Stefnir - 01.11.1960, Blaðsíða 38

því að skera úr um þjóðerni manna. Hugsjón
hins sanntrúaða fylgismanns upplýsta einveld-
isins, sem berst fyrir hvers konar samræmi, birt-
ist hér í sinni skýrustu mynd.
Eins og drepið hefur verið á, gerði Eggert
sér fyllilega ljóst, hve dönsku áhrifin í landinu
voru að verða mikil. Orsakirnar áleit hann ýms-
ar. Auk fjölmargra innri ástæðna, taldi hann
íslenzku þjóðerni stafa einna mest hætta af er-
lendu verzluninni, því hún ylli ekki aðeins nær
óbætanlegum spjöllum á máinu, tieldur ætti hún
sinn þátt í því að drepa „niður kjark og fram-
kvæmdarhug manna“.15
Rétt þykir nú að athuga, hvort danskir vald
ihafar muni hafa reynt, er hér var komið sögu,
vitandi vits að vega að íslenzku þjóðerni, og
ef svo væri, þá í 'hvaða mæli. Til þess að fá
svar við þessum spurningum, er nauðsynlegt að
athuga nokkuð frekar, hvernig högum fjögurra
megin stofnana landsins, landsstjórn og réttar-
fari, kirkju og skóla, var háttað.
Öll landsstjórin hafði á sér danskan blæ.
Æðsti embættismaður landsins hafði allt til þessa
verið af erlendu bergi brotinn. Það sama var
um hluta sýslumanna að segja. Þar við bættist,
að embættismannamálið var danska.
Dönsku áhrifin í réttarfarinu voru lítið minni.
Eldri íslenzk lög voru að vísu enn að nokkru
við lýði, en mikill meiri hluti laganna var dansk-
ur, og allir löglærðir menn á landinu höfðu
numið í Danmörku. Að lokum hafði hæstirétt-
ur Danmerkur æðsta dómsvald í íslenzkum mál-
um og urðu því öll mál, sem skotið var til yfir-
réttar, að vera á dönsku.
I tveim menntastofnunum landsins, Skálholti
og Hólum, var ekki um bein á'hrif dönskunnar
að ræða og hún var aldrei skólamálið. Islenzk-
unni var hins vegar sýndur lítill sómi og var
enn ekki til sem kennslugrein.
Dönsku áhrifin, sem settu svip sinn á lands-
stjórnina og réttarfarið, náðu aldrei að neinu
ráði til íslenzku kirkjunnar. Prestar landsins
hlutu menntun sína í landinu sjálfu. Biskupar
höfðu um lengri tíma verið íslendingar og um
presta kom auðvitað varla annað til greina. Hve
mikilvægt atriði þetta er í raun og veru sézt bezt
á því, að klerkastéttin réði ekki aðeins öllu í
tveim menntastofnunum landsins, sem höfðu að-
setur sitt á biskupsstólunum, heldur sá um og
hafði eftirlit með allri barnafræðslu í landinu.16
I ljósi þessara staðreynda verður ekki annað
sagt, að þrátt fyrir þann danska blæ, sem var
á landsstjórninni og réttarfarinu, og sem í sjálfu
sér mátti rekja til landsstjórnarlegra, en ekki
þjóðernislegra orsaka, bendir ekkert til þess, að
danskir valdhafar hafi unnið markvisst að út-
rýmingu íslenzks þjóðernis. Slíkt hefði heldur
ekki samrýmzt eðli og tilgangi Danaveldis, þai
sem ríkishugsjónin var sett ofar þjóðarhug-
sjóninni og stjórnin var ekki frekar skipuð
Dönum en öðrum þegnum ríkisins.
Að lokum þetta: Þrátt fyrir það, að Eggerl
væri ákafur baráttumaður fyrir öllu því, sem
íslenzkt var, örlar hvergi í ritum hans á því, að
um nokkra stjórnmálalega sjálfstæðishreyfingu
hafi verið að ræða, enda var sú hugsun þá óþekkt
meðal landa hans sem og annarra danskra ríkis-
þegna. Hún birtist fyrst, er hrikta tók í stoðum
danska einveldisins eftir 1830 og einstakar þjóð-
ir innan þess höfðu krafizt stéttaþinga. Á tím-
um Eggerts var hins vegar ekki um slíkt að ræða.
Hann var alltaf eindreginn stuðningsmaður
danska einveldisins.
1) Skírnir, X. árg. Kaupmannah. 1836, bls. 47.
2) Vilhj. Þ. Gíslason í formála fyrir ljóðum Eggerts
í ,,Islenzk úrvalsrit“, Rvík 1953, bls. VII.
3) Halldór Hermannsson í Islandica, XVI. bindi, New
York, 1925, bls. 7.
4) Lbs. 472 4to. Hluti til víða á prenti.
5) Eggert Ól. Islenzk kvæðabók, Endurkviða, 19. vísa,
Kaup. 1832, bls. 233.
6) Sama. Föðurlandsminni (brúðkaupskvæði) 10. vísa,
bls. 186, og Um siglingu frá Kaupm.h. til íslands
1760, 16. vísa, bls. 191.
7) Jón Aðils Jónsson í Islenzkt þjóðerni, Rvík 1903,
36 STEFNIR