage where its
very existence hung in the balance“.3
Þetta á ekki aðeins við efnahagslega og menn-
ingarlega afkomu þjóðarinnar, heldur beinlín-
is tilveru hennar, eins og fólksfækkunin á 18.
öldinni sýnir gleggst.
Nokkur atriði voru Eggerti sérstaklega hug-
stæð: Hreinsun og fegrun tungunnar; endur-
reisn gamalla þjóðsiða; ást á landi og þjóð og
þá ekki sízt ást á sögu landsmanna, einkum þjóð-
veldistímabilsins; barátta til að glæða þjóðar-
metnað og hvöt til þess að vera „dugandi ís-
lendingar“ og gerast engir „ættlerar“.4
Hvergi kemur þjóðerniskennd Eggerts skýrar
í ljós en í ljóðum hans. Við nánari athugun, er
þetta ekki svo lítið atriði. því ljóðagerðin var
það form, sem íslendingar höfðu jaínan mest
iðkað á liðnum öldum til að tjá hugsanir sínar
og gilti einu, hvort um hávísindaleg efni var að
ræða, baráttumál líðandi stundar eða hreinan
skáldlegan innblástur. Af prentuðu máli var fátt
eitt til nema guðsorð. Bundið mál hlaut því að
vera bezt fallið til að ná eyrum landsmanna,
Verður því að teljast sögulegt gildi kvæðanna.
þó óprentuð væru, óvenju mikið og óumdeilan-
legt.
Sem einkunnarorð ættjarðarljóða Eggerts gæti
eftirfarandi vísa staðið:
Bæta vildi ég lýti lands,
lærdóm ýmsan fræva,
ranglætið að reka í stanz,
rétta sýna skyldu manns
og patríota prýði-dyggð að æfa.5
Eins og sjá má, er trúin á alhliða endurreisn
í anda upplýsingarstefnunnar greinilega einn af
máttarstólpunum í þjóðerniskennd Eggerts.
Að vísu hafa ljóðlínur, þar sem skáldið söng
ættjörðinni lof sitt, eins og
„gleymt ég get þér aldrei,
göfugt föðurland!“ eða
„landa túnum óska ég á
ævinlega að búa,“6
eflaust verið enn vinsælli hjá almenningi en hin
veigameiri kvæði í anda upplýsingarinnar, enda
oftast betri skáldskapur og auðlærðari.
Mesta ljóð Eggerts er Búnaðarbálkur. Um það
hafa tveir íslenzkir fræðimenn sagt, að það væri
„ef til vill sú lang áhrifamesta þjóðhvöt, sem
nokkru sinni hefur verið kveðin á íslenzka
tungu“ og það hafi verið „uppspretta heillar
menningarhreyfingar, sem ummyndaði íslenzkl
þjóðlíf.“7
Barátta Eggerts fyrir efnahagslegri og þjóð-
ernislegri viðreisn íslendinga var þvíþætt, þvi
hún beindist jafnt inn á við sem út á við. Ljóð
hans, brúðkaupssiðabók og ritreglur voru til-
einkuð þjóðinni sjálfri og voru tilraun til þess
að vekja fólkið almennt til umhugsunar um
málefni sín og hvatning til að taka höndum sam-
an um þau. Um ferðabókina, veigamesta rit
Eggerts, gildir hins vegar allt annað. Hún var
rituð eftir ósk erlendra aðila og á erlendu máli
(dönsku) og kom því sem slí'k aldrei til að ná
eyrum íslenzkrar alþýðu. Með ferðabókinni
vakti það fyrst og fremst fyrir Eggerti að gefa
sem gleggsta mynd af íslenzku þjóðlífi og rauit-
hæfa lýsingu á íslenzkri náttúru. Jafnframt lá
honum mjög á hjarta að draga úr hvers konar
fordómum um land og þjóð, sem höfðu komizt
á kreik erlendis og áttu að nokkru leyti rót sína
að rekja til rangra upplýsinga og ókunnugleika
erlendra höfunda á öllu því, sem íslenzkt vav.
Eggert tók því þann kostinn að strika út um
helminginn af frumsömdu ferðalýsingum til
34 STEFNIR